Morgunblaðið - 23.10.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. OKTÓBER 1986
Dr. Joseph Campbell og Einar Pálsson. Myndin er tekin hér á landi
1972.
sé nefndur 13 sinnum í hinni nýju
bók hans. Með orðalaginu „Holy
laríd“ á Campbell við það, að sér-
hvert land sem heigað var í skilningi
trúarbragða hafi í raun orðið
„Landið helga" í vitund þeirra er
það nám. Stiklan í Atlantshafi sýn-
ir, að menning heims var samfelld.
Lí kingar og táJknmál
Við helgun lands urðu kennileiti
ekki einasta staðir í umhverfi held-
ur og viðmiðanir mannshugarins.
Slíkt er sacred space, hið helga
rúm eða landsvæði. Mörkun Al-
þingis var þá helgiathöfn. Með
mörkun áttar maðurinn sig í tilve-
runni. Fer Campbell um víða vegu
heimspeki og trúarbragða í túlkun
sinni, en hinn íslenzka homstein
fellir hann undir kafla er ber heitið
„Metaphor as Myth and as Religi-
on“. Þetta merkir á einfaldri
íslenzku, að lesa má úr líkingum
og táknmáli þjóðfélagsgerð, hug-
myndaheim og aðra meginþætti
þeirrar menningar er að baki bjó.
Nýverið höfum við séð þetta stað-
fest í Flórenz og í Róm.
Helztu goðsagnir íslendinga em
ekki lengur með öllu óskiljanlegt
myndmál. Sumar þeirra em orðnar
að heimildum, sem unnt er að rann-
saka og skilgreina.
Stökkið
Bók sú sem hér er um fjallaö er
með stytztu ritum Campbells, að-
eins 155 síður. Þó er hún einkar
forvitnilegt verk. Campbell bendir
á þau fmmlægu tákn mannshugar-
ins, sem sameiginleg em ýmsum
trúarbrögðum, og skýrir beinagrind
vestrænnar menningar með þeim
meginatriðum sem íslendingar hafa
verið að kynnast undanfama ára-
tugi. Helg mörkun hins íslenzka
landnáms er þannig rauður þráður
rits hans, þrátt fyrir hina örstuttu
kynningu. Hefur Campbell skrifað
mér, að nánari grein verði gerð
fyrir þeirri mörkun í öðm riti er
fjallar beinlínis um helga tölvísi.
Þetta em nokkur tíðindi: áhrifa-
mesti einstaklingur amerískrar
menningarfræði hefur tekið stökkið
til fulls.
Það er af sem áður var.
Helgiathöfn í
Grábrókarhrauni
í júní 1972 var haldin ráðsteftia
á Bifröst f Borgarfírði. Vom þar
saman komnir þeir Campbell og
Smith auk 50 sálfræðinga er töld-
ust til mismunandi trúarbragða og
trúflokka, (svo og að sjálfsögðu
vantrúarmanna og and-trúar-
manna). Var verkefni ráðstefnunn-
ar að bera saman tákn sálarfræð-
innar og þau fmmlægu tákn
mannshugaríns sem speglast í goð-
sögnum. Sálfræðingur inn Stanislav
Grof og mannfræðingurinn Joan
Halifax höfðu ákveðið að ganga í
hjónband, og fæddist því sú hug-
mynd þama, að gaman væri að
skapa helgiathöfn sem allir gætu
við unað, hverrar trúar sem þeir
væm. Var þetta framkvæmt, og fór
helgiathöfnin fram við sólampprás
hinn 5. júní 1972 í Grábrókar-
BABOONARNIR!
í SKUGGA KILIMANJARO
Fundur Ameríku
eftír Einar Pálsson
Miðvikudaginn 8. október barst
mér stutt bréf frá ameríska útgef-
andanum Alfred van der Marck.
Með bréfinu fylgir bók, sem van
der Marck kveðst senda að beiðni
ameríska trúarbragðafræðingsins
Joseph Campbell. Við lestur bókar-
innar er fljótséð hvað veldur Þar
er formlega brotið blað í afstöðu
amerískra fræðimanna til „german-
skrar goðafræði".
Bók Campbells nefnist „The Inn-
er Reaches of Outer Space" (Alfred
van der Marck Editions, New York
1986) og fjallar um skjmjun manns-
hugarins á víddum, þ.e. jarðneskum
áþreifanlegum stærðum, einkum
landslagi. Orðið space mætti raun-
ar þýða sem „rúm“ eða „vegalengd"
eftir því hvað um er rætt, en merk-
ingin er að sjálfsögðu auðugri. A
fremstu síðu bókar sinnar kveðst
Campbell hafa öðlast með öllu nýja
innsýn í goðafræði hin síðari árin,
og má telja þessa bók hans eins
konar testamenti til amerísku þjóð-
arinnar í ævilok. En Campbell er
þekktasti fræðimaður Banda-
ríkjanna á sviði trúarbragðasögu.
Hornsteinninn
Á síðu 61 í bók Campbells er
stutt málsgrein um landnám íslend-
inga í öndverðu. Þar tekur Campbell
eindregna afstöðu — án fyriryara —
þess efríis, að við landnám íslands
hafi landsvæði verið helgað í merk-
ingu sálarfræði, goðafræði og
táknmáls („sanctifying a region,
converting it thereby into an at
„Helztu goðsagnir ís-
lendinga eru ekki
lengur með öllu óskilj-
anlegt myndmál.
Sumar þeirra eru orðn-
ar að heimildum, sem
unnt er að rannsaka og
skilgreina.“
once psychologically and meta-
physically symbolic Holy Land“).
Til stuðnings þessari fullyrðingu
vitnar hann í ritgerð þá eftir undir-
ritaðan sem lögð var fram við
fomleifasetur háskólans í Osló í
apríl 1984 (Hypothesis as a Tool
in Mythology).
Á yfirborðinu sýnist þetta ekki
mikið ísbrot, aðeins yfirlýsing er
varðar eðli hins íslenzka landnáms
á 9. öld. Mun hin dýpri merking
því flestum hulin. En hún felst í
því, að Campbell er með bók þess-
ari að vísa ókomnum kynslóðum
veginn fram á við — og að gefa
Ameríku hugmyndafræðilega rai-
son d’etre, sjálfsvitund, skýringu
á tilveru Bandaríkjamanna sem
„þjóðar". Jafnframt skýrir bókin
eðli þeirra atburða sem verða með
landnámi hins Nýja Heims.
Landnám íslands verður hom-
steinn í þeirri hugsmíð.
„Germönsk goðafræði“
Með yfirlýsingu sinni um landnám
íslands snýr Campbell við nánast
öllu sem áður hefur verið ritað um
þau mál í skilningi hugmyndafræði
og trúarbragða erlendis. Fróðleiks-
fúsir menn munu vart undrast
þetta; satt að segja hefur „germ-
önsk goðafræði" einatt verið fram
sett sem bamaskapur, og er með
ólíkindum hversu margir fræði-
menn hafa einblínt á hina auvirði-
legri þætti þeirra vísinda. Hefur
Snorri aukið á glundroðann með
frábærum skemmtisögnum Eddu;
fyöldi Norrænumanna ritar enn í
fiillri alvöru á þann veg, að ætla
mætti lífsviðhorf Evrópumanna að
fomu tvístringslegan óvitaskap án
eðlilegra viðbragða í skilningi sál-
arlífs og samfélags. Landnám
íslands hefur til dæmis löngum
verið skilgreint sem skipulagsleysi
þar sem heimsmynd var utan sjón-
máls — vitsmunir og þekking
nánast óþekktur munaður.
Þessu hafnar Campbell algjör-
lega með þessari einu málsgrein.
Goðsögnin og landið
í Morgunblaðinu 11. júní 1972
var birt langt viðtal við Joseph
Campbell og trúarbragðafræðing-
inn Huston Smith frá MIT. í því
samtali greinir Campbell á vissan
hátt frá grundvelli þeirrar bókar
sem nú sér dagsins ljós. Kveður
hann samanburðargoðafræði vera
sérgrein sína, og hafi honum því
orðið tíðhugsað til hins foma stuð-
uls í trúarbrögðum Miðausturlanda,
tölunnar 432. „Ég hef hins vegar
aldrei orðið var við samband tölunn-
ar við rúm — landsvæði [space]“
segir hann. Þótt hann þekki tölu
Einheija í Valhöllu samkvæmt
Grímnismálum (432.000) þykir
honum sem hann hafi aldrei skilið
til fulls tengsl þessa hugtaks við
trúarbrögðin fyrr en mörkun
íslenzka Goðaveldisins fannst. Líkti
hann þessu á sínum tíma við „Kól-
umbusaregg", en ekki mun hafa
hvarflað að mörgum þá, að í raun
mjmdi Campbell bera hugmynda-
fraeði hins íslenzka landnáms við
fund Ameríku síðar.
Mörkun Alþingis um 930 og jöfn-
un tíma til rúms eru nú orðnir
meginþættir í fræðum Campbells.
Teist mér svo til, að stuðull fomra
vísinda tíma og rúms, talan 432,
Ný hörkuspennandi bandarísk kvikmynd.
Hópur bandarískra Ijósmyndara er á ferö á þurrkasvæðum
Kenýa, við rætur Kilimanjaro-fjallsins. Þau hafa að engu
aðvaranir um hópa glorsoltinna Baboonapa sem hafast viö
á fjallinu, þar til þau sjá að þessir apar hafa allt annað og
verra í huga en aparnir í Sædýrasafninu.
Fuglar Hitchcocks komu úr háloftunum, Ókind Spielbergs
úr undirdjúpunum og nýjasti spenningurinn kemur ofan úr
Kilimanjaro-fjallinu.
Aðalhlutverk: Timothy Bottoms, John Rhys Davies.
Leikstjóri: Raju Patel.
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
Hækkað verð.
Bönnuð börnum innan 16 ára.
Iþróttahús er að rísa
á Kleppjámsreykjum
Gnind, Skorrmdal.
Gninnskólinn á Kleppjárns-
reykjum var settur fyrir nokkru
að viðstöddum nemendum og
gestum. Athöfnin hófst með
ávarpi sr. Ólafs Jens Sigurðsson-
ar, sem nú er að láta af störfum
sem sóknarprestur Hvanneyrar-
prestakalls. Síðan flutti skóla-
stjórinn Guðlaugur Óskarsson
skólasetningarræðu.
í henni kom m.a. fram, að nú
hefur risið á lóð skólans íþróttahús,
sem er tilbúið undir tréverk. Stefnt
er að því að hægt verði að taka
búningsklefa hússins í notkun í
haust, en það er forsenda fyrir því
að nota megi sundlaugina í vetur.
En bað og búningsaðstaða er sam-
eiginleg fyrir íþróttahúsið og
sundlaugina.
Þá gat skólastjórinn þess, að nú
yrði lokið hér við grunnskólann í
fyrsta sinn, því 9. bekkur er tekinn
inn í vetur. Vegna þessa verða hér
fleiri nemendur en undanfarið, eða
131 í stað 106 í fyrra.
Tveir starfsmenn skólans hættu
REDOXON
Mundir þú eftir
C-vítamíninu í morgun?
á nýliðnu sumri. Eiríkur Jónsson
hafði verið tvö ár ! lejrfi frá skólan-
um. Hann ákvað í sumar að koma
ekki aftur til starfa. Þá lét reikn-
ingshaldari skólans, Guðrún
Þórhallsdóttir Ludwig af störfum.
Við hennar störfum hefur tekið
Rúnar Hálfdánarson, bóndi að
Þverfelli í Lundarreykjadal.
Við kynningu á kennaraliði skól-
ans kom fram, að það eru allir enn
sem störfuðu í fyrra, að viðbættum
2 nýjum, en það eru Sesselja Þor-
bjömsdóttir, sem áður starfaði
vestur á Barðaströnd og Sigurður
Leósson, sem kom frá Patreksfirði.
Í lok setningaræðu sinnar bauð
skólastjórinn gestum að ganga til
borðstofu, þiggja þar kaffísopa og
skoða málverkasýningu, sem þar
er upp sett og mun prýða veggi
skólans næstu 3 vikumar.
Guðmundur Sigurðsson skóla-
stjóri í Borgamesi sýndi skólanum
þá velvild að lána til sýningar 27
málverk eftir sig. Myndimar eru
falar, þó að tilgangurinn sé fyrst
og fremst sá að gæða skólann au-
knu líf fyrstu dagana.
Og lokaorð Guðlaugs Óskarsson-
ar voru: „Setjum okkur það
takmark að allir leggi gott til og
þá mun vel til takast."
DP.