Morgunblaðið - 05.10.1986, Blaðsíða 71

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1986
71
Hinn eiginlegi legstaöur er 4,7m x 4,7m rými, umgirt viðarbolum og þungum grjóthellum. Hinn stórglæsi-
legi búnaður grafhýsisins gefur nútímamönnum glögga mynd af iifnaðarháttum yfirstéttarfólks á síðari
hluta járnaldar. Hvflubekkurinn og margir lausamunir benda til áhrifa frá menningu miðjarðarhafs-
landanna: Eirketillinn er til dæmis álitinn verða innfluttur frá Grikklandi, hinn glæsilegi hvflubekkur er
sennilega smíðaður af þartil kvöddum drifsmið frá Ítalíu, sem unnið hefur að smíðinni á hinu ævaforna
höfðingjasetri Hohenasperg í Wiirttemberg. Sá siður að leggja reiðtygi með í gröf stórhöföingja (þau getur
að líta á vagninum), mun vera kominn frá Skýþum. Að sögn fornleifafræðingsins Jörgs Biels hafa menning-
aráhrifin frá miðjarðarhafslöndunum „stuðlað verulega að tilurð og þróun keltnesks liststfls“.
Hinn fagurlega skreytti höfðingjabeður eða hvflubekkur hefur
að því er bezt verður séð verið notaður sem glæsilegt húsgagn,
en hefur ekki verið smíðaður til þess að verða líkbeður.
Einn af þeim fáu munum, sem fornleifafræð-
ingar báru þegar í stað kennsl á, var stórt og
stæðilegt eirker eða ketill. Að líkindum hefur
eitt af Ijónunum, sem prýða kerbarmana glatast
viö flutninginn frá Grikklandi og Keltar því
sett þar annað, heimatilbúið Ijónslíkneski í stað-
inn (til hægri). Keltneska Ijónið er íviö þrekvaxn-
ara og öllu svipmeira en hin grísku og ber list-
rænu keltnesku handbragði fagurt vitni.
Við uppgröftinn í Hochdorf var svæðinu skipt í jafna reiti, en
hringlaga grjóthleðslan kringum sjálfan legstað höfðingjans
sést greinilega á miðri myndinni.
Ótrúlega tíma frek vinna
Reyni menn að gera sér nokkurn veginn
í hugarlund viðgerðarmann fornmenja í
órafjarlægri framtíð, sem falið yrði það
verkefni að setja aftur saman og endur-
gera á allan hátt einhvern torkennilegan
mun, er tilheyrir fornminjum frá 20. öld-
inni og reynist vera bifreið, sem vökva-
afls-pressa hefur hnoðað kyrfilega saman
og bútað í sundur, þá fá menn nokkra
hugmynd um það nær óleysanlega verk-
efni, sem fornmenjaviðgerðarmennirnir í
Stuttgart stóðu frammi fyrir. Það getur
tæplega talizt auövelt verk að endursmíða
tvö þúsund og fimm hundruð ára gamlan
trévagn, sem níðþungar grjóthellur hafa
brotið í kuri og bókstaflega flatt út eins og
pönnuköku, en samt verður þessi hluti
verksins að kallast tiltölulega auðveldur
miðað við þau heilabrot, sem það kostaði
fagmennina að setja aftur saman úr mörg-
um þúsundum örsmárra brota járngjarðir
þær, sem prýddu þennan sama vagn.
Það sést á vagninum, að hann er æva-
forn, viðgerður munur, en aðrir hlutir frá
legstað keltneska höfðingjans við Hoch-
dorf koma manni fyrir sjónir eins og ein-
ungis hafi þurft að fægja þá lítillega og
snurfusa, áður en þeim var stillt upp til
sýnis, og sumum þessara muna virðist
hafa verið bjargað svo til gjörsamlega
ósködduðum úr höfðingjagröfinni. Sann-
leikurinn er hins vegar sá, að það hefur
kostað fjölda fagmanna áralangt strit og
gífurlega nákvæmnisvinnu að koma Hoch-
dorf-mununum í það horf, sem þeir eru í
núna. En öll þessi tímafreka vinna hefur
vafalaust borgað sig vel frá sjónarmiði
fornleifafræðinnar, því þessar fornmenjar
verður að telja algjörlega einstæðan fund
og fornfræðilegan stórviðburð.
Þeir ofnu efnisbútar, sem fundust í
Hochdorf-haugnum, þoldu afar illa að
komast í snertingu við umheiminn; litirnir
bliknuðu fljótlega og hurfu með öllu, svo
nienn geta ekki lengur gert sér rétta mynd
af þeim litskrúðugu mynstrum, sem
prýddu þessa dúka. Þó tókst að teikna að
niinnsta kosti nokkur mynstur á stærstu
efnispjötlunum upp, áður en litir og
mynstur hurfu með öllu.
Að hinum ofnu munum undanskildum
er nú svo komið að allur búnaður Hoch-
dorf-grafarinnar hefur verið endurgerður
í upprunalega mynd. Jafnvel hattur haug-
búans úr birkiberki hefur verið endurgerð-
ur og minnir í lögun sinni á höfuðföt þau,
sem hrísgrjónabændur í Asíu bera við
vinnu sína.
Sérstæður dýrgripur
Einhver merkilegasti munurinn er sjálf-
ur líkbeður höfðingjans, en þar er um að
ræða nærri þriggja metra breiðan hvílu-
beð úr eir. Húsgagn þetta hefur áreiðan-
lega ekki upprunalega verið ætlað til notk-
unar sem líkbeður, heldur er þetta öllu
fremur hvílubekkur, sem notaður hefur
verið við trúarlegar athafnir (eða í ósköp
venjulegum drykkjuveizlum til forna). Það
getur líka verið, að þessi fagurlega gerði
hvílubeður hafi einfaldlega verið eftirlæt-
issófi höfðingjans, sem hann vildi ekki
vera án í framhaldslífinu. Ekki hefur
fundizt neitt álíka glæsilegt húsgagn í
neinni annarri fornaldargröf, þótt þess
beri vitanlega að gæta, að grafarræningj-
ar kunna í flestum tilvikum að hafa verið
fyrri til að fjarlægja slíka gripi. „Setflöt-
ur“ hvílubeðsins hefur verið mjög lágt frá
gólfi, en það bendir fremur til þess að
þetta hafi verið legubekkur fyrst og
fremst. Bekkurinn er með háu baki, sem
skreytt er miklu útflúri og eru skreyt-
ingarnar hlutrænar. Til beggja enda hins
drifna flúrborða getur að líta sinn hvorn
vagninn, sem dreginn er af vekringum og
stjórnað af ekli, sem stendur á vagnpalli.
Þessir stríðsvagnar þ.e. — ef myndmálið
er túlkað þannig, að eklarnir beri skjöld í
vinstri hendi og því sé þarna um stríðs-
menn að ræða — mynda eins konar um-
gjörð um þrjú pör sverðdansara, sem eru
naktir að öðru leyti en því, að óveruleg
skýla flögrar um lendar þeim í dansinum.
í þessu sambandi vaknar sú spurning,
hvort forfeður Svaba (en svo nefnast íbúar
Wúrttembergs) hafi raunverulega verið
færir um að gera svo listrænar lágmyndir
eða hvort þessi einstaki hvílubekkur hafi
verið innfluttur. Venjulegar listfræðilegar
aðferðir koma að litlu gagni við að komast
að sannleikanum um þetta atriði, þar sem
þeir munir, sem unnt er að nota til sam-
anburðar, eru bæði örfáir og heldur lítið á
þeim að græða í listrænum efnum. Forn-
leifafræðingurinn Jörg Biel álítur það þó
heldur sennilegra „að hvílubekkurinn hafi
verið smíðaður í Asberghreppi og verkið
þá ef til vill unnið af járnsmið frá Norð-
ur-ítalíu“.
Bekkurinn stendur á átta steyptum
kvenlíkneskjum, og eru þær fjórar undir
framhlið bekkjarins 35 sm háar, en hinar
fjórar undir bakhliðinni 32 sm á hæð.
Líkneskjurnar eru karýatiður eða burð-
arstyttur, sem bera hvílubekkinn á upp-
réttum örmum sér. Stytturnar standa á
litlum hjólum, sem þær halda milli fóta
sér, og var því hægt að aka hvílubekknum
fram og aftur á sléttu gólfi. Nokkrar af
burðarstyttunum eru enn krýndar sveip-
laga höfuðbúnaði, sem helzt minnir á sáld-
urbauk, og hnapplaga brjóstin á sumum
styttanna eru enn á sínum stað. Augu,
eyru og nef sjást greinilega á öllum þess-
um burðarstyttum, en svo furðulegt sem
það má virðast, eru þær flestar án munns.
Það atriði er hreinasta ráðgáta, sem engin
viðunandi skýring hefur ennþá fengizt á.
í tengslum við Hellas
Sé gert ráð fyrir því, að hvílubekkur
keltneska höfðingjans hafi i rauninni verið
smíðaður á einum stað, þá er hitt þó
greinilegt, aö þar hafa að minnsta kosti
tveir drifsmiðir unnið að smíðinni — burð-
arlíkneskjurnar undir hvílubekknum gefa
ótvirætt til kynna mun gleggri þekkingu á
einstökum hlutum mannslíkamans heldur
en hinir drifnu sverðdansarar, sem sýndir
eru í skreytingum á baki bekksins. Þennan
mun á útfærslu mannslíkamans er tæpast
unnt að útskýra á þann veg, að sami lista-
maðurinn hafi bara látið sig hafa það að
stílísera útlínur mannslíkamans annað
veifið en vinna svo að raunsæjum manna-
myndum hina stundina, meðan á smíði
bekkjarins stóð. Sennilega er sjálf smíði
hvílubekkjarins miklu flóknari: Með lit-
rófsprófunum þykir þegar fullsannað, að
efni þau, sem notuð voru við smíðina, séu
alls ekki eins samsettar málmblöndur.
Eirinn, sem kvenlíkneskjurnar eru steypt-
ar úr, hefur að geyma óvenju mikið magn
af vísmút, og það bendir til þess að efnið sé
upprunnið í Grikklandi eða á landsvæðun-
um um miðbik Dónár. Álíka mikið vís-
mútmagn er líka í tveimur hinna þriggja
ljóna úr eir, sem liggja fram á lappir sínar
á barmi stórs eirketils, er stóð á gólfi
legstaðarins.
Þessi eirketill, sem fylltur hafði verið
hunangsmiði, er álitinn vera innfluttur frá
Grikklandi; einungis eitt af ljónunum
þremur er greinilega heimatilbúið og kem-
ur því sennilega í stað einnar ljónsmynd-
arinnar, sem dottið hefur af í flutningun-
um frá Grikklandi. Heimatilbúna ljóns-
styttan er með dálítið þreklegri skrokk og
er mun svipmeira og tilkomumeira ásýnd-
um en grísku ljónin. Má því segja, að við-
bótarljónið sé betur of fagmannlegar unn-
ið heldur en þau innfluttu. Spurningin er
því, hvort ítalski drifsmiðurinn hafi komið
með kvenlíkneskin í fórum sínum norður
til Wúrttembergs eða hvort hinn keltneski
stórhöfðingi hafi eignast þessa sjaldgæfu
eirblöndu í skiptum fyrir heimagerða
vöru.
Keltahöfðinginn frá Hochdorf getur
ekki lengur veitt nein svör við slíkum
spurningum. Hann lá á hvílubekk sínum,
umkringdur öllum þeim munaði, sem hann
hafði vanizt i lifanda lifi. Það hafi meira
að segja ekki gleymzt að hafa naglaklipp-
urnar hans til reiðu fyrir hann í gröfinni,
rakhníf og hárkamb. Allur var legstaður
hans raunar hið bezta búninn að nauðsyn-
legum gripum fyrir væntanlega stórveizlu
í heimi heljar, því ekki fundust færri en
níu drykkjarhorn í gröf höfðingjans, sem
biðu þess að mjöðurinn góði fyllti þau upp
að börmum og ölteitin eilifa hæfist.
Helmut Schneider