Morgunblaðið - 10.02.1987, Blaðsíða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Tunga okkar
og menning
Astjómmálafundi í Vest-
mannaeyjum í síðustu viku
var Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, spurður
hverju það sætti, að Kvikmynda-
sjóður og Vísindasjóður hefðu
fengið stóraukið fé til umráða á
sama tíma og atvinnulífið í
landinu skorti fjármagn. Svar
formanns Sjálfstæðisflokksins
var þess eðlis að ástæða er til að
vekja athygli á því. Hann sagði:
„Við verðum að gera okkur
grein fyrir því hvert er hlutverk
ríkisins. Við höfum auðvitað
skyldur við fjölmörg verkefni sem
eitt þjóðféiag þarf að takast á
við. Sum verkefni eiga að vinnast
í höndum einstaklinga og at-
vinnulífs, en önnur höfum við
kosið að setja í hendurnar á
ríkinu. Ég er þeirrar skoðunar,
að ríkið komist ekki hjá því að
styðja af krafti við menningar-
starfsemi í landinu og við vísinda-
rannsóknir. Við höfum gert það
á undanförnum árum og brotið
blað í þeim efnum. Ég tel það
þessari ríkisstjórn til mikils gildis
að hafa lagt verulega fjármuni
til Kvikmyndasjóðs. íslenzk
menning á mikið undir því, að
íslenzk kvikmynd eflist. Tunga
okkar er hluti af sjálfstæði þjóðar-
innar og við þurfum að varðveita
tunguna. Það er engum blöðum
um það að fletta að myndmálið
verður stöðugt meira ríkjandi í
hveiju þjóðfélagi. Ef við ætlum
einungis að byggja á erlendu
myndmáli og erlendri kvikmynda-
gerð þá stefnum við íslenzkri
menningu og íslenzkri tungu í
hættu. Það er þess vegna skylda
okkar að hlú að þessum vaxtar-
broddi í íslenzkum menningar-
málum. Þess vegna höfum við
tekið þessi stóru skref, sem stigin
hafa verið, og það kemur okkur
öllum til góða. Líka þeim, sem
eru að gera út. íslenzk menning,
hún styrkir íslenzkt þjóðfélag.
Hún gerir okkur að alvöruríki í
samfélagi þjóðanna. Hún gerir
það að verkum, að við getum
komið fram gagnvart öðrum þjóð-
um sem fullvalda þjóð og sem
þjóð, sem hefur rétt og skyldur
til þess að verzla með vörur sínar
og þjónustu á sama hátt og aðrar
þjóðir, þó hún sé smá.“
Það er alveg sérstök ástæða
til að vekja athygli á og fagna
þessum orðum formanns Sjálf-
stæðisflokksins. Hann drepur hér
á það málefni, sem skiptir mestu
í okkar samtíma, þótt það beri
sjaldan á góma. Pjarskiptabylt-
ingin í heiminum dregur úr
einangrun okkar og gerir okkur
kleift að fylgjast betur með því,
sem gerist hjá öðrum og stærri
þjóðum. En um leið skapar hún
ákveðnar hættur. Hin alþjóðlega
fjölmiðlun, sem dembist nú yfir
okkur í krafti nýrrar fjarskipta-
tækni, felur í sér mestu hættu,
sem að tungu okkar og menningu
hefur steðjað um langan tíma.
Það er engan veginn öruggt að
við stöndumst þessar holskeflur
erlendra áhrifa.
í rauninni gegnir furðu, að
stjómmálaflokkarnir skuli ekki
fyrir löngu hafa tekið upp baráttu
til þess að vekja þjóðina til vitund-
ar um þessar hættur. Þetta er
auðvitað eitt þeirra mála, sem
eiga að vera til umræðu í kosn-
ingabaráttunni í vetur og vor.
Með svari sínu á fundinum f Vest-
mannaeyjum, sem hér hefur verið
vitnað til, hefur Þorsteinn Pálsson
tekið þessi veigamestu mál þjóð-
arinnar á dagskrá og til umræðu.
Ummæli hans sýna, að formaður
stærsta stjórnmálaflokks þjóðar-
innar gerir sér glögga grein fyrir
þeim hættum, sem hér eru á ferð-
inni.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
jafnan verið í forystu í sjálfstæðis-
málum þjóðarinnar. Þannig hafði
flokkurinn forystu í baráttunni
fyrir lýðveldisstofnun, þegar aðrir
stjómmálaflokkar, sumir hveijir,
vildu fara sér hægar. Sjálfstæðis-
flokkurinn hafði líka forystu um
að tryggja sjálfstæði íslands í
víðsjárverðum heimi eftir lok
heimsstyijaldarinnar síðari. Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði forystu
um upphaf landhelgisbaráttunnar
og einnig lokasókn hennar.
Það fer ekki á milli mála, að
undir forystu nýrrar kynslóðar er
Sjálfstæðisflokkurinn reiðubúinn
að rækta þessa sögulegu arfleifð
sína og taka fmmkvæði í þeirri
nýju sjálfstæðisbaráttu, sem mun
skipta sköpum um örlög þjóðar-
innar — ekki næstu ár eða áratugi
— heldur á næstu öld. Það er
Morgunblaðinu sérstakt ánægju-
efni að Þorsteinn Pálsson skuli
nú hefja þetta merki flokksins
hátt á loft. Hann getur vænzt
afdráttarlauss stuðnings Morgun-
blaðsins í þeim örlagaríku átök-
um, sem framundan em á þessum
vígstöðvum á næstu ámm og ára-
tugum.
Til em þeir, sem gera lítið úr
þeim hættum, sem hér hafa verið
gerðar að umtalsefni. Það er
bæði skammsýni og þröngsýni.
Við verðum nú þegar vör við þau
miklu áhrif, sem ensk tunga hefur
á daglegt mál þjóðarinnar. Það
er að vísu rétt, að fyrir u.þ.b. öld
átti tunga okkar í vök að veijast
fyrir dönskum áhrifum. Það tókst
að víkja þeirri hættu frá en ekki
baráttulaust. Hið sama á við nú.
Við getum haft sigur nú en þá
verðum við sem þjóð að horfast
í augu við hættuna og mæta
henni.
„íslenzk
abstraktlist“
Myndlist
Bragi Asgeirsson
Fyrri hluti
Fyrsta tilraun, sem gerð hefur
verið til að skilgreina íslenzka ab-
straktlist í víðu samhengi, er
sýningin „íslenzk abstraktlist" á
Kjarvalsstöðum, sem hófst 17. jan-
úar og stendur út febrúarmánuð.
Hér var mikið í fang færst, því
óhlutlæga málverkið hefur átt rík
ítök í framsæknum íslenzkum
myndlistarmönnum í einhverri mynd
allar götur síðan þeir komust fýrst
í kynni við það, þótt það haslaði sér
ekki völl fyrr en eftir síðari heims-
styijöldina.
Síðan eru liðin meira en fjörutíu
ár og eiginlega hefði verið rétt að
skipta þessu tímabili í tvennt því
greinileg kaflaskil verða um 1965
með stórfjölgun myndlistarmanna
og tilkomu poppsins, sem leiddi til
þess, að vettvangurinn gjörbreyttist
á næstu árum. Ný viðhorf ruddu sér
til rúms og SÚM-listhópurinn var
stofnaður og hóf sýningarstarfsemi
á fullu 1969.
Það hefði einnig tvímælalaust
gert sýninguna viðráðanlegri og
yfirgripsmeiri og gert fjöldanum
kleift að skapa sér raunhæfa mynd
af þróuninni. Fyrirtækið hefði þá
orðið mun áhugaverðara og skilað
meiru af sér, jafnvel þótt 1—2 ár
hefðu liðið á milli sýninganna. Þetta
er þeim mun mikilvægara, þegar
litið er á þá staðreynd, að frumkvöð-
ull sýningarinnar og helstu aðstoð-
armenn hans eru af seinni
kynslóðinni og upplifðu því ekki hið
umbrotasama en um leið mjög svo
þrönga tímaskeið fyrstu áratug-
anna.
Á undarlega stuttum undirbún-
ingstíma, sem hlýtur að teljast
vanhugsuð gerð og eiginlega móðg-
un við þetta mikilsverða tímabil
íslenzkrar listasögu, er sýningunni
snarað upp og gengið út frá þeirri
fyrirfram ákveðnu meginforsendu
að viðhalda í einu og öllu þeirri
mynd, er innlendir áhrifavaldar í
listum hafa haldið að almenningi.
Myndverkin fá í fæstum tilvikum
sjálf að segja sögu heldur hafa að-
standendur sýningarinnar haft
forsjárímyndina norrænu að leiðar-
ljósi.
En slíkt er þó aldrei mögulegt
nema í tiltölulega afmarkað tímbil
svo sem sagan er til vitnis um, en
getur hins vegar hamlað eðlilegri
þróun og haldið niðri áhuga fólks á
fyrirbærinu. Hér hefur það tekist
með miklum ágætum, svo sem víða
annars staðar að halda áhuga fólks
í lágmarki á þessari lengi vel leið-
andi listastefnu aldarinnar.
Hér er einnig um að kenna upp-
lýsingatregðu íjölmiðla til skamms
tíma og menntakerfí, þar sem fá-
fræði virðist vera mikilverðasta
fræðigreinin — a.m.k. hvað að list-
umlýtur.
Ég vil í knöppu máli leitast við
að útskýra eðli óhlutlæga myndlista-
verksins, sem ég tel tiltölulega
auðvelt og eru langar og þurrar
útlistanir óþarfar, sem og ýja að því
að með torskildu orðagjálfri, að vett-
vangurinn sé einungis hinna gáfaðri
og menntuðu. Það er hægt að gera
allt flókið, torskilið og fráhrindandi,
jafnvel tónlist, sem allir þykjast
skilja, en sem í eðli sínu er einmitt
abstrakt.
— Rétt er, að abstrakt hefur ekki
verið til sem sjálfstætt fyrirbæri í
myndlist fyrr en á tuttugustu öld,
en menn hafa vitað um lögmál þau,
sem hún grundvallast á í margar
aldir. Og þessi lögmál eru allt í kring
um okkur í frumformum, litum og
byggingu. Þau koma fram í austur-
lenzkri skrift, egypsku rúnaietri,
abstrakttáknum íkonógrafíunnar. I
austurlenzkri skreytilist sjáum við
þróun frá ströngum flatarmáls-
formum til hinna ftjálslegri og
lífrænni. í hinum fornu íkonamynd-
um sjáum við afmarkaða hluta, sem
hafa sjálfstæðan tjákraft, sem má
nefna abstrakt.
Abstrakt- skreytikenndar eru og
írskar myndlýsingar í fornum bók-
um og förmaríkidómur íslamsks
skrauts.
Málarar fyrri tímabila þekktu og
gjörla tjákraft og töfra þá, sem lit-
ir, form og línur geta haft á
skoðendur mynda.
Einkennandi eru hér ummæli
franska málarnas Maurice Denis um
þróun myndræns ferlis: „Menn
verða að gera sér skýra grein fyrir
því, að áður en mynd sýnir hús,
fyrirsætu eða einhvem atburð, sam-
anstendur hún af ákveðnum flötum,
sem með ákveðnu skipulagi em
þaktir litum.“
Karl Kvaran, Fljótt, fljótt...,1981
Nína Tryggvadóttir, Komposition, 1961
Og sjálfur Goethe dró fram sér-
tæka eiginleika og tjákraft litanna
í litafræði sinni og sömu skoðunar
var heimspekingurinn mikli, Arthur
Schopenhauer.
Það er því óhætt að fullyrða, að
hið abstrakta er allt í kringum okk-
ur og sé engin tilbúningur né
hugarfóstur fræðinga né heimatrú-
boð af neinu tagi.
Orðið abstrakt er komið úr latínu
(abstrahere), sem þýðir að draga
af, draga burt. Að aðalatriðin em
greind frá smáatriðunum — þetta
hefur verið gert að hugtaki, alhæft
og gert almennt; hversdagslegt í
almennu máli: ósýnilegt, óraun-
vemlegt, einungis hugsað.
í orðsins strangasta skilningi eins
konar ákveðin tegund lýsingar, sem
hafnar sérhverri tegund sjónræns
raunvemleika, og tjáir sig einvörð-
ungu með eðlislægum meðölum —
formi, lit og línum.
Hún er andstæða hlutbundins
málverks, sem meira eða minna lýs-
ir hinum hlutlæga, skynjanalega
vemleika eða er háð honum. Þess-
vegna varð til skilgreiningin óhlut-
læg list, sem hefur þó þá vankanta
að fela í sér neikvæða merkingu,
sem staðfærir ekki rétt séreinkenni
abstrakta málverksins.
í raun er mögulegt að heimfæra
abstrakta málverkið við hlutlæga
merkingu, þar sem sérhver lýsing
einhvers undanskilur sig einvörð-
ungu stig af stigi abstrakstjón
raunvemleikans. Með tilkomu hug-
taksins hlutstætt eða hlutkennt
málverk (konkret málverk) þykir
skírskotunin loks gefa nokkum veg-
inn rétta skilgreiningu á eðli ab-
straktmálverksins, svo og skúlptúrs-
ins.
Það er og táknrænt, að sá sem
telst hafa gert fyrsta hreina ab-
straktmálverkið, Francis Picabia
(1909), hvarf frá því til að takast
á við hlutvemleikann aftur og
hverfa þaðan aftur í óhlutlæga
málverkið til þess svo enn á ný að
halla sér að hinu hlutlæga! List-
ferill hans vó þannig á milli þessara
tveggja skauta, því margar mynda
hans vom og einnig hálfabstrakt
hugarflugsmyndir. Svipað má segja
um annan merkan málara, Jean
Hélion, en hér vom þáttaskilin af-
markaðri.
Menn höfðu hljótt um þetta lengi
vel, en báðir vom heimsþekktir fyr-
ir abstrakt-málverk sín, og þannig
hef ég ekki kynnst báðum hliðum
þessara frábæm listamanna ræki-
lega fyrr en á síðustu ámm, og má
líklega þakka það að nokkm „villta
málverkinu" og breyttu gildismati.
Hins vegar var ekki farið leynt
með kenningar strangtrúarmanns-
ins Michael Seuphor, sem var einn
mikilvægasti hugmyndafræðingur
abstrakt-listarinnar, sem sagði: „Ég
nefni þá list abstrakt, sem vísar
hvorki til né minnir á sjónrænan
vemleika (réalité observée), hvort
sem listamaðurinn gengur út frá
þessum vemleika í verki sínu eða
ekki. Sérhver list, sem maður skil-
greinir og réttlætir út frá samræmi,
myndbyggingu og skipulagi — eða
ósamræmi, óskipulagi sjálfráðrar
ringulreiðar, er abstrakt.
Samkvæmt þessu getur hið mjög
stílfærða kúbíska málverk og hin
mörgu afbrigði listastefnunnar er
fylgdu í kjölfarið ekki talist abstrakt
né hugmyndafræðilega listin (konz-
eptið) með skírskotun sinni á sýni-
legt umhverfi. í öllu falli lokar
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1987
31
Seuphor landamæmm abstraktsins,
þar sem vottar fyrir áhrifum eða
tengslum við sýnilegan vemleika.
Osvarað er þeirri spumingu,
hvort einstök tákn eða brotabrot úr
vemleikanum, eins og t.d. í sam-
setningum ýmiss konar (collage) eða
tilbúinn vemleiki af manna höndum,
sem einnig telst til sýnilegs vem-
leika (réalité observée), falli undir
þessa skilgreiningu Seuphors. En
víst er, að þessi skilgreining afneit-
aði þeirri almennu skoðun, að
sértekning á mjög háu stigi, þannig
að náttúmlegir hlutir em gerðir
mjög torkennilegir, væri hrein ab-
strakt eða óhlutstæð list.
En menn ræða gjaman um
fígúratívt abstraktmálverk og það
með fullum rétti, þótt stílfærð af-
bökun raunvemleikans sé alls ekki
nóg til að mynd teljist sjálfkrafa
abstrakt.
Og þar sem við emm að fjalla
um fígúratíva abstrakt, þar sem
áhersla er lögð á sértekninguna, er
ekki úr vegi að upplýsa, að abstrakt
greinist á ýmsa vegu, svo sem í
strangflatalist (geometríu), im-
pressjóníska abstrakt og ljóðræna
abstrakt og frá þessum aðalásum
greinast svo ýmis afbrigði með sér-
heitum. Forsagan liggur í ýmsum
stilbrigðum nítjándu aldar, þar sem
áherslan var lögð á sérkenni hinna
myndrænu meðala — svo sem í
impressjónismanum og þá öðm
fremur hjá Claude Monet; en einnig
Edouard Manet, þá nabis-stefnunni,
sem byggðist á táknrænum, andleg-
um gmnni, þá expressjónismanum
(Munch), þá fauvistunum (Matisse)
og kúbismanum með Cézanne sem
bakgmnn og loks Jugendstíl með
þá Henri van de Velde og Hans
Schmitthals í forgmnninum.
Af öllum þessum byltingarkenndu
stflbrigðum má fullyrða, að im-
pressjónistamir mættu hvað hörð-
ustu og óvægustu mótstöðunni
meðal leikra sem lærðra. Ekki em
þó meira en hundrað ár síðan tíma-
skeiðið reis einna hæst, en allir vita
hversu hátt þeir em metnir í dag í
öllum skilningi.
Það er ekki með óyggjandi vissu
hægt að fullyrða, hver í raun og
vem málaði fyrstu abstrakt-mynd-
ina. En tilhneiging málara til hins
abstrakta í tónlistinni má rekja til
nítjándu aldar og hér er ekki úr
vegi að geta þess, að van Gogh líkti
oft málverkinu við tónlist. Það gekk
jafnvel svo langt, að hann sótti
píanótíma til þess að upplifa skyld-
leikann. Og Delacroix skrifaði: „Það
em til áhrif, sem koma fram við
ákveðið samræmi milli lita, ljóss og
skugga, sem hægt væri að nefna
tónlist myndarinnar."
Emm við þá hér ekki komin all-
langt í því að skilgreina hið óskil-
greinanlega, sem leikmaðurinn
nefnir ósjaldan: „þetta eitthvað, sem
streymir fram úr myndum sem hrífa
hann, en hann skilur þó ekki?“
í öllu falli er það ekki hin fræði-
lega skilgreining sem hrífur okkur
er við skoðum hellnamálverkin í
Altamira, 10.000 ára muni úr for-
sögu mannsins, list Grikkja og
Rómveija, langskip og útskurð
víkingatímabilsins, list miðalda og
endurreisnarinnar — myndir
Rembrandts, Vermeer, van Goghs,
Munch, Picasso. Nei, það er mikið
til þetta dularfulla eitthvað — eða
sennilega réttara; skynrænu hug-
hrif, sem hljóta að vera abstrakt.
bilsins, list miðalda og endurreisnar-
innar — myndir Rembrandts,
Vermeer, van Goghs, Munch, Pic-
asso. Nei, það er mikið til þetta
dularfulla eitthvað — eða sennilega
réttara; skynrænu hughrif, sem
hljóta að vera abstrakt.
— Hið hversdagslega, ósýnilega,
óraunverulega í raunveruleikanum
— aðeins hugsað og fundið til.
Svavar Guðnason, Fugl og fiskur, 1974
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ANDREW ROSENTHAL
Tillögur Gorbachevs um
kosningar fela ekki í sér
vestrænt fjölflokkakerfi
MIKHAIL S. Gorbachev, leiðtogi Sovétríkjanna, gerði kosningar
og val á mönnum í embætti að umtalsefni á miðstjórnarfundi
kommúnistaflokksins nú fyrir skömmu. En hann gerði það af
sömu leikni og varfærni og einkennt hafa þau tvö ár, sem hann
hefur verið við völd.
Við fyrstu sýn kunna ummæli
Gorbachevs varðandi kosn-
ingar innan flokks og stjórnkerfis
að koma á óvart. Hann talaði um
leynilegar kosningar og um fleiri
en einn frambjóðanda í kosning-
um innan flokksins, um þa'
stöðnun, sem fylgir ævilöngum
flokksembættum og um að víkka
út tilnefningar fyrir kosningar á
mönnum til stjómarstarfa.
Allt virðist þetta vera í ósam-
ræmi við hefðbundnar hugmyndir
um, hvernig ráðamenn í Kreml
stjóma eins flokks ríki sínu, þar
sem embættismenn fiokksins sitja
í stöðu sinni ævilangt og aðeins
einn maður er í framboði í kosn-
ingum. Við nánari athugun kemur
í ljós, að hugmyndir Gorbachevs
voru bundnar ströngum takmörk-
unum og bomar fram á þann veg,
að það þjónaði bæði honum sjálf-
um og alræði flokksins.
Ekkert af því, sem Gorbachev
tilgreindi í þeim tilgangi að „full-
komna sósíalistískt lýðræði" var
samþykkt endanlega á fundi mið-
stjómarinnar, enda þótt fundur-
inn hafi samþykkt grundvallar-
reglur þær, sem fram komu í hinni
löngu ræðu Gorbachevs.
Einhveijar breytingar kunna
að lokum að verða lögteknar í
Sovétríkjunum og viðteknar sem
reglur kommúnistaflokksins, en
þróunin verður hægfara.
Hver svo sem niðurstaðan verð-
ur, þá er víst, að hún verður
örugglega innan hins hefðbundna
sovézka ramma og ekki í sam-
ræmi við vestrænar hugmyndir
um lýðræðislega þróun. Það er
mögulegt, að Gorbachev hafi ekki
ætlað sér að láta fundinn sam-
þykkja þær hugmyndir, sem hann
kom fram með og að það, sem
máli skipti, hafi verið einmitt sú
staðreynd, að hann fitjaði yfírleitt
upp á atriðum eins og ráðning-
artíma í embætti og kosningum.
Gorbachev réðst hér ekki bara
á heilaga kú, heldur styrkti með
þessu álit sitt sitt sem framfara-
og umbótasinna. Hann ýtti einnig
undir umræður, sem kunna að ljá
honum ný vopn gegn hinu sjúk-
lega skrifræði Sovétríkjanna.
Gorbachev hefur oft beitt þess-
ari sömmu aðferð. Hann vekur
máls á umdeildu málefni, annað
hvort sjálfur eða með tilstilli hinna
opinberu fjölmiðla. Síðan bíður
hann álengdar og lætur aðra deila.
Fyrir flokksþingið í fyrra voru
ríkisljölmiðlamir fullir af gagn-
fyni á forréttindikerfi flokksins,
sem skapað hefur mikla gremju
á meðal almennings um margra
ára skeið. Sú hugmynd, að menn
yrðu skyldaðir til að láta af emb-
ætti, kom jafnvel fram í blöðum
og það í bréfum frá almenningi,
sem kannski skiptir mestu máli.
Þegar þinginu lauk, hafði þessu
máli verið ýtt til hliðar, en það
hafði verið vakið máls á því og
embættismenn orðið að láta af
hendi nokkuð af forréttindum
sínum.
Seint á síðasta ári tóku tals-
menn hins opinbera í Sovétríkjun-
um að tala af ákefð um nýjar
umbætur á hinum ströngu reglum
um heimild fólks til að fá að flytj-
ast úr landi. Þetta ásamt því að
látnir voru lausir nokkrir kunnir
andófsmenn, vakti jákvæða at-
hygli bæði heima fyrir og á
Vesturlöndum.
En þegar nýju reglumar höfðu
verið samþykktar, þá höfðu ýmsar
af fyrri takmörkunum verið hertar
( reynd.
Djarfar ábendingar og loforð
Gorbachevs um breytingar fá góð-
ar undirtektir hjá almenningi á
Vesturlöndum og virðast einnig
miða að þv( að afla efnahagsáætl-
unum hans fylgis hjá þeim
óánægðu í sovézku samfélagi, svo
sem menntamönnum, listamönn-
um og æskufólki.
Enn er of snemmt að dæma
um árangurinn af þessari við-
leitni, enda þótt áframhaldandi
kvartanir Gorbachevs varðandi
lélega þátttöku ungs fólks gefi til
kynna, að hann hafi ekki hlotið
miklar undirtektir hjá því.
Þeir hlutar af ræðu Gorbach-
evs, sem fjölluðu um kosningar,
höfðu að geyma tvær mikilvægar
tillögur:
Flokkurinn ætti að hætta að
kjósa svæðisbundna embættis-
menn sína með handaupprétting-
um um einn frambjóðanda og
lejrfa í staðinn staðbundnum aðil-
um að kjósa leynilega á milli
margra frambjóðendar""
Þegar kosið væri til ráðanna,
sem að nafninu til fara með svæð-
isbundið löggjafarvald, þá ættu
fundimir, sem fram fara á undan
til að velja frambjóðendur, að
kjósa á milli margra manna í stað-
inn fyrir að velja einn, sem síðan
er tilkynntur fyrir sjálfar kosning-
amar.
Tillagan var greinilega ekki
miðuð við það að taka upp vest-
rænt fjölflokkakerfi. „Hún þýðir
ekki það, að það verði fleiri en
einn frambjóðandi fyrir hveija
stöðu í kosningunum," sagði
Yevgeny Pozdnyakov, háttsettur
ritstjóri við hina opinbem frétta-
stofu, Novosti.
í lokaályktuninni, sem flokks-
fundurinn lét frá sér fara, var
hvomg þessara tillagna nákvæmt
orðuð heldur aðeins almennt. Slíkt
gæti verið ósigur fyrir Gorbachev
og gefur vissulega til kynna deilur
innan flokksins varðandi þessar
hugmyndir.
En þegar grannt er skoðað, þá
verður það ljóst, að Gorbachev
hefur dregið úr áhættu sinni
gagnvart því að verða hafnað með
því að gæta þess að bera ekki
sjálfur fram þessar tillögur.
Þegar Gorbachev talaði um
kosningar innan flokksins, sagði
hann, að „flokksfélagar leggja
til“, að það yrðu margir frambjóð-
endur og leynilegar kosningar.
Þegar hann ræddi um æðsta ráð-
ið, sem er að nafninu til þjóðþing
landsins, þá sagði hann, að hug-
myndin um að víkka út tilnefning-
araðferðirnar ætti rót sína að
rekja til „tillagna og óska frá
fólki, sem sendir flokknum þær
bréflega."
Allt sem Gorbachev lagði til
sjálfur var að tekið yrði á þessu
atriði í gmndvallaratriðum og að
flokkurinn veitti því afdráttar-
laust samþykki sitt. Með því að
byggja tillögur sínar á uppástung-
um frá almenningi, skapaði
Gorbachev nokkra fjarlægð milli
sín og hugmyndarinnar, ef svo
færi, að hún myndi ekki ná fram
að ganga. Hann sniðgekk einnig
skriffinnanna með því að
skírskota til sovézks almennings,
sem var einkennandi fyrir hina
pólitísku herfræði hans.
Loks gerði Gorbachev það öll-
um ljóst, einkum andstæðingum
sínum jafnt sem of áköfum um-
bótasinnum, að flokkurinn yrði
áfram alls ráðandi. „Auðvitað
stendur sú gmndvallarregla I lög-
um flokksins óhögguð, að lægri
settum flokksnefndum sé skylt
að fara eftir ákvörðunum hærri
settra og það einnig, að því er
varðar val manna í stöður.
(Höfundur er fréttaritari AP í
Moskvu).
Mikhail S. Gorbachev