Morgunblaðið - 10.02.1987, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1987
Að segja upp starfsmanni
eftir Ásbjöm
Dagbjartsson
Það hefur lengi verið trú manna
hér á landi að opinberir starfsmenn
séu ósnertanlegir og eftir að þeir
eru einu sinni komnir á ríkisjötuna
sé nánast útilokað að losna við þá
ef þeir ekki vilja hætta sjálfir.
Það er nokkur fótur fyrir þessari
almennu trú. Til skamms tíma
höfðu ríkisstarfsmenn svokallaða
æviráðningu, og þó að sá siður sé
nú aflagður, er atvinnuöryggi þeirra
metið til svo og svo mikilla tekna,
um 8% minnir mig að ég hafi heyrt.
Fólk telur sig líka hafa dæmin
fyrir augunum, oftast í formi starfs-
manna sem enginn veit til að hafi
gert neitt til gagns árum saman.
Hitt er sjaldgæfara að opinberir
starfsmenn séu til vandræða vegna
þess að þeir eru of virkir. Þetta
hefur þó tvisvar gerst nú á síðustu
mánuðum, alveg hliðstæð dæmi, þó
svo viðbrögð fólks hafí verið gjör-
ólík.
Dæmi um uppsögn
Wilhelm V. Steindórsson stjóm-
aði eitt sinn Hitaveitu Akureyrar,
fyrirtæki, sem aðallega er frægt
fyrir að vera eitt dýrasta orkudreifi-
fyrirtæki landsins. Wilhelm vann
sitt verk af geysilegum dugnaði og
atorku, og fáir efast um að hann
hafí unnið þessu fyrirtæki mikið
gagn á ferli sínum. Enda er hann
mjög fær maður á sínu sviði.
Wilhelm hafði mjög ákveðnar
skoðanir á öllu því, sem hann taldi
hitaveitunni fyrir bestu, og barðist
fyrir þeim með kjafti og klóm, og
gilti einu hveijir voru andmælendur
hans. Það kom meira að segja oftar
en einu sinni fyrir að hann lenti í
opinberum deilum við yfirboðara
sína, þ.e. bæjarstjóm Akureyrar.
Þessar deilur vom stundum það
harðar að áhorfendum þótti óskilj-
anlegt að þessir aðilar gætu yfírleitt
starfað saman. Enda fór svo að
þeir gátu það ekki lengur, annar
varð að víkja. Það var Wilhelm, sem
var látinn taka pokann sinn, sá
aðili, sem hærra var settur, beitti
því valdi, sem hann hafði yfír hin-
um, og sagði honum upp störfum.
Þetta var samþykkt samhljóða í
bæjarstjóminni. En átti hann að
víkja frekar en bæjarstjómin? Jú,
vissulega. Það hefði verið í hæsta
máta óeðlilegt að þeir fulltrúar,
sem voru rétt búnir að fá umboð
kjósenda til að stjórna, létu und-
an og hyrfu af vettvangi. En
hvor aðilinn hafði rétt fyrir sér, það
er önnur saga. Þeirri spumingu
hefur ekki verið svarað, og verður
eflaust aldrei svarað svo óyggjandi
sé.
Annað dæmi um
uppsögn
Nú nýlega kom upp hliðstætt
dæmi, en úr ríkiskerfínu, svokallað
fræðslustjóramál. Það ætti að vera
óþarfi að rekja þá sögu, svo ræki-
lega hefur hún tröllriðið öllum
fjölmiðlum að undanfömu. Eins og
í hinu tilfellinu gátu yfírmaður og
undirmaður ekki starfað saman
lengur. Eg treysti mér ekki heldur
í þessu tilfelli til að dæma um hvor
þeirra hafði „rétt“ fyrir sér, ég hef
hreinlega ekki vit á þeim faglega
ágreiningi, sem var undanfari
óskapanna.
En hér kom aftur upp sú staða
að annar aðilinn varð að víkja. Aft-
ur varð það ofaná að yfirmaðurinn
beitti valdi sínu yfír undirmanninum
og lét hann fara. Þetta er sú niður-
staða, sem oftast verður ofaná
þegar slík tilfelli koma upp. Það
er grundvallarregla allrar
stjórnunar að sá, sem hærra er
settur, ræður yfir þeim, sem
lægra er settur. I siðuðum sam-
Ásbjörn Dagbjartsson
„Því miður er það alit
of algengt að þessi lýð-
ræðislega kjörnu
stjórnvöld kjósa frekar
auðveldari leiðina,
halda friðinn og reyna
að gera öllum til hæfis.
Venjulega verður úr því
einhver málamiðlunar-
grautur, sem ekkert
gagn gerir og allir eru
óánægðir með. Þess
vegna get ég ekki að
því gert að ég dáist allt-
af að þeim stjórnmála-
mönnum, sem þora að
taka af skarið og gera
það, sem þeim finnst
réttast, þó svo að það
kosti þá óþægindi og
óvinsældir.“
félögum reyna menn oftast svo
lengi sem hægt er að vinna eftir
þessari reglu án valdbeitingar, en
ef allt annað bregst, er hún óhjá-
kvæmileg. Á þann hátt er varið
sambandi foreldra og bams, skip-
stjóra og skipshafnar, kennara og
nemanda, og þannig mætti halda
lengi áfram.
Guðrún Helgadóttir, alþingis-
maður og rithöfundur, lýsti skoðun
sinni á þessu máli fyrir nokkru.
Hún sagði, efnislega, að ráðherra
og ráðuneyti bæri að vinna eftir
ákveðinni stefnu, það væri svo ann-
að mál hvort öllum þætti sú stefna
góð. En embættismaður gæti ekki
neitað að vinna eftir henni. Ef hann
eða aðrir væru stefnunni ósammála
yrði að beijast á móti henni á öðrum
vígstöðvum.
Til hvers eru
stjómvöld?
Þetta er einmitt mergurinn máls-
ins. Lýðræðislega kjörið stjómvald
er skuldbundið kjósendum sínum.
Það verður að vinna samkvæmt
þeim stefnumálum, sem það boðaði
þeim. Þess vegna skil ég ekki þá
kröfu skólamanna í Norðurlands-
lq'ördæmi eystra að ráðherra taki
aftur fyrri ákvörðun sína. Ég get
ekki skilið þá kröfu á annan hátt
en að það sé ráðherrann, sem þeir
telja að eigi að víkja. Ef svo er, þá
eru þeir komnir út fyrir það vald,
sem þegnar lýðraeðisþjóðfélags
hafa. Ánnað mál er hvort þeir em
sammála þeirri stefnu, sem ráð-
herrann hefur unnið eftir, eða ekki.
Því miður er það allt of algengt
að þessi lýðræðislega kjömu stjóm-
völd kjósa frekar auðveldari leiðina,
halda friðinn og reyna að gera öllum
til hæfís. Venjulega verður úr því
einhver málamiðlunargrautur, sem
ekkert gagn gerir og allir em
óánægðir með. Þess vegna get ég
ekki að því gert að ég dáist alltaf
að þeim stjómmálamönnum, sem
þora að taka af skarið og gera
það, sem þeim fínnst réttast, þó svo
að það kosti þá óþægindi og óvin-
sældir.
En hvers vegna á fræðslustjórinn
samúð svo margra en ekki hita-
veitustjórinn? Á því geta verið
nokkrar skýringar.
I fyrsta lagi er ég ekki svo viss
um að samúð alls fjöldans sé með
fræðslustjóranum. Þeir, sem mest
hafa haft sig í frammi, em hans
nánustu samstarfsmenn, og þeir
taka afstöðu fyrst og fremst út frá
þeim málefnaágreiningi, sem er
undanfari þessara árekstra, en ekki
hvort ráðherrann hafí haft rétt til
að gera það, sem hann gerði.
I öðm lagi var hitaveitustjórinn
persónugervingur óvinsæls fyrir-
tækis, en fræðslustjórinn virtist
vera að sækja rétt fólksins í hendur
ríkisvaldinu. í raun vom báðir þó
að gera það sama, báða vantaði
meiri peninga til að geta gert það,
sem þeir töldu að ætti að gera En
annar vildi sækja þessa peninga
beint í vasa fólks á Akureyri, en
hinn í ríkiskassann.
í þriðja lagi var hitaveitustjórinn
rekinn samkvæmt sameiginlegri
ákvörðun allra pólitískra afla, en
fræðslustjórinn samkvæmt ákvörð-
un ráðherrans eins. Það býður þeirri
hættu heim að sumir reyni að hagn-
ast á málinu af pólitískum hvötum.
í síðasta lagi er svo alltaf fyrir
hendi hjá fólki á Iandsbyggðinni
ákveðin andúð á svokölluðu
Reykjavfkurvaldi. Því fínnst öllu
vera stjómað frá Reykjavík, og
þarfír Reykjavíkur meira metnar
en þarfír landsbyggðarinnar. Það
er þó nokkuð til í þessu, alla vegna
þekkja ríkisstarfsmenn utan
Reykjavíkur þessa tilfinningu vel.
Mörgum fínnst þetta fræðslustjóra-
mál vera enn eitt dæmið um þessa
tilhneigingu, og bregðast ókvæða
við.
í orðinu stjómvald felst ákveðin
hugsun. Stjómvöld hljóta að hafa
vald til að stjóma. Annars verðum
við að búa til nýjar leikreglur fyrir
lýðræðið.
Höfundur er líffræðingur, búsett-
ur á Akureyri.
Greinargerð um leit-
ar- og björgunarmál
Áskorun til stjórnvalda
Þann 10. janúar sl. var kynnt
áskorun til stjórnvalda um stjórn
björgunarmála. Að henni stóðu
læknar í Borgarspítalanum, sem
in*«8tiit~
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTAR-
STÖÐINNI
OG Á KASTRUP-
FLUGVELLI
starfað hafa á þessu sviði undanfar-
in misseri. Áskomninni var ætlað
að benda á nauðsyn þess að koma
á stjóm björgunarmála hér á landi.
í kjölfar þess varð mikil umræða
sem leiddi enn frekarj ljós í hvílíku
óefni þessi mál era. Ymsir urðu til
að gagnrýna en á hinn bóginn þótti
sumum að sér vegið, kannski án
þess að hafa til þess réttar forsend-
ur. Þykir okkur því rétt að birta
þessa áskoran orðrétt:
„Stjóm björgunarmála —
áskoran til stjómvalda.
Undanfarin misseri hafa einstaka
björgunaraðgerðir orðið fréttnæm-
ar nú síðast við skipskaða. Þar
hefur glögglega komið í ljós, að
þegar á reynir era fjölmargir reiðu-
búnir til aðstoðar. Á hinn bóginn
reynist skipulag slíkra aðgerða í
ólestri. Læknar Borgarspítalans,
sem kynnst hafa björgunarmálum
og tekið þátt í björgunaraðgerðum,
era áhyggjufullir vegna þess stjóm-
leysis, sem einkennir skipulag
björgunarmála hér á landi. Ljóst
er að íslendingar hafa ekki staðið
við alþjóðasamninga um leit og
björgun á hafsvæðinu umhverfis
landið. Gapandi gjá hefur því mynd-
ast sem stofnað hefur mannslífum
í hættu og mun krefjast fóma ef
ekkert verður að gert. Því hvetjum
við stjórnvöld til að koma á opin-
berri stjóm þessara mála og björg-
unaraðila til að taka höndum
saman. Markmiðin með starfí okkar
allra era hin sömu, aðstoð við nauð-
stadda og björgun mannslífa."
Skipulag skortir
Enginn hefur haldið því fram að
einhver einn aðili ætti sök á dauða
sjómanna á hafí úti vegna þessa
ástands. Því hefur verið haldið fram
að glundroði í stjóm björgunarmála
og skipulagsleysi hafi stefnt manns-
lífum í hættu. í því skipulagsleysi,
sem nú ríkir í björgunarmálum ís-
lendinga, ber enginn einn aðili
ábyrgðina. Vegna þess er hætt við
að deilur og hagsmunaárekstrar
stefni öryggi nauðstaddra í hættu.
Talsmenn Slysavarnafélags íslands
gerðu því miður þau mistök að taka
alla gagnrýni vegna sjóslysanna um
jólin til sín, jafnvel þótt starfsmenn
félagsins hafí ekki átt að bera á
þeim ábyrgð. Slysavamafélagið var
því að ósekju dregið á neikvæðan
hátt inn í umræðuna. Slysavamafé-
lag íslands er ásamt mörgum öðram
björgunarsveitum rótgróin samtök
áhugamanna um allt land og byggja
þau starf sitt á velvilja almennings.
Félagsmenn þeirra hafa af miklum
dugnaði og ósérhlífni sinnt björgun-
armálum og réttilega tekið þau
Grettistaki.
Ástandið nú
Seinni part árs 1985 var Ijóst að
slitnað hafði upp úr viðræðum milli
fulltrúa Landhelgisgæslu Islands
(LHG), Slysavarnafélagsins (SVFÍ),
Flugmálastjómar, Póst- og síma-
málastofnunar og Siglingamála-
stofnunar um samkomulag milli
þessara aðila til að ísland yrði aðili
að alþjóðasamþykkt um leit og
björgun á hafí. Var það fyrst og
fremst SVFÍ, sem ekki gat fellt sig
við þau samkomulagsdrög, sem fyr-
ir lágu. Við þessi tímamót var
ekkert frekar aðhafst í málinu, jafn-
vel þótt stjómvöld hefðu skuld-
bundið sig um að koma á föstu
skipulagi þessara mála hér á landi,
samkvæmt áðumefndu alþjóðasam-
komulagi.
Ekkert opinbert skipulag hefur
verið á þessum málum frá upphafí.
íslensk löggjöf er fátæk í þessum
efnum. í lögum Landhelgisgæsl-
unnar er stofnuninni falið m.a. að
sinna björgunarmálum á hafsvæð-
inu umhverfis ísland í samvinnu við
SVFÍ og önnur björgunarsamtök.
Það er því vilji löggjafans að ábyrgð
þessara mála sé hjá hinu opinbera
en verkin unnin í nánu samstarfí
við samtök áhugamanna. Slíkt er
eðlilegt þar sem ábyrgðin er þung
byrði og myndi sliga þau skjótt.
Ábyrgð stjórnvalda
Stutt er síðan björgunaraðilar á
landi gerðu með sér samkomulag
um skipulag björgunar- og leitar-
mála. SLíkt er fyrir fyrirmyndar.
Samvinna þessara aðila hefur leitt
til mun meira öryggis en áður, og
allir notið góðs af. Leit og björgun
loftfara hefur lengi verið í styrkum
höndum Flugmálastjórnar. Til sjós
er þessu á annan veg farið. Þar
hefur tortryggni og rígur leitt til
þess að í óefni er komið.
Björgunarmál á íslandi era mál
allra. Hið sama gildir um aðild ís-
lands að alþjóðasamþykkt um leit
og björgun. Leitar- og björgunar-
mál era og verða á ábyrgð íslenskra
stjómvalda og því er nauðsyn að
mynda heilsteypta yfírstjóm þess-
ara mála hér á landi. Nánast alls
staðar þar sem við þekkjum til eru
þessi mál á ábyrgð ríkisins og ber
þar helst að nefna bandarísku
strandgæsluna sem og nær alla leit-
ar- og björgunarstarfsemi í Norð-
ur-Evrópu.
Stjórnstöð vegTia
leitar o g björgunar
Fagna ber þingsályktunartillögu,
sem nokkrir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins með Áma Johnsen f
fararbroddi, hafa nú lagt fram.
Ljóst er, að hún kernur til með að
njóta víðtæks stuðnings á Alþingi.
Eðli málsins hvetur alla þingmenn
til samstöðu óháð stjómmálaskoð-
unum. Þar er lagt til að ríkisstjóm-
inni verði falið af Alþingi að koma
á laggimar björgunarstjómstöð.
Sameinast verði um björgunar-
stjómstöð, sem opin verði allan
sólarhringinn og stjómi leit og
björgun á sjó, landi og í lofti. Komi
þessi stjómstöð til með að lúta
framkvæmdaráði, sem skipað verði
fulltrúum þeirra björgunarsveita og
stofnana, sem taka beinan þátt í
björgunaraðgerðum. Gert er ráð
fyrir að aliir, sem málinu tengjast,
eigi fulltrúa í björgunarráði sem
verði ráðgefandi og stefnumarkandi
fyrir framkvæmdastjóm. Ljóst er
að hér er komin fram tiliaga um
Björgunarstjómstöð íslands þar
sem kraftar, þekking og reynsla
yrðu sameinuð. Slíkt yrði stórt skref
í átt til aukjns öryggis allra lands-
manna og til eflingar þeim aðilum
sem að þessu störfuðu. Því getur
enginn skorast undan slíku sam-
starfí.
Reykjavík, 6. febrúar 1987.
Guðmundur Björnsson
læknir
Jón Baldursson læknir
Óskar Einarsson læknir
Höfundareru læknaríBorg-
arspítalanum.