Morgunblaðið - 05.10.1986, Side 70

Morgunblaðið - 05.10.1986, Side 70
I Æ 70 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1986 > FORNLEIF HÖFI VIÐ I Það er víöar en á Dagverö- arnesi aö fornleifafundur hefur vakiö almenna athygli og þykir varpa alveg nýju Ijósi á lífs- hætti manna og menningu í fornöld. Fyrir sex árum fannst fyrir hreina tilviljun grafhaugur forns keltnesks höfðingja rétt viö þorpiö Hochdorf í fylkinu Wurttemberg í Suöur-Þýzka- landi: í hól einum úti á miöjum kornakri grófu fornleifafræö- ingar upp höföingjagröf, sem veriö hefur með öllu ósnert i um það bil 2500 ár. Að vísu reyndist hinn upphlaöni leg- staður inni í hólnum vera fall- inn saman undan þunga grjótsins, sem á honum hvíldi, og þaö tók sérfræðinga alls sex ár aö gera gröf þessa keltneska höfðingja aftur nákvæmlega upp úr öllum þeim fjölmörgu, stórmerkilegu fornleifabrotum, sem fundust við uppgröftinn. Það sem þótt hefur nauðsynlegt til aö búa til þennan rika höfðingja all- sæmilega úr garói á för hans á vit eilífðarinnar, sýnir vísinda- mönnum að hin forna há- menning miðjarðarhafsland- anna hefur alls ekki verið „barbörum“ norðursins fjar- læg og framandi. Þetta burðarlíkneski hefur gegnt sínu hlutverki í 2500 ár: Það er eitt af þeim átta kvenlíkneskjum sem báru uppi nærri því þriggja metra langan líkbeð höfðingjans — einn glæsilegasta og sérstæðasta gripinn, sem fannst í fornleifagröfinni við Hochdorf. Haugbúinn var á aldrin- um þrjátíu til fjörutíu ára gamall þegar hann var lagður til hinztu hvíldar, um það bil 178 sm á hæð, herðabreið- ur og með stælta vöðva. Höfuðkúpan hefur verið fremur hnöttótt í lögun, and- litið nokkuð langleitt og tennurnar í held- ur slæmu ásigkomulagi. Næstum allar hans tennur voru svo slitnar, að einungis rúmlega hálf tannkrónan stóð eftir. Höfuð hans var með öllu háriaust, en menn velta vöngum yfir því hvort hann hafi verið bú- inn að missa hárið í lifanda lífi eða hvort höfuð hans hafi verið nauðrakað áður en hann var greftraður. Sjúkleg breyting á nokkrum Iiðamótum bendir til þess að þessi hávaxni óg stælti maður hafi þjáðst af liðagigt. Ekkert er vitað um hina eigin- legu dánarorsök hans. En það eru þó fjölmörg atriði við þennan einstæöa fornleifafund, sem gefa vísinda- mönnum afar glögga mynd af þessum forna höfðingja kelta og veitir þeim nýja innsýn í menningu þeirrar þjóðar, er áður byggði landsvæði þau, sem germanir síðar sölsuðu undir sig. Tilviljun og einskær heppi Haugbúinn var tiginn maður; hann hef- ur meira að segja greinilega skipað æðsta virðingarsessinn hjá ráðandi þjóðfélags- stétt þeirra tíma. Sjálf gröfin og þeir fjöl- mörgu munir, sem lagðir hafa verið með honum í hauginn, sýna svo ekki verður um villzt, að hinn heygði hefur verið með vold- ugustu höfðingjum sinnar samtíðar og því þótt eðlilegt að hann væri greftraður með öllum þeim mikla munaði, er einkennt hef- ur lífsstíl hans og hann hefur greinilega notið um ævidagana. Það verður þó að telj- ast iangt um liðið frá því að þessi furðu- lega aldurhnigni maður — miðað við ævi- lengd manna á þeim tímum, þegar meðal ævilíkur munu almennt hafa verið ein- hvers staðar á bilinu tuttugu til þrjátíu ár — var lagður þarna til hinztu hvíldar. Það þykir ljóst, að hann hafi nefnilega dáið fyrir næstum því nákvæmlega tvö þúsund og fimm hundruð árum. Hinn keltneski höfðingi mundi að lík- indum hvíla enn þann dag í dag óáreittur í gröf sinni, ef kona nokkur, sem er heiðurs- meðlimur minjastofnunar Baden-Wúrtt- embergs, hefði ekki þráfaldlega bent forn- leifafræðingum á óvenjulega lagaðan hól á kornakri einum, rétt fyrir austan Hoch- dorf. Umræddur hóll er í um það bil tíu kílómetra fjarlægð frá miðaldakast- alanum Hohenasperg, en einmitt þar hélt hinn wúrttembergski hertogi, Karl Eugen, skáldinu Schubart í dýflissu í tíu ár sam- fleytt. Hin gerræðislega meðferð hertog- ans á skáldinu seint á 18. öld varð þess valdandi að Hohenasperg-kastali varð frægur að endemum í huga almennings. Um kastalahæðina var sagt á kaldhæðn- islegan hátt, að þarna væri komið hæsta fjall í heimi: Það væri að vísu hægt að klífa hæðina á einum klukkutíma, en það tæki menn aftúr á móti mörg ár að komast niður aftur. Fregnin um að hóll einn í sjónmáli frá Hohenasperg-kastala kynni ef til vill að vera gerður af manna höndum, varð til þess ýta heldur betur við náttúruminja- verði héraðsins. Af fornleifauppgreftri fyrri ára var vitað með vissu, að fornar höfðingjagrafir gátu vel verið í nokkurri fjarlægð frá hæðum og ásum, þar sem höfðingjasetrum var valinn staður. Það var því álitið eðlilegt að fram færu nánari athuganir á þessum umrædda stað hjá Hochdorf, enda þótt að líkurnar á að finna þarna ósnortna fornmannagröf (ef þetta var þá yfirleitt slík gröf) þættu heldur litl- ar. Þær grafir frá fornöld, sem grafnar höfðu verið upp á síðari tímum, höfðu all- ar verið rændar og þeim spillt. Fornleifafræðingar vita, að eitthvað gjörsamlega óvænt getur komið í Ijós þeg- ar unnið er að fornleifauppgreftri, eitt- hvað, sem kemur jafnt lærðum mönnum sem ólærðum ógjörlega á óvart. Einnig fornleifafræðingarnir vonast eftir því innst inni að eitthvert undur og einhver stórmerki gerist, þegar líklegir fornleif- astaðir eru athugaðir. Á akrinum þarna við Hochdorf hefur í raun og veru gerzt hreinasta undur. Undir mold og grjóti kom í ljós forn gröf, og það sem meira var, þessi gröf hafði ekki verið rænd og rupluð. Þessi einstaka heppni stafar af því, að þeir sem unnu að gerð legstaðarins í fornöld hafa ekki gengið mjög samvizkusamlega til verks og hafa gefið lítinn gaum að þyngd- araflinu. Það varð brátt betur og betur ljóst, eftir því sem uppgreftrinum miðaði áfram, að í gröfinni var alveg einstakar fornmenjar að finna. Einn merkasti fornleifa- fundur aldarinnar Gröfin hafði verið þannig gerð, að segja mátti að hún væri skrín innan í öðru skríni að því er byggingarmátann varðar. Þarna er um legstað að ræða, sem er nán- ast ferningur með um það bil 7,5 m löngum hliðum, tveir metrar á hæð, og umlukti þessi ytri hluti grafhýsisins hina eiginlegu gröf höfðingjans. Innri hluti grafhýsisins var sömuleiðis ferningur, 4,7 sinnum 4,7 metrar og að minnsta kosti einn metri á hæð. í ytra byrði grafhýsisins og eins við gerð sjálfrar grafarinnar voru notaðir trjábolir, og til að þetta tvöfalda grafhýsi yrði sæmiiega öruggt gegn ásókn grafar- ræningja, var rýmið milli hinna tveggja smáhýsa fyllt með stórum og níðþungum grjóthellum, og einnig hliðarrýmið og eins rýmið yfir loftklæðningu innra grafhýsis- ins. Þessi búnaður grafhýsisins hefur að áliti sérfræðinga í menjum frá járnöld verið algjör nýjung í gerð legstaða í vest- rænum löndum á síðari hluta járnaldar. Grjóthellurnar, sem hvíldu á þaki eða lofti innra grafhýsisins og fylltu hliðar- rýmið milli hins ytra og innri hluta leg- staðarins, eru taldar vera um það bil 50 tonn á þyngd, og sá hluti hellulagningar- innar sem hvíldi á innra grafhýsinu, hefur reynzt nokkrum tonnum of mikið álag. Sennilega hefur því innra grafhýsið fallið saman undan grjótfarginu þegar fáeinum árum eftir að höfðinginn var heygður, og hefur þá grafið hann sjálfan og alla þá dýrgripi, er lagðir voru með honum, undir ofurþunga sínum. En rángjörnum grafarspillum hefur skjátlast heldur hrapallega í mati sínu á grafhýsinu við Hochdorf: Að vísu stóð fornleifafræðingurinn Jörg Biel frammi fyrir heilum haug af smábrotum þegar hann hafði lokið uppgreftri legstaðarins, en það sem safnast hafði saman hjá hon- um var að hluta úr skíru gulli; auk þess hafði margur munurinn sloppið óskadd- aður við hrun grjóthellnanna. Nú stóðu menn hins vegar frammi fyrir þeim mikla vanda, á hvern hátt væri vinnandi vegur að safna skipulega og setja aftur saman öll þessi örlitlu brot úr þeim mörgu munum, sem verið höfðu í gröf höfðingjans; brotin og agnirnar lágu út um allt í innra graf- hýsinu. Að því er þau brot varðaði, sem hægt var að tína saman með hendinni þarna á staðnum, var málið ekki ýkja erf- itt, þótt ekki væri alltaf auðvelt að sjá úr hvaða hlut þessi eða hin brotin væru. Erf- iðleikarnir hófust fyrir alvöru þegar að því kom að unnt var að fara að setja brotin saman aftur. Stærstu munirnir úr gröfinni ollu sérfræðingunum hvað mestum heila- brotum þegar reynt var að koma þeim saman í upprunalegt horf, þótt augljóst væri frá fyrstu stund um hvers konar muni væri að ræða: Hvílubekkurinn með beinagrind hins heygða, leifar af vagni, sem staðið hafði við einn vegginn. Þarna á fundarstaðnum við Hochdorf var þess naumast nokkur kostur að rannsaka brot- in með nægilegri vísindalegri nákvæmni. Spurningin var því hvernig unnt væri að flytja öll þessi menjabrot, sem hlutu að eiga saman, úr stað þangað sem auðveld- ara yrði að vinna að samsetningu þeirra. Á þessu reyndist furðulega einföld lausn. Hvílubekkur höfðingjans ásamt vagninum og þeim jarðvegi er að þeim lágu, voru hjúpuð gipsi og flutt þannig í heilu lagi inn á verkstæði Fornmenjastofnunar fylkisins í Stuttgart, þar sem hinar mörghundruð kg þungu gipsblokkir voru aftur teknar í sundur af fagmönnum við hin allra beztu vinnuskilyrði. r

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.