Morgunblaðið - 05.11.1986, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER 1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðaistræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Deilurnar í Fram-
sóknarflokknum
*
Akjördæmisþingi Framsóknar-
flokksins í Norðurlandi
eystra á sunnudaginn gerðust þau
tíðindi, að meirihlutinn hafnaði
áframhaldandi setu Stefáns Val-
geirssonar á Alþingi. Hann verður
ekki á framboðslista flokksins í
kjördæminu í næstu kosningum.
I framhaldi af því hafa stuðnings-
menn Stefáns hvatt hann til
sérframboðs og þingmaðurinn
hefur ekki tekið ólíklega í þann
möguleika.
I síðustu alþingiskosningum
fengu framsóknarmenn þijá menn
kjörna í Norðurlandi eystra, Ingv-
ar Gíslason, Stefán Valgeirsson
og Guðmund Bjamason. Ingvar,
sem skipaði efsta sætið og er
fyrsti þingmaður kjördæmisins,
skýrði frá því á þingi Sambands
ungra framsóknarmanna í haust
að hann hefði ákveðið að draga
sig í hlé og yrði ekki í framboði
í næstu kosningum. Þá þegar
hófust vangaveltur um það, hver
tæki sæti hans á framboðslistan-
um. Stefán Valgeirsson, sem áður
skipaði annað sætið, taldi eðlilegt
að hann færðist upp, en ýmsir
áhrifamenn í flokksforystunni og
í kjördæminu töldu frekar við
hæfí að Guðmundur Bjamason,
sem skipað hafði þriðja sæti list-
ans, yrði arftaki Ingvars Gíslason-
ar. Þessir sömu menn lögðu
jafnframt hart að Stefáni Val-
geirssyni að draga sig í hlé og
gefa yngri mönnum og konum í
flokknum tækifæri.
Ágreiningurinn um það, hvort
Guðmundur Bjamason eða Stefán
Valgeirsson skipi efsta sæti á
framboðslista Framsóknarflokks-
ins í Norðurlandi eystra speglar
alvarlegan vanda, sem flokkurinn
á við að glíma. Framsóknarmenn
hafa verið að tapa fylgi á undan-
fömum ámm og skoðanakannanir
benda til þess að enn eigi eftir
að fjara undan flokknum. Flokks-
menn tala mikið um það, að þetta
fylgistap stafí af „neikvæðri
ímynd“ flokksins í fjölmiðlum og
vitund almennings. Þessi ímynd
er m.a. sú að þingmenn flokksins
séu gamlir karlmenn og lítt nú-
tímalegir í framgöngu og einkuin
þó í samskiptum við fjölmiðla. Að
undanfömu hefur mjög verið rætt
um það innan flokksins, að nauð-
syn beri til þess að yngja upp á
framboðlistum hans og fá konur
í framboð. Steingrímur Her-
mannsson, formaður Framsóknar-
flokksins, hefur tekið undir þetta
sjónarmið og að því hefur verið
látið liggja, að hann hafi verið
þess hvetjandi að Stefán Valgeirs-
son, sem er elsti þingmaður
flokksins, hætti þingmennsku.
Stefán Valgeirsson lýsti því
yfir áður en gengið var til kosn-
inga um efsta sætið á framboðs-
listanum að hann tæki ekki neitt
annað sæti á listanum ef hann
biði lægri hlut í þeirri kosningu.
Hann lýsti því síðan yfir þegar
úrslitin voru ljós og honum hafði
verið hafnað, að „aftaka" hefði
farið fram og kosningin væri
„sviðssetning" ákveðinna afla í
flokknum. „Ég er ekki viss um
að sigurvíman vari lengi," sagði
þingmaðurinn ennfremur og kvað
unnt að áfrýja dómi kjördæmis-
þingsins. „Og verði það gert gæti
orðið á brattann að sækja fyrir
einhveija, þá þýðir tæpast að
hanga í pilsföldum eða ráðamönn-
um fyrir sunnan,“ sagði hann.
Þessi orð verða ekki skilin öðru-
vísi en sem hótun um sérframboð,
enda hafa fylgismenn Stefáns
hvatt hann til slíks og hann segist
vera að hugsa málið. Sérframboð
Stefáns hlyti að valda Framsókn-
arflokknum miklum erfiðleikum
og yrði naumast til þess að fjölga
þingmönnum flokksins í Norður-
landi eystra, sem um langt árabil
hefur verið eitt mikilvægasta kjör-
dæmi flokksins.
Það virðist vera mat meirihluta
framsóknarmanna í Norðurlandi
eystra að Guðmundur Bjamason
og Valgerður Sverrisdóttir, sem
kosin var í annað sæti listans, séu
nútímafólkið sem flokkurinn
þarfnast. Á þann dóm skal ekki
lagt mat hér. Á hitt er að líta að
yfírlýst andstaða Guðmundar
Bjamasonar við sölu ríkisfyrir-
tækja er tæpast mjög nútímaleg
skoðun. Og nýjasta framlag hans
til „nútímaumræðu", sem er bar-
átta fyrir því að áfengisútsala
verði fremur opnuð í grennd við
stórmarkað KRON í Mjóddinni í
Reykjavík en í Hagkaupshúsinu í
Kringlubæ, getur var|a talist mjög
burðugt málefni. En kannski er
það bara kostur fyrir nútíma-
stjómmálamann!
Átök framsóknarmanna í Norð-
urlandi eystra snúast einnig um
ólíka hagsmuni héraða og í þann
búning var skoðanaágreiningur-
inn á kjördæmisþinginu einkum
klæddur. Guðmundur Bjamason
og Valgerður Sverrisdóttir eru
bæði Suður-Þingeyingar, en Stef-
án Valgeirsson Norður-Þingey-
ingur. Hinir síðamefndu telja sig
þurfa að eiga fídltrúa á Alþingi
til að gæta hagsmuna sinna og
annast ýmsa fyrirgreiðslu fyrir
sig. Þegar úrslit kosninganna um
framboðslistann lágu fyrir gekk
stór hópur þeirra af kjördæmis-
þinginu. Það á eftir að koma í ljós
hvort þetta fólk er jafnframt
gengið úr Framsóknarflokknum
og styðji hann ekki í næstu kosn-
ingum. Ef það er raunin blasir
fylgishrun við í þessu gamalgróna
vígi framsóknarmanna og vöggu
samvinnuhreyfíngarinnar.
Skattkerfísbr eytin^
og tekjuöflunarker
eftir Sigvrð B.
Stefánsson
Morgunblaðið birti 18. október
sl. fyrri hluta greinar Sigurðar
B. Stefánssonar um skattkerfis-
breytingu Bandaríkjamanna og
tekjuöflunarkerfi íslenska ríkis-
ins, en greinin birtist upphaflega
í Vísbendingu, tímariti, sem
Kaupþing h/f gefur út.
í siðasta tölublaði ritsins birt-
ist seinni hluti þessarar greinar
og hefur Morgunblaðið fengið
leyfi höfundar til þess að birta
þá grein einnig. Fer hún hér á
eftir:
í hlutlausu og einföldu skattkerfí
hlýtur að vera meginregla að skatt-
leggja allar tekjur á sama hátt,
hvernig sem þeirra er aflað. Vegna
þess mismunar sem nú ríkir á milli
skattlagningar fjármagnstekna ein-
staklinga (þ.e. vaxtatekna) annars
vegar, og annarra eignatekna (t.d.
leigutekna) og launatekna hins veg-
ar, er skattheimtan engan veginn
hlutlaus gagnvart þvi hvemig tekn-
anna er aflað. Þessi mismunun
verður ekki leiðrétt nema með því
að skattleggja vaxtatekjur á sama
hátt og aðrar tekjur. Skattlagning
vaxtatekna hefur í för með sér
mikla breytingu gagnvart sparifjár-
eigendum en til þessa hafa vaxta-
tekjur einstaklinga verið skatt-
frjálsar með öllu (nema hjá þeim
sem hafa vaxtafrádrátt). Á þessa
breytingu ber að líta sem hluta af
nýju skattkerfi þar sem tekjuskatt-
ur er lagður á í aðeins einu eða
tveimur þrepum og með sem allra
fæstum frádráttarliðum (sjá grein
18. október) og þar sem samtíma-
innheimta hefur verið tekin upp.
Um leið er eðlilegt að sá eignaskatt-
ur sem nú er innheimtur sé lagður
niður.
Núverandi skattlagn-
ing fjármagnstekna
í núverandi skattkerfí er verulegt
misræmi, ekki aðeins á milli skatt-
lagningar Qármagnstekna eða
eignatekna og launatekna heldur
einnig milli skattlagningar eigna-
tekna eftir því hvaða eignir gefa
tekjurnar af sér. Allar tekjur ein-
staklinga af vöxtum og verðbótum
eru skattfijálsar ef viðkomandi not-
færir sér ekki vaxtafrádrátt við
framtal tekna til skatts. Vaxtagjöld
eru frádráttarbær í nokkur ár hjá
þeim einstaklingum sem ráðstafað
hafa spamaði sínum til kaupa á
fasteign til eigin afnota. Vaxtatekj-
ur í atvinnurekstri eru aftur á móti
skattskyldar með sama hætti og
aðrar tekjur og vaxtakostnaður er
frádráttarbær.
Greiddur eða úthlutaður arður
af rekstri hlutafélaga er þó aðeins
frádráttarbær frá tekjum fyrirtæk-
isins til skatts ef hann er innan við
10% af nafnverði hlutafjár. Arður
af hlutabréfum einstaklinga er
skattfijáls að vissu marki ef hann
er innan við 10% af nafnverði hluta-
bréfa og er þar um að ræða aðra
og harðari skattlagningu en þegar
vaxtatekjur og vaxtagjöld eiga í
hlut. í núverandi skattkerfi felst
hvatning til fyrirtækja til að reiða
sig heldur á skuldir og lánsfé held-
ur en framtaksfé eða eigið fé, þrátt
fyrir ótvíræða kosti hins síðar-
nefnda, og jafnframt hvatning til
einstaklinga til að beina sparnaði
sínum fremur til kaupa á skulda-
bréfum en til hlutabréfaviðskipta.
Núverandi skattlagning fjármagns-
tekna einstaklinga ívilnar þeim sem
forðast að taka nokkra áhættu á
kostnað þeirra sem eru reiðubúnir
að leggja atvinnulífínu til framtaks-
fé og taka með því áhættu. Þetta
kemur einnig fram í því að sölu-
hagnaður er skattlagður eins og
aðrar tekjur þrátt fyrir að vaxta-
tekjur séu skattfijálsar. Söluhagn-
aður verður þó sjaldnast til nema
nokkur áhætta hafi verið tekin og
fyrirtækin hafi vaxið og blómstráð,
en slík gróska er raunar forsenda
hagvaxtar og aukinnar velmegunar
í þjóðarbúskapnum.
Þá má nefna að leigutekjur ein-
staklinga eru skattlagðar eins og
aðrar tekjur, þrátt fyrir skattfrelsi
vaxtatekna. Eignaskattur er 0,95%
af eignum umfram tiltekin mörk
en auk þess er nú lagður á 0,25%
eignaskattsauki, alls 1,20%. Þannig
greiðast 1.200 kr. af hverri 100.000
króna eign umfram fríeignamörk
og ef eðlilegir vextir umfram verð-
bólgu eru taldir t.d. 6,5% (sbr. vexti
af spariskírteinum ríkissjóðs nú)
svarar eignaskattsprósentan til um
18,5% skatts af tekjum af viðkom-
andi eign (þ.e. vegna 100.000 króna
eignar er greiddur 1.200 kr. skattur
af 6.500 króna tekjum). Með álagn-
ingu eignaskatts verður þetta
hlutfall hærra ef tekjur af eigninni
eru lægri en sem svarar 6,5% raun-
vöxtum en lægra svari tekjumar
til hærri raunvaxta og þennan skatt
verður að greiða hvort sem viðkom-
andi eign gefur af sér háar eða
lágar tekjur eða jafnvel engar tekj-
ur. Spariskírteini ríkissjóðs eru þó
undanþegin eignaskatti hjá ein-
staklingum, auk þess sem vextir
og verðbætur em skattfijáls með
öllu ef viðkomandi hefur ekki vaxta-
gjöld til frádráttar.
Auk ofangreindra tilbrigða við
skattlagningu ijármagnstekna, sem
eru allt frá skattfrelsi til fullrar
sköttunar með hæsta jaðarskatti,
má nefna lífeyrisgreiðslur og eftir-
laun, en þar er skattlagning með
alveg sérstöku sniði. Greiðslur ið-
gjalda til lífeyrissjóða eru að fullu
frádráttarbærar frá skattskyldum
tekjum einstaklinga (ef viðkomandi
notfærrir sér ekki 10% fastan frá-
drátt frá skattskyldum tekjum án
sundurliðunar). Tekjur lífeyrissjóð-
anna eru einnig skattfijálsar, þ.e.
ávöxtun sjóðanna er ekki skattlögð,
en eftirlaunagreiðslur eru á hinn
bóginn skattskyldar hjá einstakl-
ingum á sama hátt og aðrar tekjur.
Þessi aðferð við skattlagningu
spamaðar og fjármagns er sú sem
ýmsar aðrar þjóðir, sem annars
skattleggja fjármagnstekjur eins og
aðrar tekjur, hafa beitt til að laða
fram aukinn spamað. Önnur dæmi
um skattfrádrátt hér á landi vegna
tekna sem lagðar eru fyrir í stað
þess að eyða þeim er að fínna í
lögum um skattfrádrátt vegna fjár-
festingar manna í atvinnurekstri
(nr. 9/1984) og í lögum frá 1985
um húsnæðisspamaðarreikninga.
Vilji stjómvöld hvetja til spamaðar
er rökrétt að veittur sé einhver
skattfrádráttur þegar tekjur em
lagðar til hliðar og þeim beint í til-
tekin og viðurkennd spamaðar-
form. Þegar gengið er á spamaðinn
aftur og honum ráðstafað til neyslu
eru íjármunimir skattlagðir eins og
venjulegar tekjur, bæði það sem
upphaflega var lagt til hliðar og
það sem bæst hefur við með ávöxt-
un.
Um skattlagningu
vaxtatekna
Til að samræma skattlagningu
tekna einstaklinga af mismunandi
tegundum eigna (fasteignum,
skuldabréfum, hlutabréfum, o.s.
frv.) og til að gera skattkerfið
hlutlaust gagnvart því hvemig
teknanna er aflað er ekki um aðra
leið að velja en skattleggja vaxta-
tekjur eins og aðrar tekjur. Þessi
háttur er hafður á í flestum eða
öllum viðskiptalöndum Islendinga
nema í Japan en þjóðfélagsaðstæð-
ur þar og siðir og venjur eru á
margan hátt frábrugðnar því sem
hér er. Með skattlagningu vaxta-
tekna er að sjálfsögðu átt við
„raunvaxtahluta" vaxtateknanna,
Sigurður B. Stefánsson
Síðari hluti
í fjárlögiim ársins 1987,
sem lögð voru fram á
Alþingi í síðustu viku,
er gert ráð fyrir að
tekjuskattur félaga
nemi 1.040 milljónum
króna eða um 2,6% af
heildartekjum ríkisins.
Til samanburðar má
geta þess að tekjuskatt-
ur fyrirtækja sem
hlutfall af heildartekj-
um ríkissjóðs í Banda-
ríkjunum á árinu 1984
nam 7,1%.
Ljóst er að hér er
nokkurra breytinga
þörf jafnvel þótt leiða
megi að því gild rök að
endanlega greiðist allir
skattar af neytendum.
Jafnlitlar skattgreiðsl-
ur fyrirtækja og hér um
ræðir leiða til vannýt-
ingar á skattstofninum,
þ.e. tekjum fyrirtækja,
og verða þannig til þess
að skattheimtan fellur
á aðra skattstofna með
óeðlilegum þunga.
þ.e. þann hluta vaxta sem er um-
fram hækkun lánskjaravísitölu. I
nágrannalöndunum er víða hafður
sá háttur á að skatti af vaxtatekjum
eða arði er haldið eftir hjá greið-
anda (t.d. banka, fjármálafyrirtæki
eða hlutafélagi) og vaxtagreiðslur
til einstaklinga eru því vextir eftir
skatt. Með þessum hætti verður
skattheimtan ekki alltof flókin þar
sem skattur af vaxtatekjum er inn-
heimtur hjá tiltölulega fáum aðilum
og jafnframt verður auðveldara en
ella að meta raunvaxtahluta vaxta-
teknanna.
Söluhagnaður af peningalegum
eignum er þó víða um lönd skatt-
lagður vægar en aðrar fjármagns-
tekjur og launatekjur og er ástæðan
vafalaust sú að söluhagnaður
myndast ekki nema menn hafi tek-
ið réttar ákvarðanir og nokkra
áhættu en söluhagnaður verður
naumast til nema fyrir vöxt og
grósku í viðkomandi fyrirtæki. Al-
gengt er að lagður sé um 25—30%
skattur á söluhagnað í löndum þar
sem jaðarskattur á háar tekjur er
helmingi til þrisvar sinnum hærri.
Sums staðar er einnig heimilt að
draga sölutap vegna annarra eigna
frá söluhagnaði og sum ríki, t.d.