Morgunblaðið - 21.11.1986, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1986
Minning:
Ágúst Þorvaldsson fyrr-
verandi alþingismaður
Fæddur 1. ágúst 1907
Dáinn 12. nóvember 1986
Dagur var að kveldi kominn,
langur og erfiður starfsdagur að
baki, en öllum verkum skilað af sér
með miklum sóma.
Hvað er þá sælla en að þreyttur
og sjúkur líkami fái hvíld?
Nú, þegar mágur og vinur, Ágúst
Þorvaldsson, bóndi á Brúnastöðum
hefur kvatt þetta líf, er þakklætið
okkur efst í huga.
Þann 12. maí 1942 kvæntist
hann Ingveldi Ástgeirsdóttur frá
Syðri-Hömrum í Ásahreppi. Þeim
varð 16 bama auðið sem öll eru á
lífí og hafa goldið foreldrunum gott
uppeldi með sérstakri tryggð við
bernskuheimilið.
í hálfan fimmta áratug höfum
við því notið samfylgdar hans og
aldrei mætt öðru en hlýju og tryggð
í gegnum öll þessi ár.
Ekki naut hann skólagöngu frek-
ar en margur annar af þessari
kynslóð þar sem fátæktin var bql-
valdur flestra heimila.
En fróðleiksfýsnin var
óslökkvandi og af eigin rammleik
bætti Ágúst sér þetta upp, með
lestri góðra bóka og fræðirita,
drakk í sig hvað eina sem þroskað
gæti hugann og komið að gagni í
lífsbaráttunni, enda fróður um flest
sem á góma bar. Ekki er það ætlun-
in að fara að telja upp öll þau
trúnaðarstörf sem honum voru falin
fyrir sveit sína og hérað, en þau
sýna best hvaða traust samferðar-
mennimir báru til hans.
Öll sín störf rækti hann af trú-
mennsku, hvort heldur var á
vettvangi félagsmála eða fyrir þann
reit sem hann unni mest, heimilið
og §ölskylduna. Eflaust hafa marg-
ir þeir sem heimsóttu Ágúst að
sjúkrabeðinu ekki rennt grun f hve
helsjúkur hann var, hann kvartaði
ekki en fagnaði öllum með sínu
glaða viðmóti og sló gjaman á létt-
ari strengi þó þjáður væri.
Lífssaga Ágústs er öll, síðasta
blaðinu flett og bókinni er lokið.
Það er gott til þess að vita að syst-
ir okkar og frænka, böm þeirra
hjóna og Qölskyldan öll getur yljað
sér við arinn endurminninganna og
gangan framundan verður þeim
léttari.
Aðeins er eftir að kveðja og
þakka Ágústi Þorvaldssyni fyrir
einlæga vináttu í gegnum árin,
hann mun eiga góða heimkomu.
Við óskum honum fararheilla til
lands eilífðarinnar. Við geymum
minningu um góðan dreng.
Systkinin frá Syðri-
Hömrum og Margrét
Illugadóttir.
Sumir samferðamenn verða
manni hugum kærari en aðrir,
mynd þeirra máist hvorki né fölnar
þó maðurinn hverfí af sjónarsviði.
Persónan vekur traust og trúnað,
viðmótið vermir allt umhverfíð, en
svo getur gustað um þá, þegar svo
ber undir.
Ágúst á Brúnastöðum verður
minnisstæður hverjum_ þeim er
hafði af honum kynni. Ég sá hann
fyrst í ræðustóli á Alþingi, þar sem
róleg rökhyggja fór saman við ein-
læga sannfæringu, það var ærinn
þungi í orðum hans, hljómsterkri
raust rökstuddi hann mál sitt án
allra orðalenginga og niðurstaðan
var ljós og skýr, um hana gat eng-
inn velkst í vafa. Seinna fékk ég
að kynnast þessu ljúflynda þrek-
menni, sem eftirtekt vakti hvar sem
hann fór, ég fékk að njóta fágætra
frásagnarhæfileika hans, sem ekki
sízt nutu sín þegar slegið var á létta
strengi og síðast en ekki sízt njóta
vináttu hans og varma þeirrar
hjartahlýju, sem mótaði manninn
meira en flest annað.
Frá Alþingi, úr bankaráði og frá
ferðalögum geymi ég margar góðar
minningar, þar Sem allir hinir góðu
eðliskostir Agústs fengu til fulln-
ustu að njóta sín. Hann var glögg-
skyggn stjómmálamaður og
málafylgja hans engin hálfvelgja,
hann gjörkynnti sér greinilega mál
áður en hann tók afstöðu, fastmót-
aðri afstöðu gat enginn haggað og
þó kunni hann list sveigjanleikans,
þegar það átti við. En hann var í
eðli sínu bóndinn, ræktunarmaður-
inn, sá sem vildi bylta og bæta og
í honum átti ungmennafélagshug-
sjónin gamla einlægan liðsmann,
sem sýndi trú sína í verkum sínum.
Lítilmagninn átti þar öflugan mál-
svara, því réð réttlætiskennd hans
og rík samúð með því veika og
smáa. Með Ágúst er horfinn af sviði
stórbrotinn persónuleiki, atgervis-
maður, sem öllum þótti vænt um.
Sem einn í þeirra hópi kveð ég
minn kæra vin með söknuði og
þökk fyrir svo margar mætar stund-
ir.
Aðstandendum hans öllum sendi
ég einlægar samúðarkveðjur.
Heiðbjört og kær er minning um
mætan dreng, mikilla mannkosta,
mikilla starfa til mannheilla.
Blessuð sé sú minning Ágústs á
Brúnastöðum.
Helgi Seljan
í dag er til jnoldar borinn bænda-
höfðinginn Ágúst Þorvaldsson á
Brúnastöðum. Hann fæddist að
Simbakoti í Eyrarbakkahreppi 1.
ágúst 1907.
Foreldrar hans voru Þorvaldur
Bjömsson verkamaður og kona
hans, Guðný Jóhannsdóttir. Ágúst
hefur gert grein fyrir bemskuárum
sfnum á Eyrarbakka í samtalsbók
þeirri, sem hann og Halldór Krist-
jánsson gerðu og út kom fyrir jólin
1984. Þar kemur fram að hann var
í fóstri hjá vandalausu fólki frá 12
vikna aldri.
Á þeim ámm var fátækt almenn
á Eyrarbakka og fór bemskuheim-
ili Ágústs ekki varhluta af henni. í
frásögninni í bókinni segir Ágúst
frá því að hann og fósturbróðir
hans reyndu að bjarga sér með því
að drekka sjálfrunnið lýsi eða borða
söl úr ijörunni og afla sér fæðu
með fleiri ráðum. Þó matarvistin
væri knöpp þroskaðist Ágúst vel
bæði andlega og lfkamiega. Ágúst
fór að Brúnastöðum til Ketils Am-
oddssonar bónda þar, ellefu ára
gamall og átti þar heima alla tíð
eftir það. Þar var matarvistin góð
og hann varð stór og karlmenni að
burðum. Hann kallaði Ketil fóstra
sinn.
Ágúst hafði enga skólamenntun,
utan það sem hann nam í bama-
skóla á Eyrarbakka einn vetur og
í farskóla Hraungerðishrepps í tvo
eða þijá vetur. Hinsvegar las hann
afar mikið og var Qölmenntaður
maður af sjálfsnámi.
Hann var sjómaður í Vestmanna-
eyjum í tólf vertíðir, frá 1925 til
ársins 1936, og segir ítarlega frá
þeim tíma í áðumefndri bók.
Ungur fékk hann mikinn áhuga
á félagsmálum. Félagsmálastarfíð
hóf hann eins og fyöldi margra
sveitaunglinga á þeim tíma í ung-
mennafélagi sveitarinnar. Hann var
formaður ungmennafélagsins Bald-
urs í Hraungerðishreppi frá 1932
til 1941.
Hann var í hreppsnefnd Hraun-
gerðishrepps í 30 ár, frá 1936 til
1966, þar af oddviti í 16 ár.
Hann var einn af stofnendum
Mjólkurbús Flóamanna og kosinn í
stjóm Mjólkurbúsins 1961 og átti
þar sæti í rúm 20 ár og var í fulltrú-
aráði þess í nær 30 ár. Þá var hann
einnig kosinn í stjóm Mjólkursam-
sölunnar 1966 og formaður hennar
1970 og var það til síðasta vors að
hann lét af formennskunni að eigin
ósk.
Hann var'i fjölda nefnda heiraa
í sveit sihni og sýslu um tugi ára.
M.a. var hann nokkur ár formaður
Veiðifélags Ámessýslu og förmaður
Afréttarmálafélags Flóa og Skeiða
mjög lengi. Hann var í fuiltrúaráði
Kaupfélags Ámesinga lengi. Verk-
efni hans á sviði félagsmála vom
afar mörg og verður þessi upptaln-
ing látin nægja, enda munu aðrir
gera því betri skil.
Ágúst var kosinn fyrsti þingmað-
ur Amesinga fyrir Framsóknar-
flokkinn 1956 og var síðan 2.
þingmaður Sunnlendinga frá kjör-
dæmabreytingunni 1959 til 1974
að hann lét af þingmennsku að eig-
in ósk.
Hann átti á þeim tíma sæti í
ýmsum nefndum á vegum alþingis
og ríkisins. Ágúst var mikill sam-
vinnumaður og helgaði samvinnu-
málum og ýmsum félagsmálum
mikinn tíma af ævi sinni. Hann
hafði þá hugsjón að unnt væri að
leysa margar þrautir og vinna stór-
virki ef margir einstaklingar
legðust á árar sameiginlega. Hann
vissi vel hversu mikils virði var að
áhöfn á skipi væri samhent og legð-
ist á árar af fullum þunga þegar
róið væri og skildi manna best að
slík samhent tök eiga alls staðar
og alltaf við, ef fólk vill af einlægnj
leysa sameiginleg vandamál. í
slíkum samtökum nýtist afl hvers
einstaklings miklu betur en ef hver
vinnur sér í sínu homi. Hann var
óspar á að boða þessa lífsskoðun
sína.
Ég sá Ágúst í fyrsta sinn á lands-
þingi UMFÍ í Haukadal 1940. Þá
var Ágúst fulltrúi UMS Skarphéð-
ins á þinginu ásamt stórum hópi
annars ungs fólks af Suðurlandi.
Hann vakti þá strax athygli mína
fyrir snjalla ræðumennsku, fagurt
mál og festu í málflutningi.
Ágúst var góður hagyrðingur og
orti nokkuð af góðum kvæðum en
flfkaði þeim frekar lítið. Hann var
fjöllesinn eins og áður segir og var
vel heima í íslendingasögunum og
hafði á hraðbergi tilvitnanir í ís-
landssöguna, þegar hann flutti mál
sitt.
Síðustu þrettán árin áttum við
Ágúst samstarf í stjóm Mjólkur-
samsölunnar í Reykjavík. Sá tími
hefur verið á margan hátt ánægju-
legur og samstarfíð einkar gott.
En þar hefur þurft að fjalla um
mörg vandasöm og torleyst mál,
m.a. í sambandi við undirbúning
að nýbyggingu fyrirtækisins að
Bitruhálsi 1, sem vígð var fyrir
tæpum mánuði. Okkur, samstarfs-
mönnum Ágústs, féll afar vel
fomsta hans. Hann var ætíð íhug-
ull og flanaði ekki að neinu. Rósemi
og festa einkenndi alla hans fram-
komu og ákvarðanir hans vom allar
vel gmndaðar. Hann var mjög
skapríkur en sjaldan eða aldrei sást
hann skipta skapi. Hann hafði
óvenjulega hæfíleika til að stjóma
geði sfnu og koma fram af festu
og virðuleika. Ég átti þess einnig
kost að ferðast með Ágústi erlend-
is, m.a. um írland og Finnland.
Hann rakti sögulega atburði á án-
ingastöðum meira en aðrir kunna
skil á. Oft gat hann tengt þá at-
burði íslandssögu að íslenskri
sagnagerð.
Ágúst var mikill unnandi gróandi
þjoðlífs, hafði mikla trú á landinu
og möguleikum þess. í tækifæris-
ræðum sem hann oft flutti undir-
búningslaust, vék hann oft að
gæðum landsins og þeirri sterku
trú, sem hann hafði á ræktun lands
og lýðs og framtíð sveitanna. Hann
hafði mikinn róm og talaði fallegt
mál svo unun var að hlýða á ræður
hans.
Ágúst hóf búskap á Brúnastöð-
um árið 1932.
Vorið 1942 kvæntist Ágúst Ing-
veldi Ástgeirsdóttur frá Syðri-
Hömmm í Holtahreppi. Þau Ágúst
og Ingveldur bjuggu alla tíð á
Brúnastöðum- Þau eignuðust sext,
án böm, tólf syni og fjórar dætur.
Mörg þeirra em búsett í sveitum
Suðurlands en nokkur á Selfossi.
Þau em öll mannkosta fólk. Af
sjálfu sér leiðir að dagar Brúna-
staðahjóna hafa verið annríkir við
að koma á legg þessum stóra bama-
hópi, en meira kom til.
Á Brúnastöðum varð búnaðar-
bylting í tíð þeirra hjóna eins og
víðar í landinu. Heyskaparhættir
uxu frá hestasláttuvél og orfí og
hrífu á reitingsengjum í vélavinnu
á ræktuðum völlum. Húsakostur og
allir aðrir búskaparhættir breyttust
í samræmi við það. Þar er nú eitt
myndarlegasta sveitabýli Suður-
lands og þó víðar væri leitað.
Með Ágústi er fallinn einn virðu-
legasti og höfðinglegasti talsmaður
landbúnaðar og sveitamenningar
af þeim er ég hefí kynnst á ævi
minni. Ég veit að hans verður víða
saknað. Eg, eins og margir aðrir,
vil að leiðarlokum færa honum
þakkir fyrir ágæta samfylgd.
Ég og kona mín vottum Ingveldi
og bömunum öllum samúð okkar.
Gunnar Guðbjartsson
Ágúst Þorvaldsson, fyrrv. al-
þingismaður og bóndi á Brúnastöð-
um, andaðist 12. þ.m. í sjúkrahúsi
í Reykjavík.
Ágúst var fæddur á Eyrarbakka
1. ágúst 1907 og var því á áttug-
asta aldursári þegar hann lést.
Foreldrar hans voru Þorvaldur
Bjömsson, verkamaður og sjómað-
ur á Eyrarbakka, og kona hans,
Guðný Jóhannsdóttir. Nokkurra
vikna gamall var hann tekinn í fóst-
ur á Eyrarbakka og var þar 10
fyrstu æviárin. Hann fluttist þaðan
að Brúnastöðum í Hraungerðis-
hreppi og átti þar heimili upp frá
því. Um ellefíi ára skeið, frá
1925—36, var hann við sjóróðra í
Vestmannaeyjum á vetrarvertíðum.
Hann tók við búi á Brúnastöðum
árið 1932.
Ágúst Þorvaldsson átti skamma
setu á skólabekk, naut bama-
fræðslu flóra vetur á æskuámm.
Með bóklestri og við aðra lífsreynslu
öðlaðist hann fróðleik og þá mennt-
un sem entist honum til giftudijú-
grar forustu í félagsmálum á
ýmsum sviðum.
Ágúst var formaður Ungmenna-
félagsins Baldurs I sveit sinni
1932—41, í hreppsnefnd Hraun-
gerðishrepps 1936—66 og oddviti
hennar frá 1950. Hann var í stjóm
Mjólkurbús Flóamanna frá 1961, í
stjóm Samsölunnar frá 1966, for-
maður stjómarinnar frá 1970. Árið
1976 var hann formaður Jarða-
nefndar Ámessýslu og formaður
Veiðifélags Ámesinga. Hann var í
stjóm Framsóknarfélags Ámes-
sýslu 1947—67. Við alþingiskosn-
ingamar 1956 var hann kjörinn
þingmaður Ámesinga og sat á þingi
samfellt til 1974, var þingmaður
Suðurlandskjördæmis frá haustinu
1959 og sat á 19 þingum alls. Hann
var í bankaráði Búnaðarbanka ís-
lands 1977—1980 og í stjóm
Stofnlánadeildar landbúnaðarins
sama tíma.
Ágúst Þorvaldsson var fyrst og
fremst bóndi. En hann var einnig
mikill félagsmálamaður. Hann vann
þó lengstum á búi sínu, stýrði ijöl-
mennu rausnarheimili og bætti jörð
sína bæði að ræktun og húsakosti.
Stéttarbræður hans kusu hann til
forustustarfa og hann brást ekkki
því sem honum var trúað fyrir.
í tæpra tveggjá áratuga setu á
Alþingi átti hann lengst af sæti í
landbúnaðamefnd og fjárveitinga-
nefnd. Landbúnaðarmál vom
honum að vonum hugstæð og snnti
hann mest þeim málaflokki, auk
annarra nytjamála kjördæmisins.
Sá sem þetta ritar sat með honum
í 7 ár í landbúnaðamefnd og 3 ár
í bankaráði Búnaðarbankans og
stjóm Stofnlánadeildar landbúnað-
arins og hafði ég því af honum
náin kynni.
Ágúst var tillögugóður, réttsýnn,
fastur fyrir en þó laginn að fínna
leið til þess að koma áhugamálum
sínum fram. Hann var vel máli far-
inn, þjálfaður af félagsmálastörfum
frá unga aldri, þó var hann stefnu-
fastur. Hann var mikill að vallarsýn
með höfðinglegt yfírbragð og helj-
armenni að burðum. Hann Vakti á
sér athygli hvert sem hann fór. Það
leyndi sér ekki að þar fór höfðingi
í sjón og raun þar sem Ágúst Þor-
valdsson var.
Ágúst á Brúnastöðum var í for-
ustusveit sunnlenskra bænda um
langan aldur. Þrátt fyrir litla skóla-
göngu sýndi hann það með verkum
sínum, að hann var traustsins verð-
ur, enda hlóðust á hann margvísleg
störf sem ekki verða hér öll upp
taiin. Afstaða hans til þjóðmála
munu vera áhrif frá störfíim ung-
mennafélaganna og samvinnufélag-
anna á hans uppvaxtarárum, enda
komu úr þessum félagsmálahreyf-
ingum margir helstu forustumenn
þjóðarinnar á fyrri hluta þessarar
aldar.
Ágúst ólst upp í fátækt, hóf bú-
skap á kreppuárunum en sigraðist
á öllum erfíðleikum þrátt fyrir stór-
an barnahóp. Saga Ingveldar og
Ágústs á Brúnastöðum er hetjusaga
í þess orðs fyllstu merkingu. Heimil-
ið á Brúnastöðum ber þess glöggt
vitni.
Ágúst lætur eftir sig eiginkonu,
Ingveldi Ásgeirsdóttur, og sextán
mannvænleg böm, 12 syni og 4
dætur.
Ágúst á Brúnastöðum er genginn
til feðra sinna. Sveitafólk og allt
samvinnufólk í landinu sér þar á
eftir einum sinna bestu sona. Við
Fjóla sendum Ingveldi og fjölskyldu
hennar innilegar samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning hans.
Stefán Valgeirsson
Ágúst Þorvaldsson fæddist í Sim-
bakoti á Eyrarbakka 1. ágúst 1907.
Hann var sprottinn úr jarðvegi al-
þýðunnar, alinn upp við kjör lítil-
magnans, en hlaut fóstur hjá góðu
og dugmiklu fólki, er tileinkaði sér
af fremsta mætti þekkingu rótgró-
innar festu í lífsskoðun kynslóð-
anna, hvað snerti menningu og
reynslu í starfí og menntun. Fóstur-
foreldrar Ágústs voru hjónin Ketill
Amoddsson og Guðlaug Sæfús-
dóttir á Brúnastöðum, bæði af
þekktu alþýðufólki. Hann er af einni
þekktustu félagsmálaætt á Suður-
landi, en hún afkomandi séra
Tómasar Guðmundssonar í Vill-
ingaholti, hins merka frumkvöðuls
í landbúnaðarframförum Flóans.
Ævi og lífsviðhorf manna mótast
mest af upprunanum og viðhorfun-
um er til verða á æskuárunum. En
þetta verður enn gleggra og fastara
í svipbrigðum atvikanna, þegar við-
komandi fær litla eða enga aðra
menntun. Svo varð það um vin
minn, Ágúst Þorvaldsson. En hann
gat af greind og þori ráðist til at-
lögu við gleipni atvikanna, og festa
og þekking alþýðunnar, æfð og
lærð frá blautu bamsbeini, mótuð
og treyst af rökrænum skilningi á
stöðu alþýðumannsins var honum
allt, dugði honum vel í sókninni til
betra lífs og framfara sveitafólksins
til halds og trausts.
Foreldrar Ágústs voru hjónin
Þorvaldur verkamaður á Eyrar-
bakka Bjömsson og Guðný Jó-
hannsdóttir af hinni þekktu
Bergsætt. Þorvaldur var af þekktu
bændafólki í marga ættliði, skáld-
mæltu og greindu, lengra fram er
hann af Finnungum, einni mestu
gáfuætt á íslandi gegnum söguna,
er alið hefur heimsþekkta vísinda-
menn, jafnt á íslandi og í öðrum
löndum. Forfaðir hans, séra Stefán
Hallkelsson í Laugardælum er kom-
inn af Haukdælum hinum fomu,
og er það öruggasta ættrakningin
til þeirra sem þekkt er.
Ágúst á Brúnastöðum hóf ungur