Morgunblaðið - 10.02.1987, Síða 22

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRUAR 1987
hennar heldur miklu frekar til að
njóta sín — sem leikpersóna.
Hinu má Pétur Hafstein vara sig
á, að vanmeta ekki þá eiginleika í
fari feðranna sem mestu skipta fyr-
ir komandi kynslóðir. Hvorki hefði
Pétur né grein hans í Morgunblað-
inu orðið til, ef forfeður hans,
reyndar allir með tölu, hefðu ekki
haft náttúru til kvenna. Það er ekk-
ert til að skammast sín fyrir —
miklu frekar til að skála fyrir.
Hannes Hafstein
sökudólgnrinn?
Pétur Hafstein Lárusson fer
óvægnari orðum um langömmu-
bróður sinn, Hannes Hafstein, en
búast mætti við af svo ættræknu
skáldi. Hann segir að Hannes sé
sá maður, sem „stærstan þátt átti
í aðförinni að Skúla Throddsen",
en auk þess nafngreinir hann
Tryggva Gunnarsson, móðurbróður
Hannesar.
Pétur hallast helst að því, að
annaðhvort sé höfundur leikritsins
svona skelfilega fáfróður um sagn-
fræðina, að Hannes sleppi og sé
ekki með í leiknum, eða þessu valdi
„hin nána vinátta Hannesar og
Matthíasar Jochumssonar, langafa
Ragnars Arnalds".
Ragnar Arnalds
„En það þekkja margir
sem heyrðu mín orð,
þegar um þetta var
rætt, að ég vildi ein-
dregið að greininni yrði
komið á framfæri við
víðlesið dagblað, helst
Morgunblaðið.
Seinni skýringin er nokkuð lang-
sótt, að ekki sé nú meira sagt. Sú
fyrri er að minnsta kosti trúlegri,
einkum þegar leitin að hinum seka
er komin út fyrir leikverkið. Sem
höfundur læt ég mér þó í léttu rúmi
liggja, hvort utansviðspersónur
hafa alibi eða ekki. En í sagnfræði-
ritgerð gengi mér vissulega illa að
útvega Hannesi Hafstein jQarvistar-
sönnun frá Skúlamálum.
Reyndar vill svo til, að í fyrsta
handritinu, sem sent var Þjóðleik-
húsinu án þess að höfundar væri
getið, voru ýmsir hafðir með í för
sem seinna voru gerðir afturreka
þegar ég stytti leikinn; þar á meðal
voru Hannes Hafstein, Tryggvi
Gunnarsson og Sigfús Eymunds-
son. Gaman hefði verið að hafa þá
með þessa heiðursmenn, en ein-
hverjir urðu að víkja. í staðinn fékk
Grímur Thomsen aukið olnboga-
rými, enda gerði hann sig fljótt
heimakominn í leiknum, þótt ekki
sé vitað um afskipti hans af þessu
máli.
Kveðja til
listagyðjunnar
Margoft hef ég varað menn við
m.a. í leikskrá, að leikritið sé ekki
sagnfræði, þótt söguþráðurinn sé
réttur í meginatriðum. Einmitt þess
vegna er þakkarvert, þegar afkom-
andi Lárusar minnir okkur enn á
þá staðreynd, svo að eftir er tekið.
Eins og fram kemur hjá Pétri
skrifaði hann grein um leikritið fyr-
ir leikskrá Þjóðleikhússins en
greinin var ekki birt þar. Hins veg-
ar er það mikiil misskilningur, að
ég hafí bannað að greinin birtist.
Það var ekki mitt mál.
Aftur á móti sagði ég ritstjóra
leikskrár, sem bað mig um persónu-
legt álit mitt, að mér fyndist leik-
skráin nokkuð þröngur vettvangur
fyrir svo viðamiklar fullyrðingar og
þunga dóma, sem fólust I greininni
jafnvel um menn sem ekki birtast
í leiknum, t.d. um langömmubróð-
urinn, Hannes Hafstein, sem tók á
sig slettumar, þegar langafínn Lár-
us var hvítþveginn. En það þekkja
margir sem heyrðu mín orð, þegar
um þetta var rætt, að ég vildi ein-
dregið að greininni yrði komið á
framfæri við víðlesið dagblað, helst
Morgunblaðið.
Og hvað gerist ekki? Loksins birt-
ist greinin, meira að segja aukin
og endurbætt, en að vísu ekki fyrr
en viku eftir seinustu sýningar fyr-
ir jól.
Það er því við hæfí að svar til
Péturs hefur dregist þar til nú, að
„viðvaningspárið“ birtist enn á ný
á sviði Þjóðleikhússins — eftir
tveggja mánaða hlé vegna veikinda
leikara.
Að endingu bið ég Pétur að skila
frá mér kveðju til listagyðjunnar,
sem honum varð svo tíðrætt um,
ásáttur við, að auðvitað sængar hún
ekki hjá hveijum sem er. Og síst á
þessum seinustu og verstu tímum.
Þó það nú væri.
Höfundur er alþingismnður Ai-
þýðubandalags fyrir Norðurlands-
kjördæmi vestra. Hann er
jafnframt höfundur leikritsins
Uppreisnin á tsafirði, sem nú er
sýnt í Þjóðleikhúsinu.
Stílbragð úr
sakamálasögnm
En það er ekki nóg með, að ég
hafí aldrei sloppið uppí til listagyðj-
unnar. Pétur bendir líka á „að
þingmaður einn og fyrrum ráðherra
hefur I krafti setu sinnar í Leik-
húsinu við Austurvöll komið leikriti
á Qalir Þjóðleikhússins". Og fáfróð-
um lesendum til frekari glöggvunar
bendir hann skömmu síðar á, að
„leikritið hefði aldrei verið tekið til
sýningar, ef ekki hefði verið fyrir
ppreisnin á ísafirði. Frá vinstri: Karl Ágúst Úlfsson, Björn Karlsson, Lijja Þórisdóttir, Kjartan Bjargmundsson og Amar Jónsson.
Róbert Amfinnsson, sem landshöfðinginn og Randver Þorláksson sem Lárus H. Bjamason. Sjmingar á
leikritinu hafa legið niðri um skeið vegna veikinda, en era nú að hefjast á ný.
Orðaskipti við
ættrækið skáld
eftir Ragnar Arnalds
„Undanfarin ár hefur það orð-
ið einskonar faraldur á íslandi
að fólk viðri sig utani listagyðj-
una, rétt eins og hún sé hver
önnur lauslætisdrós sem hleypi
hverjum sem er í sína dyngju.“
Þau gullkom, sem vitnað er til
að ofan, voru upphafsorð greinar
sem Pétur Hafstein Lámsson ritaði
í Morgunblaðið nokkru fyrir jól til
heiðurs mér og langafa sínum, Lár-
usi H. Bjamasyni. Fyrir ókunnuga
verður að geta þess að Lárus er
fyrirmynd að leikpersónu með sama
nafni sem gegnir aðalhlutverki í
leikritinu Uppreisn á ísafírði.
Höfundur greinarinnar er ekki
aðeins afkomandi Lárusar. Hannes
Hafstein, mágur Lárusar, var
langömmubróðir hans og því þarf
engan að undra þótt honum fínnist
sér málið skylt.
Greinarhöfundur er skáld eins
og oft er minnt á í pistli hans. Það
er því eðlilegt að honum hijósi hug-
ur við, þegar óviðkomandi menn
banka upp á hjá „listagyðjunni" þar
sem hún unir sæl f lokrekkju sinni
„í hópi okkar skálda og rithöf-
unda“, sbr. upphaf og niðurlag
greinar. Listagyðjan er vissulega
engin „lauslætisdrós" og sængar
aðeins hjá útvöldum, einkum hjá
félagsmönnum í Rithöfundasam-
bandinu, að því er lesandanum
skilst.
Pétur Hafstein Lárusson er því
sannarlega í standi til að kveða upp
þunga dóma um það „viðvanings-
pár“ sem leikrit mitt er og þarf
víst enginn að efast um, að dómur
hans er óskeikull, einkum þegar
hann upplýsir, að hann hefur ekki
séð sýninguna.
þá sök eina að höfundur þess er
svokölluð „opinber persóna".
En með skáldlegri snilli sem jafn-
ast á við bestu sakamálahöfúnda
kemur hann að því í greinarlok, að
lengstum vissu menn ekki hver
höfundur leikritsins var: „mér var
þá jafnt sem öðrum hulið hver sam-
ið hafði verkið." Þetta þekkja
margir af blaðafregnum og á við
bæði leikritavalsnefnd og Þjóðleiks-
húsráð. En það eru einmitt skáldleg
einkenni sakamálasagna að margt
kemur þar á óvart; grunaðar per-
sónur koma ekki eins fyrir sjónir
við upphaf og endi sögu.
Náttúra til kvenna
Grein Péturs spannar heila opnu
í Morgunblaðinu 11. desember sl.
þar sem fjallað er í löngu máli um
sagnfræðilegar staðreyndir sem
ekki koma fram í leikritinu.
Það er sannarlega lofsvert að
sjá, hversu hart afkomandi Lárusar
H. Bjamasonar bregst við leik-
persónunni Diönu.
„Þetta nýbakaða „skáld“ and-
legrar öreigastéttar opinbers
menningarlífs á íslandi lætur sig
hafa það að klína utan í Lárus
uppdiktaðri danskri gálu sem
hann er í stöðugum flótta undan
eins og hver annar ræfill sem
ræður ekki eigin kynfærum. Að
visu hefur Ragnar tekið það>
fram í blaðaviðtölum að kven-
snift þessi, sem hann kallar nú
bara Díönu, en ég kalla Díönu
Arnalds I samræmi við upprun-
ann, sé hans hugarfóstur. En það
breytir ekki leikritinu."
Svo mælir Pétur skáld til varnar
sagnfræðinni. Eða í stuttu máli
sagt: langafi renndi áreiðanlega
ekki hýru auga til annarra kvenna
en langömmu. Þá vitum við það.
Sjálfum mér til vamar nefni ég
það eitt, sem flestir skilja ef þeir
sjá leikritið, að Láms þarfnast Di-
önu, ekki endilega til að njóta
Svar til Péturs Hafsteins Lárussonar