Morgunblaðið - 23.10.1986, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FTMMTUDAGUR 23. OKTÓBER 1986
17
V estfjarðakj ördæmi:
Úrslit prófkjörs sjálfstæð-
ismanna á Vestfjörðum
hrauni. Var athöfnin byggð á
áætlaðri mörkun Alþingis 930 og
sköpunargoðsögnum hins íslenzka
landnáms. Vart þarf að taka fram,
að brúðkaupið — sköpunarathöfnin
— var byggt utan um hinn eldfoma
stuðul fomra vísinda, töluna 432.
Þama var landsvæði m.ö.o. „helg-
að“, innra sem ytra. Víddir heims
vom greyptar í huga þátttakenda.
Fommenn skildu þetta: Það sem
allir menn eiga sameiginlegt er
skynjun á tölum og hlutföllum.
Við annað verður ekki miðað.
Umskiptin
Svo látlaus og fáorð er frásögn
Campbells af landnámi íslands, að
vart mun nokkur almennur lesandi
gera sér grein fyrir þeirri byltingu
sem í henni felst. Það þarf íslending
eða Norrænumann til að skilja hin
algeru umskipti sem þama verða.
Án skýringar er eldri viðtekin skoð-
un látin lönd og leið — og þveröfug
niðurstaða gerð að gmndvelli álykt-
ana.
Ekki hef ég hugmynd um hvort
þetta verður rökrætt ytra. Og
örsmá mætti fréttin virðast á mæli-
kvarða þessa heims. En þar sem
Campbell ræðir þama hvort tveggja
í senn, vísindalega vinnuaðferð
nútí-
mans og trúræna skynjun þeirra
er námu Vesturheim, er það hreint
ekki óathyglisvert fyrir okkur hér
nyrðra, að sköpunarsagnir íslend-
inga skuli renna sem stoðir undir
kenningar hans. Fyrir örfáum ámm
vissi enginn að þær stoðir væm til.
Og stoðimar verður að fella ef fella
á kenningar Campbells um „helga
mörkun rúms“.
I fyrra fréttum við, að tveir eða
þrír kjameðlisfræðingar hefðu
bollalagt þá ritgerð, sem Campbell
vitnar þama í. Það sýndist einangr-
að fyrirbæri. En þegar tekið er tillit
til þess, að tveir eða þrír sérfræð-
ingar í byggðaþróun telja nú, að
eigi séu önnur gögn líklegri til að
skýra mörkun sjálfs Rómaríkis í
öndverðu og Endurfæðinguna í
Flórenz, má ætla að einhvers staðar
skjóti fræin rótum og að óvitahátt-
ur verði vart talinn helzta einkenni
á frumbyggjum íslands í hugvísind-
um næstu áratuga.
Forn vísindi
Ameríski stærðfræðingurinn
Buckminster Fuller lýsti því yfír
fyrir nokkmm ámm, að tölvísi hins
íslenzka landnáms væri enn í fullu
gildi: mannkyni hefði ekki tekist
að fínna annan kvarða réttari. í
nútímavisindum væri allt á iði —
hvergi fastan depil við að miða.
Væntanlega mun einhver andmæla
þessu — en tæplega hinu, að kvarði
sá sem kenndur er við Pýþagóras
og Platón muni ætíð verða til við-
miðunar í sambandinu. Kvarði hins
íslenzka landnáms er þá orðinn
stuðull heimsmyndarfræða.
Og nú kemur Joseph Campbell
með kenningu um víddir manns-
hugar og Vesturheims. Hvort sem
menn mæla með honum eða mót
verður hinu ekki brott hrundið, að
landnám íslands er homsteinn í
hugsun hans.
Leifur varð á undan, en Camp-
bell fylgir í kjölfarið: á 20. öld
nemur að minnsta kosti einn
Ameríkani hugarheim Vesturs með
hliðsjón af kunnáttu Islendinga á
landnámsöld.
Höfundur er skólastjórí Málaskól-
ansMímis.
eftir Úlfar Ágústsson
Prófkjör sjálfstæðismanna í
Vestfjarðakjördæmi fór fram 11.
og 12. október sl. Nokkur titringur
var í mönnum vegna prófkjörsins
enda hefur ekki verið viðhaft próf-
kjör hjá sjálfstæðismönnum á
Vestfjörðum siðan 1970. Margt er
athyglisvert við úrslit kosninganna
og ber þar þátttakan hæst, en 1182
kjósendur tóku þátt í prófkjörinu,
en það jafngildir 78% af atkvæðum
flokksins við síðustu Alþingiskosn-
ingar. Af þeim voru 42% óflokks-
bundnir.
Þá vekur það ekki síður athygli
að Matthías Bjamason 1. þingmað-
ur Vestfirðinga og samgönguráð-
herra, sem verið hefur forystumað-
ur flokksins í kjördæminu í meira
en 20 ár, fær aðeins 41% atkvæða
í 1. sætið þótt hann hafi hæsta
atkvæðamagnið í öli sætin eða 18%.
Þorvaldur Garðar Kristjánsson for-
seti sameinaðs þings fær 28% í 1.
sætið og Einar K. Guðfinnsson út-
gerðarstjóri í Bolungarvík og 1.
varaþingmaður fíokksins fær 14%
atkvæða í 1. sætið.
Þorvaldur Garðar kemur næstur
á eftir Matthíasi með góða kosningu
í 2. sætið eða 61% atkvæða. Þar
er Einar Kristinn með 29% atkvæða
og Ólafur Kristjánsson forseti bæj-
arstjómar Bolungarvíkur með 17%.
Einar Kristinn er með ömgga
kosningu í 3. sætið eða 59% at-
kvæða. Næstur kemur Ólafur
Kristjánsson með 31% atkvæða og
þar á eftir Guðjón A. Kristjánsson
skipstjóri og forseti Farmanna- og
fískimannasambands íslands á
ísafírði, með 19% atkvæða. í þessi
þijú fyrstu sæti er um bindandi
kosningu að ræða.
í 4. sæti fær flest atkvæði Ólafur
Kristjánsson með 45%, næst kemur
eina konan í prófkjörinu, Hildigunn-
ur Lóa Högnadóttir, með 40%
atkvæða í fjögur fyrstu sætin en
næstur kemur Guðjón A. Kristjáns-
son með 33% atkvæða. Á eftir
honum koma svo Guðmundur H.
Ingólfsson skrifstofustjóri, fyrrver-
andi oddviti sjálfstaeðismanna í
bæjarstjóm ísafjarðar með 23%
atkvæða, Hallgrímur Sveinsson
bóndi Þingeyri með 18% atkvæða
og Óli M. Lúðvíksson skrifstofu-
stjóri og fyrrverandi bæjarfulltrúi á
ísafirði með 10% atkvæða.
Þar sem mikill áhugi var greini-
!ega á prófkjörinu er birt hér með
sundurliðuð úrslitin eins og þau
koma frá kjömefnd kjördæmisráðs.
Framundan em erfiðleikar hjá kjör-
dæmisráði við uppstillingii því
reikna má með að Olafur Kristjáns-
son og Hildigunnur Lóa sæki fast
að halda sætum sínum samkvæmt
niðurstöðum prófkjörsjns og benda
þau væntanlega á að Ólafur er með
betra hlutfall í 4. sætið en Matthías
í 1. og Hildigunnur Lóa aðeins 1%
neðar en ráðherrann. Hins vegar
em kröfur Barðstrendinga og
Strandamanna um sæti framarlega
á listanum eins og venja hefur verið.
Matthías Bjamason er mjög
óánægður með úrslit prófkjörsins
og er það að vonum. Er því líklegt
að hann munu blása í herlúðra og
fylkja liði ásamt herforingja sínum,
Engilbert Ingvarssyni bónda á
Tyrðilsmýri og formanni kjördæ-
misráðs og freista þess að ná góðri
samstöðu um væntanlegan lista og
fara síðan fyrir honum í harðri
kosningahríð á næsta ári.
Höfundur er kaupmaðurá ísafirði
og fréttaritari Morgunblaðsins
þar.
Skortur á upplýsingum í auglýs-
ingum er helsta vandamál neytenda
- segir Laila Freivalds, forstöðumaður
sænsku Neytendamálastofnunarinnar
Laila Freivalds, forstöðumaður sænsku Neytendamálastofnunar-
innar, flutti erindi á þingi Neytendasamtakanna i Reykjavík sl.
sunnudag
„Ástand neytendavenidar er
mjög gott í Svíþjóð. Ég tel lög
og reglur þó ekki það þýðingar-
mesta i þessum málaflokki
heldur að almenningur öðlist
áhuga á neytendamálum. Ef
neytendur vilja ekki þekkingu,
reynslu og meiri völd, þá er
neytendavernd litils virði. Það
eru neytendumir sjálfir sem
verða að búa yfir þekkingu og
gera kröfur til fyrirtækjanna,"
sagði Laila Freivalds, forstöðu-
maður sænsku Neytendamála-
stofnunarinnar, en hún sat þing
Neytendasamtakanna sl.
sunnudag að Hótel Esju og
flutti þar erindi.
„Starf okkar er ekki aðeins
byggt á lögum um neytendavemd,
heldur er margt þeim óviðkom-
andi. Við prófum og gæðakönnum
vörur, gefíim út markaðskannanir
og bæklinga um hin ýmsu mál.
Við gefum út tvö blöð, en annað
þeirra „Rád och Rön“ hefur um
200.000 áskrifendur og er því
útbreiddasta tímarit Svíþjóðar.
Við vinnum með stjóm skólanna
við að koma á góðri neytenda-
fræðslu í skólum og við gefum
út nokkuð af námsefni. Við höfum
samvinnu við leiðbeinendur sem
starfa við leiðbeiningarþjónustu
sveitafélaganna og við ftjáls fé-
lagasamtök um ýmis verkefni til
þess að miðla þekkingu og að
hafa áhrif á fyrirtæki. Eitt hinna
stóm verkefna heitir „verslun fyr-
ir alla“, en það verkefni felur í
sér að ganga úr skugga um hve
aðgengilegar verslanir em fyrir
eldra fólk og fatlaða. Við höfíim
samvinnu við aðrar stofnanir
ríkisins og fyrirtæki við að kanna
íbúðir, sem gerir eldra fólki kleift
að bjarga sér sjálft, í stað þess
að þurfa að flytja á elliheimili. í
samvinnu við samtök kaupmanna
vinnum við að þvf að verslanir í
dreifbýli þurfí ekki að hætta
rekstri, en slíkt myndi verða til
mikilla óþæginda og jafnvel gera
fólki ókleift að búa í dreifbýli. Á
seinni ámm höfum við í æ ríkara
mæli sinnt fjárhag heimilanna.
Flest heimili í Sviþjóð hafa orðið
að sætta sig við lægri rauntekjur
á seinustu ámm.“
Laila sagði að ýmis fijáls fé-
lagasamtök, kvenfélög og önnur
skyld samtök hefðu lagt gmnninn
að bættri neytendalöggjöf í
Svíþjóð. í upphafí snérist starf
þeirra mest um vinnuaðstöðu
heimilanna og um nauðsjm þess
að auðvelda heimilisstörf og var
mikil áhersla lögð á fræðslumál.
„Neytendaþjónusta á vegum hins
opinbera þróaðist og óx jafnt og
þétt á sjöunda áratugnum. Hinn
almenni markaður stækkaði, varð
flóknari og það varð erfíðara að
fylgjast með. Mikil umræða og
deilur vom um auglýsingar. Neyt-
endafræðslan ein dugði ekki
lengur heldur vildu neytenda-
stofnanir fá að hafa áhrif á
framboð og starfshætti þeirra,
sem buðu vömr og þjónustu. Það
þótti nauðsyniegt að þjóðfélagið
aðstoðaði hinn almenna neytanda
til þess að ná rétti sínum og
vemda hann gegn óréttmætum
viðskiptaháttum."
Á áttunda áratugnun þróaðist
sú neytendalöggjöf sem er við líði
í Sviþjóð nú. Neytendastofnunin
hefur yfírumsjón með öllu neyt-
endastarfí í Svíþjóð á vegum hins
opinbera. Hlutverk stofnunarinn-
ar er að aðstoða heimilin við að
ná sem hagkvæmustum heimilis-
rekstri og að styrkja stöðu
neytenda á hinum almenna mark-
aði. Fyrir viss neytendamál em
til sérstök embætti. Framleiðsla
og dreifíng matvæla er undir eftir-
liti sérstakrar stofnunar. Önnur
stofnun hefur eftirlit með heil-
brigðiskerfí og ljrfjaframleiðslu.
Enn önnur stofnun fylgist með
framleiðslu á efnavömm o.s.frv.
Samhliða því er rekin nejdenda-
þjónusta í flestum sveitafélögum
á kostnað sveitafélaganna sjálfra
sem veitir einstaklingum aðstoð
og ráðgjöf. Menn biðja t.d. um ráð
til þess að koma fjármlaum sínum
á réttan kjöl þegar of miklu hefur
verið ejftt með notkun greiðslu-
korta.
Starfsmenn nejdendaþjón-
ustunnar hafa fengið menntun og
starfsþjálfun. I mörgum sveitafé-
lögum er mikil vinna lögð í
dreifingu upplýsinga til almenn-
ings, félaga og skóla. Settar em
upp sýningar, samstarf er haft
við skóla og samráð og samvinna
er við hin ýmsu félagasamtök. í
Svíþjóð búa um átta milljónir.
Neytendaþjónusta sveitafélaga
hefur árlega samband við 260.000
einstaklinga.
Laila sagði að ef ágreiningur
kæmi upp sem væri utan valds-
sviðs kvörtunarþjónustunnar, eða
ef fyrirtæki neituðu að fara eftir
ákvörðunum hennar, gætu nejrt-
endur snúið sér til dómstóla. í
héraðsdómi er hægt að fá einfald-
ari afgreiðslu í málum sem snerta
nejrtendur. Þau mál ganga hratt
fyrir sig og þarfnast ekki hjálpar
lögfræðings. Ef fyrirtæki neitar
að brejrta auglýsingu eða vöm
getur stofnunin lagt málið fyrir
markaðsdómstólinn og farið þess
á leit að fyrirtækinu verði gert
að bæta ráð sitt.
Laila sagði að þau lög, sem
umboðsmaður nejdenda styddi sig
við helst varðaði lög um órétt-
mæta viðskiptahætti og lög um
samningsbundin kaup. „Á hveiju
ári em 3.000 auglýsingar kærðar
fyrir Nejdendastofnuninni. Ef um
er að ræða minniháttar brot á
reglum, bendum við fyrirtækjum
einfaldlega á það. Ef fyrirtækin
hinsvegar fara ekki eftir fyrir-
mælum stofnunarinnar, snýr hún
sér til verslunardómstólsins. Ef
dómstóllinn er sammála áliti
stofnunarinnar, er dæmd skilorðs-
bundin sekt. í langflestum tilfell-
um fallast fyrirtækin á að breyta
viðskiptaháttum sínum sam-
kvæmt tilmælum Neytendastofn-
unarinnar, en aðeins 20 mál á ári
koma til kasta verslunardóms.
Það em ekki bara villandi söluað-
ferðir, sem em vandamál hjá
nejrtendum, heldur skortur á upp-
ýsingum í hinum ýmsu tegundum
auglýsinga.
Lögin um óréttmæta viðskipta-
hætti gera umboðsmanni neyt-
enda og verslunardómstólnum
kleift að krefjast þess ða nejdend-
um séu veittar þær upplýsingar
sem þeim em nauðsjmlegar.
Slíkar upplýsingar geta m.a. verið
um efni og eiginleika vöm, t.d.
um að fatnaður láti lit eða að
nauðsynlegt sé að fá fagmann til
að tengja ákveðið rafmagnstæki.
Algengasta krafan er kannski sú
að verð vöm sé gefíð upp. Af ein-
hverri undarlegri ástaeðu, em
sænsk fyrirtæki ekki sérstaklega
fús að auglýsa verð á vöm og
þjónustu." Laila bætti því við að
lögin um óréttmæta viðskipta-
hætti heimiluðu einnig bann á
hættulegum vömm, þ.e. vömm
sem hugsanlega gætu valdið slys-
um á fólki. „Þetta hefur gert
okkur kleift að losna við af mark-
aði lélega bamabflstóla, hættuleg
leikföng, léleg slökkvitæki o.fl.“
Neytendastofnunin hefur und-
anfarin ár gefíð út fjölda af
leiðbeinandi reglum t.d. hvemig
póstkröfuauglýsingar og póst-
vömlistar skulu gerðir, hvað er
átt við með tilboðsverði, hvemig
upplýsingar skulu gefnar um elds-
neytisnotkun bfla, hvemig upplýs-
ingar skulu gefnar vegna
kostnaðar við lánsviðskipti, ör-
yggiskröfur fyrir leikföng,
húsgögn handa bömum, reyk-
skynjara, stiga og fleira. Það em
til um 50 leiðbeinandi reglur fyrir
hinar ýmsu vei-slunargreinar og
em þær flestar gerðar í samvinnu
við þær verslunargrinar sem þær
ná til. Því em reglumar oftast
nær virtar, að sögn Lailu.