Morgunblaðið - 15.10.1986, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 1986
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUD AGURl 5. OKTÓBER 1986
27

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Fj árlagafrumvarpið
Fjárlagafrumvarp fyrir kom-
andi ár var lagt fram á
fyrsta starfsdegi Alþingis, eins
og hefð stendur til. Frumvarpið
gerir ráð fyrir 41.584 m.kr. ríkis-
sjóðsútgjöldum, sem er 6,1%
hækkun frá áætlun líðandi árs.
Áætlaðar tekjur ríkissjóðs 1987
eru hinsvegar rúmlega 40.000
m.kr., sem er 8,1% hækkun frá
1986. Þetta þýðir, að áætlaður
ríkissjóðshalli 1987 er rúmlega
hálfur annar milljarður króna.
Þetta er fjórðungs minni ríkis-
sjóðshalli en í ár, en hann verður
líklega um 2,2 milljarðar króna.
Stefint er að því að minnka ríkis-
sjóðshalla í áföngum, ár frá ári,
unz ríkissjóðsjöfnuði er náð.
Fyrirsjáanlegur ríkissjóðshalli
1986 verður mun meiri en §ár-
lagaáætlanir stóðu til. Ein
meginskýring þessa mikla ríkis-
sjóðshalla er skerðing ríkissjóðs-
tekna [skattheimtu] og aukning
ríkissjóðsútgjalda, sem fólst í
skuldbindingum ríkisstjómarinn-
ar við gerð kjarasáttmála í
febrúarmánuði síðastliðnum.
Fjármálaráðherra hefur haldið
því fram að hlutur ríkissjóðs
hafi verið lykillinn að kjarasátt-
inni og þar með ein af meginfor-
sendum þeirrar verðbólguhjöðn-
unar, sem nú er góðu heilli
staðreynd, og efnahagsbatans í
þjóðarbúskapnum, þó ytri að-
stæður valdi jafnframt miklu um.
Hailalaus ríkisbúskapur hefur
verið keppikefli sjálfstæðis-
manna árum og áratugum
saman, enda hefur stefnan í
ríkis^ármálum víðtæk áhrif á
efnahagsbúskap þjóðarinnar í
heild. Þess vegna er það við-
kvæmt mál fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn, þegar ríkissjóður er ár
eftir ár rekinn með halla undir
stjóm § árm ál aráðherra úr röð-
um sjálfstæðismanna. Á hitt er
hins vegar að líta, að síðari árin
hafa komið fram sterkar raddir
innan flokksins um það, að þessi
mikla áherzla á hallalausan ríkis-
búskap ætti ekki lengur við og
að þær aðstæður gætu skapast
í efnahags- og atvinnumálum að
réttlætanlegt væri að reka ríkis-
sjóð með halla, tímabundið, til
þess að ná öðmm mikilvægum
efnahagsmarkmiðum. Sú er t.d.
réttlæting hlutdeildar ríkissjóðs
í kjarasáttinni í febrúar sl. og
fylgjandi ríkissjóðshalla.
Þegar Sjálfstæðisflokkurinn
tók þátt í stjómarmyndun 1983
og embætti fjármálaráðherra féll
í hans hlut, hafði það verið eitt
helzta baráttumál talsmanna
flokksins á AJþingi að lækka
ríkisútgjöld og lækka jafnframt
skatta. Við stjómarmyndunina
fékk Sjálfstæðisflokkurinn tæki-
færi til þess að framkvæma þessi
stefnumál, þar sem helztu út-
gjaldaráðuneytin komu í hlut
flokksins ásamt fjármálaráðu-
neytinu. Flokkurinn hefur nú
haft á fjórða ár til þess að sýna
árangur í þessum eftium. Fengin
reynsla á þessum tíma sýnir, að
hægar er um að tala en í að
komast. Sennilega er óraunsætt
að ætla, að hægt sé að skera
útgjöld verulega niður. Raun-
hæfara er að halda aukningu
útgjalda i skeljum. Á allmörgum
ámm er þá hægt að ná því marki
að minnka hlutdeild ríkisins í
þjóðarbúskapnum. Með sama
hætti hefur Sjálfstæðisflokkur-
inn ekki treyst sér til að standa
að þeim víðtæku skattalækkun-
um, sem fylgismenn flokksins
gátu með nokkrum rökum vænzt.
En vissulega hafa Qármálaráð-
herrar Sjálfstæðisflokksins á
þessu tímabili sýnt viðleitni í
þessa átt og lækkað marga
skattapinkla, þótt t.d. skattbyrð-
in á þessu ári hafi komið mörgum
á óvart. En reynsla þessa
kjörtímabils sýnir, að ekki er
hægt að ná jafnskjótum árangri
í þessum eftium, eins og tals-
menn flokksins voru búnir að
gefa kjósendum vonir um.
Ríkissjóður er og háður launa-
þróun í landinu sem langstærsti
launagreiðandinn. Launaliður
fjárlagafrumvarps fyrir komandi
ár hækkar þannig um 4.510
m.kr. frá fyrri fjárlögum og
3.870 m.kr. frá áætluðum niður-
stöðum 1986. Þessi hækkun
stafar að lang stærstum hluta
af beinum launahækkunum, en
jafnframt af því, að 13 dag-
gjaldasjúkrahús færast yfír á
ijárlög, og ríkisstarfsmönnum
fjölgar, einkum í skóla- og heil-
brigðiskerfínu.
Tvær meginbreytingar eru á
tekjuhlið fjárlagafrumvarpsins.
Lækkun tekjuskatta um 300
m.kr. og hækkun skatta á inn-
fluttar olíuvörur um 600 m.kr.
Fj ármálaráðherra réttlætir „olíu-
skattinn" með því að ríkissjóðir
víða á Vesturlöndum hafí tekið
til sín hluta af þeim þjóðhagslega
ávinningi, sem felist í verðlækk-
un olíu á heimsmarkaði, og slíkt
sé einnig réttlætanlegt hér, við
ríkjandi aðstæður, bæði í ríkis-
íjármálum og í þjóðarbúskapnum
í heild. Þetta þýðir hinsvegar,
að ávinningur verðlækkunar á
olíu kemur ekki alfarið í hlut
almennings og atvinnuvega. Sú
staðreynd, að formaður Sjálf-
stæðisflokksins skuli telja sig
knúinn til að leggja fram tillögu
um þennan nýja skatt, sýnir bet-
ur en flest annað, hversu erfið
viðureignin við ríkisfíármálin er.
Þessi skattur verður mjög um-
deildur eins og allir nýir skattar.
Ávarp Ronalds Reagan til bandarísku þjóðarínnar:
Aldrei eins nærri samningi
um veröld án kjamavopna
Ronald Reagan, Bandaríkjaforseti, býr sig undir að skýra banda-
risku þjóðinni frá viðræðunum við Mikhail Gorbachev í Reykjavik.
Ávarpi hans var útvarpað og sjónvarpað um Bandaríkin og viða um
heim.
Eins og flestum ykkar er kunn-
ugt er ég nýkominn frá fundum á
íslandi með leiðtoga Sovétrílganna,
Mikhail Gorbachev aðalritara. Mig
langar að hafa sama háttinn á og
þegar ég sneri aftur frá leiðtoga-
fundinum í Genf á síðasta ári og
veija nokkrum mínútum til að veita
ykkur innsýn í það, sem gerðist í
þessum viðræðum.
Það bjó ótalmargt undir þessum
umræðum og fyrst nú eru menn
famir að átta sig á hvað var í húfí.
Við lögðum fram umfangsmestu
tillögu mannkynssögunnar um tak-
mörkun vígbúnaðar. Við gerðum
tilboð um að öllum langdrægum
eldflaugum - bæði sovéskum og
bandarískum - yrði eytt af jörð-
unni árið 1996. Við höfum aldrei
staðið jafn nálægt samkomulagi,
sem leitt gæti til veraldar án kjam-
orkuvopna og þegar leiðir skildu
og þetta tilboð Bandaríkjamanna lá
enn á samningaborðinu.
En í upphafi langar mig að segja
að frá því að fundir mínir með
Gorbachev hófust hef ég alltaf talið
ykkur, bandarísku þjóðina, vera
fullgilda þátttakendur. Þið megið
trúa því að án ykkar stuðnings
hefðu þessir fundir aldrei verið
haldnir og við hefðum ekki getað
unnið að lokatakmarki stefnu okkar
í utanríkismálum - heimsfriði og
frelsi. Og ég gekk skrefí lengra á
íslandi til að ná fram þessum mark-
miðum.
Áður en ég greini frá viðræðum
okkar langar mig til að skýra fyrir
ykkur tvo hluti, sem voru snar þátt-
ur í viðræðunum. Hér er annars
vegar um samning að ræða og hins
vegar um vamir, sem við emm að
reyna að þróa, gegn kjamorkuvopn-
um. Nöfinin hljóma kunnuglega:
SDI og ABM-sáttmálinn. Þetta eru
skammstafanir yfir geimvamaáætl-
unina (Strategic Defense Initiative)
og sáttmála, er bannar gagneld-
flaugar (Anti-Ballistic Missiles).
Fyrir nokkmm ámm ákváðu
Bandaríkjamenn og Sovétmenn að
takmarka vamir gegn kjamorku-
flaugaárás við einn stað í hvom
ríki. Þar mætti setja upp nokkur
skeyti, sem nota mætti til að stöðva
og skjóta niður aðvífandi lg'amorku-
eldflaugar. Þar með sögðum við
skilið við stefnu okkar í vamarmál-
um, sem nefnd hefur verið gagn-
kvæm gereyðing og þýðir að annar
aðili getur svarað í sömu mynt ef
hinn gerir kjamorkuárás. Þessi hót-
un beggja um gereyðingu var talin
koma í veg fyrir að annar aðilinn
yrði fyrri til að gera árás.
Því sitjum við nú uppi með mörg
þúsund kjamaodda, sem beint er
að löndum beggja. Sovétmenn settu
upp nokkrar gagnflaugar umhverfis
Moskvu eins og kveðið er á um í
ABM-sáttmálanum. Við létum það
ógert þar sem að takmarkaðar
vamir virtust haldlausar gegn hót-
un um gereyðingu þjóðarinnar.
Um nokkurra ára skeið höfum
við haft spumir af því að Sovét-
menn em að undirbúa vamir fyrir
öll Sovétríkin. Þeir hafa sett upp
stóran ratsjárskerm við Krasnoy-
arsk. Við teljum að hann sé mikil-
vægur hlekkur ratsjárkerfís, sem
ætlað er að stýra gagnflaugum til
vamar Sovétmönnum. Þetta er brot
á gagnfíaugasáttmálanum.
Fyrir nokkmm ámm bað ég yfír-
menn hersins að rannsaka og
athuga hvort til væri raunhæf leið
til að eyða kjamorkuvopnum milli
þess sem þeim hefur verið skotið á
loft og þau hæfa skotmarkið frekar
en að svara í sömu mynt og myrða
fjölda manns. Þetta gerði ég vegna
þess að ég taldi gagnkvæma ge-
reyðingu og fíöldamorð á bæði
þeirra borgumm og okkar bera sið-
leysi vitni. Við köllum þetta
markmið SDI og vísindamenn okk-
ar, sem nú rannsaka slíkt kerfí em
sannfærðir um að það sé raunhæft.
Að þeirra sögn verður hægt koma
vamarkerfí fyrir í geimnum innan
nokkurra ára.
Ég vil taka fram að við bijótum
ekki gagnflaugasáttmálann því að
hann leyfír slíkar rannsóknir. Ef
og þegar við seljum SDI í gagnið,
þá leyfír sáttmálinn einnig að horf-
ið sé frá honum með sex mánaða
fyrirvara. Og ég vil leggja áherslu
á að kjamorka kemur hvergi nærri
SDI.
Á íslandi komum við saman til
annars fundar okkar. Á fyrsta fund-
inum og þeim tíma, sem síðan er
liðinn, höfum við rætt leiðir til að
fækka og útrýma alveg kjamorku-
vopnum. Það hefur fram til þessa
ekki borið árangur.
Gorbachev aðalrítari, She-
vardnadze, utanríkisráðherra hans,
og George Shultz utanríkisráðherra
og ég ræddumst við tæpar tíu
klukkustundir á laugardag og
sunnudag. Við einskorðuðum um-
ræður okkar ekki aðeins við
afvopnun. Við ræddum einnig það
sem við köllum mannréttindabrot
Sovétmanna. Þeir meina fólki að
flytjast brott frá Rússlandi til þess
að geta stundað trú sína án þess
að eiga ofsóknir yfír höfði sér. Þeir
banna fólki að flytja úr landi til að
sameinast fjölskyldum sínum, eigin-
konum og eiginmönnum, sem
landamæri skilja að.
í flestum þessara tilvika bijóta
Sovétmenn annað samkomulag:
Helsinki-sáttmálann, sem þeir und-
irrituðu 1975. Fyrir skömmu frel-
suðum við Yuri Orlov. Hann var
settur í fangelsi fyrir að benda
stjóm sinni á að það væri brot á
sáttmálanum að leyfa borgurum
hvorki að fara úr landi né snúa
aftur.
Við ræddum einnig um Afganist-
an, Angólu, Nicaragua og
Kambódfu. Aftur á móti var tak-
mörkun vígbúnaðar meginumræðu-
efnið að þeirra ósk.
Við fjölluðum um að fíarlægja
meðaldrægar eldflaugar í Evrópu
og Asíu og virtumst sammála um
að hægt væri að fækka þeim veru-
lega. Báðir aðiljar virtust reiðbúnir
til að fínna leið til að fækka lang-
drægum eldflaugum, sem við
beinum hver að öðrum, og jafnvel
taka þær niður með öllu. SDI kom
til tals þegar þessi mál voru til
umræðu.
Ég lagði fram tillögu um að halda
áfram yfírstandandi rannsóknum.
Þegar og ef þar að kæmi að tilraun-
ir væru á lokastigi myndu Sovét-
menn fá leyfi til að fylgjast með.
Þetta yrði staðfest í samningi, sem
þegar yrði undirritaður. Ef áætlun-
in væri raunhæf myndu báðir aðiljar
eyða árásarflaugum sínum og deila
með sér kostum hátæknilegs vam-
arkerfis. Ég útskýrði að þessar
vamir myndu koma f veg fyrir að
samkomulagið yrði brotið og veija
gegn þeim möguleika að einhver
bijálæðingur ákvæði dag einn að
búa til kjamorkuskeyti, þótt við
hefðum eytt kjamorkuvopnum okk-
ar. Því að við verðum að gera okkur
grein fyrir því að allur heimurinn
veit hvemig búa á vopnin til. Ég
kvað það svipað dæmi að við
geymdum enn gasgrímumar okkar
þótt þjóðir heims hefðu bannað eit-
urgas þegar fyrri heimsstyijöldinni
lauk.
Okkur virtist miða áfram í að
fækka vopnum, þótt aðalritarinn
léti skína í andstöðu sína gegn SDI
og hann legði til að við skuldbindum
okkur til að virða gagnflaugasátt-
málann í nokkur ár þegar leið á
daginn.
Shultz lagði til að við létum sér-
fræðinga okkar fá minnisatriði
ritara okkar um allt, sem okkur
hafði farið á milli. Þeir gætu farið
yfir öll atríðin um nóttina og þann-
ig komist að þvf um hvaða atriði
við væmm sammála og hvar ágrein-
ingur skildi að. Ég get upplýst
ykkur um það með þakklæti og virð-
ingu að þeir unnu alla nóttina þar
til klukkan hálf sjö.
í gærmorgun, sunnudag, komum
við aftur saman, Gorbachev og ég
ásamt utanríkisráðherrum okkar og
litum á skýrslu fulltrúa okkar. Hún
lofaði mjög góðu. Sovétmenn fóm
fram á að því yrði frestað um tíu
ár að hrinda geimvamaáætluninni
í framkvæmd.
Við gerðum tilraun til að upp-
fylla kröfur þeirra án þess að falla
frá meginreglum okkar og hags-
munum með því að leggja fram tíu
ára áætlun. Hafist yrði handa við
að fækka öllum langdrægum kjam-
orkuvopnum: sprengjuflugvélum,
stýriflaugum um borð í flugvélum,
langdrægum eldflaugum á landi,
sem skjóta má milli heimsálfa, og
flaugum og öðmm vopnum um borð
í kafbátum. Að fimm árum liðnum
hefði þessum vopnum verið fækkað
um helming. Á næstu fimm árum
yrði flaugum af öllum gerðum út-
rýmt. Á þeim tíma yrði haldið áffarn
að gera rannsóknir og tilraunir á
SDI í samræmi við ABM-sáttmál-
ann. Að tíu árum liðnum yrðu allar
langdrægar eldflaugar úr sögunni.
Þá gætum við byijað að setja upp
þróuð vamarkerfi og um leið leyft
Sovétmönnum að gera slíkt hið
sama.
Þar hófst deilan. Aðalritarinn
vildi koma að orðalagi, sem í raun
hefði komið í veg fyrir að við gæt-
um þróað SDI í öll þessi tíu ár. í
raun var hann að kæfa SDI og öll
sú vinna, sem lögð hafði verið í
samkomulag um að fækka kjam-
orkuvopnum, myndi renna út í
sandinn ef ég samþykkti.
Ég sagði honum að ég hefði hei-
tið bandarísku þjóðinni að láta SDI
ekki af hendi í samningum: ég
gæti ekki með nokkru móti greint
þjóðinni frá því að stjómin ætlaði
að láta hana vamarlausa gegn ge-
reyðingu í Igamorkustyijöld.
Ég fór til Reykjavíkur staðráðinn
í því að unnt væri að leggja allt
að veði í samningum nema tvennt:
frelsi okkar og ffamtíð. Ég er enn
bjartsýnn um að finna megi lausn.
Dymar em opnar og tækifærið til
að útiýma kjamorkuvánni er innan
seilingar.
Því má ykkur vera ljóst að árang-
ur náðist í Reykjavík. Og við
munum halda áfram að ná árangri
ef við leggjum fram hyggilegar,
ígmndaðar og fyrst og fremst raun-
hæfar tillögur við Sovétmenn. Það
hefur verið stefna þessarar stjómar
frá upphafi að gera sér ekki rangar
hugmyndir um Sovétmenn og loka-
takmark þeirra. Við höfum verið
opinskáir á almennum vettvangi um
þann veigamikla, siðferðislega mun
sem er á einræði og lýðræði.
Við lýstum yfír því að stefna
Bandaríkjamanna í utanríkismálum
væri ekki aðeins fólgin í að koma
í veg fyrir að stríð brytist út heldur
einnig að tryggja framgang frelsis.
Og við lögðum áherslu á það að
við myndum treysta lýðræðisstjóm-
ir í sessi og efla lýðræði um heim
allan. Því höfum við stutt frelsis-
sveitir, sem veita einræðisöflum í
Afganistan, Nicaragua, Angólu,
Kambódíu og víðar mótstöðu.
Að lokum hófum við að efla her-
inn, byggja upp nýjan fælingar-
mátt, og sem mest er um vert
hófust rannsóknir á sviði geim-
vama. Það vom þessir þættir, sem
drógu Sovétmenn að samninga-
borðinu fyrir alvöm. Um leið og við
settum okkur þessi markmið í ut-
anríkismálum ákváðum við að stíga
skref í átt að öðm meginmarkmiði
okkai" slaka á spennu milli Banda-
ríkjamanna og Sovétmanna og leita
leiða til að koma í veg fyrir stríð
og halda frið.
Nú er þessi stefna farin að bera
árangur - til marks um það má
hafa, að á íslandi miðaði vemlega
í viðræðunum um takmörku vígbún-
aðar. í fyrsta sinn í langan tíma
komst skriður á viðræður Banda-
rflgamanna og Sovétmanna um
niðurskurð í vopnabúnaði, viðræð-
ur, sem vom í réttum farvegi, ekki
aðeins um takmörkun vígbúnaðar,
heldur einnig um fækkun vopna.
Þrátt fyrir allan árangurinn, sem
við náðum í afvopnunarviðræðun-
um, verðum við að hafa í huga, að
á íslandi var rætt um fleira, atriði,
sem skipta okkur höfuðmáli. Eins
og ég hef minnst á var eitt þessara
mála almenn mannréttindi.
Kennedy heitinn forseti sagði einu
sinni: „og, þegar allt kemur til alls,
er ekki friðurinn sá gmndvöllur,
sem mannréttindi byggjast á“. Ég
tók það skýrt fram, að Bandaríkja-
menn hygðust ekki nota sér í
áróðursskyni það, sem áynnist í
þessu efni, en ég lagði líka áherslu
á, að meiri virðing fyrir mannrétt-
indum í Sovétríkjunum sjálfum
væri forsenda fyrir bættum sam-
skiptum þjóðanna.
Stjómvöld, sem virða sína eigin
þegna einskis, geta ekki vænst þess,
að erlendar þjóðir treysti þeim. Það
sagði ég Gorbachev í Reykjavík og
það sagði ég honum í Genf. Við
Bandaríkjamenn metum minna orð-
in, sem falla á fundum eins og
þessum, en verkin, sem á eftir
fylgja. Þegar að því kemur að dæma
frammistöðu Sovétmanna í mann-
réttindamálum viljum við, að verkin
sýni merkin.
Annað mál, sem við ræddum á
íslandi, var eitt af meginágreinings-
efnum okkar og Sovétmanna. Hér
er um að ræða svæðisbundin átök.
Meðan á leiðtogafundi stendur kann
okkur Bandaríkjamönnum að
gleymast það, sem Sovétmenn haf-
ast að í Áfganistan, Mið-Ameríku,
Afríku og Suðaustur-Asíu, en þar
til Sovétmenn hafa breytt stefiiu
sinni munum við sjá til þess, að
vinir okkar í þessum heimshlutum,
þeir, sem beijast fyrir frelsi og sjálf-
stæði, fái þann stuðning, sem til
þarf.
Að lokum vil ég nefna fíórða
málið, sem um var rætt, gagnkvæm
samskipti ríkisstjómanna og borg-
aranna sjálfra. Á fundinum í Genf
í fyrra fögnuðum við samningum
um aukin menningarsamskipti og á
íslandi miðaði einnig áfram í þessu
efni. Ég vil þó taka það fram, að
við Bandaríkjamenn erum ákveðnir
í að stefna að auknum samskiptum
milli venjulegs fólks, milli þúsunda
óbreyttra borgara í löndunum báð-
um en ekki á milli nokkurra útval-
inna.
Af þessu má ráða, að á íslandi
náðist árangur í mörgum mikilvæg-
um málum. Við ítrekuðum okkar
fíögur meginmarkmið, komumst að
raun um samkomulagsvilja í mikil-
vægum málum og rasddum enn á
ný gömul ágreiningsefni.
Eg ætla að víkja aftur að SDI.
Ég get ímyndað mér, að sumir landa
minna spyiji sig nú þessarar spum-
ingar: Hvers vegna ekki að fallast
á kröfu Gorbachevs? Hvers vegna
ekki að hætta við SDI til að ná
samkomulagi?
Svarið er einfalt. SDI var trygg-
ing okkar fyrir því, að Sovétmenn
stæðu við þá samninga, sem þeir
þóttust tilbúnir að gera í Reykjavík.
SDI var trygging okkar ef svo
skyldi fara, sem oft hefur gerst,
að Sovétmenn stæðu ekki við gerða
samninga. Það var vegna SDI, að
Sovétmenn féllust á fundinn f Genf
og á íslandi. SDI er lykillinn að
heimi án kjamavopna.
Sovétmenn skilja þetta. Þeir hafa
sjálfír varið miklu meira fé og miklu
meiri tíma í rannsóknir á geim-
vamakerfí en við. Eina raunvem-
lega gagnflaugakerfið nú á dögum
er umhverfis Moskvu, höfuðborg
Sovétríkjanna. Það, sem Gorbachev
fór fram á í Reykjavík, var, að
Bandaríkjamenn samþykktu breyt-
ingu á 14 ára gömlum gagneld-
flaugasáttmála (ABM), sem
Sovétmenn hafa nú þegar þverbrot-
ið. Ég sagði honum, að slíka
samningagerð stunduðum við ekki
í Bandaríkjunum.
Bandaríkjamenn ættu að velta
fyrir sér þessum mikilvægu spum-
ingum: Hvemig getur viðbúnaður,
sem er eingöngu til vamar Banda-
ríkjunum, ógnað Sovétríkjunum eða
einhveiju öðm ríki? Hvers vegna
em Sovétmenn svona áfjáðir í að
Bandaríkin verði ávallt berskjölduð
fyrir sovéskum eldflaugum? Nú er
ástandið þannig, að allar fijálsar
þjóðir em gersamlega vamarlausar
fýrir eldflaugum Sovétmanna, hvort
sem þeim er skotið af slysni eða
ásetningi, en hvers vegna vilja Sov-
étmenn, að svo verði um alla
framtíð?
Af þessum sökum, góðir landar,
get ég ekki, né nokkur annar
bandarískur forseti, heitið því, að
viðræðumar á íslandi eða aðrar
viðræður við Gorbachev muni óhjá-
kvæmilega leiða til sögulegra
samninga. Við munum ekki falla
frá þeim meginmarkmiðum, sem
við höfðum að leiðarljósi f
Reykjavík. Við viljum heldur engan
samning en samning, sem er slæm-
ur fyrir bandarísku þjóðina.
Nú veit ég, að þið veltið því fyr-
ir ykkur hvort nokkrar horfur em
á öðrum leiðtogafundi. Gorbachev
gaf ekkert í skyn um það hvort eða
hvenær hann hygðist koma til
Bandaríkjanna eins og þó var
ákveðið í Genf en ég endurtek, að
heimboð okkar stendur enn og við
höfum trú á, að frekari viðræður
séu gagnlegar. í þessu máli verða
Sovétmenn að taka af skarið.
Hveijar sem horfumar kunna að
vera nú á þessari stundu vil ég taka
fram, að ég er mjög bjartsýnn á,
að næsti leiðtogafundur geti fært
okkur nær friði og frelsi um allan
heim. Við skulum átta okkur á því,
að það, sem gerðist á fundinum í
Reykjavík, er mjög ólíkt því, sem
verið hefur að gerast í áratugi. Það
er ólíkt vegna ósérhlífninnar og
fómanna, sem bandaríska þjóðin
hefur fært á undanfömum árum.
Dugnaður ykkar hefur endurvakið
og aukið eftiahagslega getu þjóðar-
innar, stuðningur ykkar hefur fært
okkur aftur hemaðarlegan styrk.
Hugrekki ykkar og staðfesta á erf-
iðum tímum hefur komið flatt upp
á fjandmenn þjóðarinnar, glatt vini
okkar og haft áhrif um allan heim.
Vestræn lýðræðisríki og Atlants-
hafsbandalagið em traustari en
nokkru sinni fyrr og um allan heim
vilja þjóðimar tileinka sér hugsjónir
lýðræðisins og hins fijálsa hag-
kerfís. Vegna þess, að bandaríska
þjóðin sofnaði ekki á verðinum þeg-
ar hættan steðjaði að er lýðræðið
nú í sókn.
Ef það er eitthvað, sem þessar
októberviðræður kenndu mér, þá
er það það, að nú semjum við af
styrkleika, ólíkt því, sem áður var.
Þess vegna hillir nú undir mikil-
væga samninga við Sovétmenn.
Hugmyndir okkar og tillögur liggja
fyrir. Frá þeim munum við ekki
hverfa og emm tilbúnir til að taka
upp þráðinn þar sem frá var horfið.
Samningamenn okkar munu halda
aftur til Genfar og við emm undir
það búnir að ræða við og semja við
Sovétmenn hvar og hvenær sem
þeir vilja. Það er því ástæða, mjög
góð ástæða, til að vera bjartsýnn.
Arangurinn af viðræðunum við
Gorbachev jók mér þessa bjartsýni.
Ég varð líka var við hana þegar
ég fór frá íslandi í gær, þegar ég
ræddi við landa okkar, unga menn
og konur, f herstöðinni í Keflavík,
þessarí mikilvægu herstöð, sem er
miklu nær herstöðvum Sovétmanna
en okkar eigin ströndum. Eins og
ávallt áður var ég stoltur og ánægð-
ur með að eiga með þeim litla stund
og þakka þeim þær fómir, sem þau
færa í þágu föðurlandsins. Þau em
verðugir fulltrúar bandarísku þjóð-
arinnar, staðráðin í að veija ekki
aðeins sitt eigið frelsi, heldur frelsi
annarra einnig, þeirra, sem nú
byggju í öðmm heimi og verri ef
ekki hefði komið til styrkur og stað-
festa Bandaríkjamanna.
„Hvar sem hugsjónir frelsis og
sjáifstæðis birtast, þar slær hjarta
Bandaríkj amanna, blessunarorð
þeirra og bænir," sagði John Quincy
Adams. Hann trúði á framtíð þess-
arar þjóðar. Góðir Bandaríkjamenn,
við emm stoltir af sögu okkar og
örlögin hafa treyst okkur fyrir þeim
draumi, sem mennimir hafa ávallt
látið sig dreyma, draumnum um
frið og frelsi á jörðu. Annar for-
seti, Harry Tmman, sagði, að á
okkar tímum hefðu orðið tvær
skelfilegustu styijaldir í sögunni og
að „nú bæri mönnunum umfram
allt að læra að lifa saman f friði"
Með þessa hugsjón að leiðarljósi
fór ég til Genfar fyrir ári og til
íslands f síðustu viku. Með þessa
hugsjón í huga þakka ég ykkur
fyrir allan þann stuðning, sem þið
hafið veitt mér, og ég bið ykkur
enn um hjálp og fyrirbænir í leit-
inni að heimi þar sem friður ríkir
og frelsið er frumburðarréttur hvers
manns.
Grandi hf:
Snorri
Sturluson
RE hefur
fiskað fyr-
ir 79 millj.
Ottó aflahæstur
SNORRI Sturluson hefur frá
áramótum til ágústloka skilað
mestum aflaverðmætum á land
af togurum Granda hf, alls rúm-
um 79 milljónum króna. Hann
hefur hins vegar minnstan afla
togaranna en mikil verðmæti
stafa af þvi að skipið hefur að
mestu selt afla sinn erlendis.
Ottó N. Þorláksson hefur hins
vegar skilað mestum afla á land
til vinnslu heima eða 3.308 lest-
um. Alls hafa togarar Granda
hf aflað 16.794 lesta að verð-
mæti 380,6 milljónir króna
umrætt tímabil. Meðalverð á
kíló er 22,63 krónur.
Ásbjöm hefur aflað 2.476 lesta
að verðmæti 50,8 milljónir króna,
meðalverð 20,53. Ásgeir hefur áfl-
að 2.354 lesta að verðmæti 45,8
milljónir króna, meðalverð 19,49.
Ásþór er með 1.972 lestir að verð-
mæti 36,8 milljónir króna, meðal-
verð 18,68. Hjörleifur er með 2.091
lest að verðmæti 41,1 milljón
króna, meðalverð 19,68. Jón Bald-
vinsson er með 2.762 lestir að
verðmæti 58 milljónir króna, með-
alverð 21 króna. Ottó N. Þorláks-
son er með 3.308 lestir að
verðmæti 68,6 milljónir króna,
meðalverð 20,73. Snorri Sturluson
er með 1.831 lest að verðmæti
79,4 milljónir króna, meðalverð
43.34.
Áflasamsetning Granda hf frá
áramótum til ágústloka er með
þeim hætti að karfi er 49,4%,
þorskur 26,7, ufsi 10,6, grálúða
6,6, ýsa 3,2 og aðrar tegundir
3,5%.
Sagnfræði-
sjóður
Björns Þor-
steinsson-
ar stofnaður
ERFINGJAR Dr. Björns
Þorsteinssonar sagnfræði-
prófessors hafa stofnað sjóð
er nefnist Sagnfræðisjóður
Bjöms Þorsteinssonar. Til-
gangur sjóðsins er að
styrkja nemendur i kandi-
datsnámi.
Til sjóðsins renna m.a. höf-
undarlaun Bjöms af væntan-
legri íslandssögu, sem hann
hafði lokið við fyrir andlát sitt.
í samræmi við óskir Bjöms
mun sjóðurinn styrkja nem-
endur í kandidatsnámi svo og
kandídata. Tekið er við minn-
ingargjöfum í sjóðinn á skrif-
stofu Háskóla Islands.
Dr. Bjöm Þorsteinsson
sagnfræðiprófessor lést 6. okt-
ober s.l. og fer útför hans fram
á morgun kl. 13.30 frá Dóm-
kirkjunni.