Morgunblaðið - 11.03.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MARZ 1987
Það ríða hetjur um héruð
eftirÁrna
Hjörleifsson
Það er stundum talað um, að
menn séu skeleggir og fylgnir
sínum málum. Þeir jafnvel teymi
stóra hópa fólks með sér, og er þá
oft ekki spurt hvort verkin eru góð
eða ill, hvað þá að spurt sé hvort
menn standi við orð sín, fólk ein-
faldlega teymist áfram af múgsefj-
un, en stendur svo uppi ráðvillt að
leikslokum.
Það eru ótal dæmi til um það
þegar heilar þjóðir hafa verið
teymdar áfram á blekkingum um
veglegri framtíð. Við íslendingar
höfum verið blessunarlega lausir
við þjóðhöfðingja sem leitt hafa
þjóðina út í styrjaldir, en við bjugg-
um að vísu við það til forna að
höfðingjar riðu um héruð með
mannvígum og yfirgangi, seinna
voru það svo erlendir kaupmenn
sem kúuðu landslýð með einokunar-
aðstöðu sinni. En hvemig er
ástandið hjá íslendingum í dag? Jú,
á síðustu áratugum hefur íslenska
þjóðin verið smátt og smátt að
breytast, og er nú sest á bekk með
mestu velmegunarþjóðum heims.
En hvers vegna? Jú, með aukinni
tæknivæðingu, eigin nýtingu auð-
linda okkar til sjávar og sveita, og
ekki síst vegna atorku launafólks í
þessu landi, hefur þetta breyst til
batnaðar. Er þá nokkuð að í þjóð-
félagi sem telst eiga hvað flesta
bíla, sjónvörp, myndbönd, síma,
með hvað hæstar þjóðartekjur o.fl.
samkvæmt meðaltali.
Jú, það er nefnilega ekki meðal-
talið sem segir hvemig þjóðartekj-
um er skipt, og enn síður hveijir
leggja mest á sig til að afla þeirra.
Við íslendingar búum við það að
við veljum okkur þjóðkjörið þing til
að stjórna (að vísu ekki með jöfnu
vægi atkvæða), en þessu þingi er
ætlað að stjóma þjóðarskútu okkar.
Þeir sem sækjast eftir starfi þessu,
fara misgeyst í því að dásama fyrri
gerðir, eða skreyta sig'með löngum
loforðalistum. Hinn almenni kjós-
andi stendur oft hjá og hlustar á
orðagjálfur frambjóðenda, og er
æði oft sammála síðasta ræðu-
manni og sumir teymast með
straumnum. En hvað er það þá sem
veldur óróa láglaunamannsins, eftir
langan vinnudag? Ef til vill það að
hann sér, að laun hans þrátt fyrir
allt of langan vinnudag duga ekki
til að framfleyta fjölskyldu. Það
veldur óróa láglaunamannsins að
horfa uppá það að þeir sem geta
skammtað sér tekjur sjálfir, lifa í
vellystingum, en borga svo til enga
skatta. Það veldur óróa láglauna-
mannsins, þegar hann er að beijast
fyrir 20 til 30 þúsundum króna á
mánuði, á sama tíma, sem mánað-
arlaun margra eru mörg hundruð
þúsund krónur.
Það veldur óróa láglaunamanns-
ins, þegar hann þarf að standa skil
á lánum sínum á gjalddögum, þegar
á sama tíma hrokagikkir íjár-
magnsins vaða í bönkum og hirða
hundruðir milljóna króna til að geta
verið í skipaleik o.fl. en koma svo
á gjalddaga með allt á hausnum,
og segja, þetta fór nú bara svona.
Það veldur óróa láglaunamannsins,
þegar hann kaupir rándýrar land-
búnaðarvörur, og ekki síst þegar
hann veit að á sama tíma eru
greiddar milljónir í útflutnings-
bætur, til þess að útlendingar fáist
Árni Hjörleifsson
„Nú fyrir þessar vænt-
anlegu kosningar munu
ýmsir loforðapostular,
sem setið hafa á þingi,
leita í skjóðum sínum
að þeim kosningalof-
orðum sem þeir höfðu
lofað áður, en ekki
haldið, þvínæst munu
þeir reyna sama blekk-
ingavef inn enn á ný,
með ef til vill nokkur
ný loforð að auki, minn-
ugir þess að það hafði
skilað árangri síðast.“
til að kaupa þær.
Það veldur óróa láglaunamanns-
ins þegar hann greiðir háa orku-
reikninga sína, og veit að það er
vegna ævintýramennsku og stjóm-
leysis í orkuframkvæmdum, svo
sem við Kröflu og víðar.
Það er æði hlálegt að í svo orku-
ríku landi sem Island er, skuli
framleiðslukostnaður á rafmagni
vera svo hár, að við skulum ekki
vera samkeppnishæf við önnur lönd.
Það er margt sem veldur óróa lág-
launamannsins í þjóðfélagi þar sem
munur á ríkum og fátækum fer
vaxandi, og það verður trúlega fróð-
legt að sjá hvort launamenn munu
greiða þeim flokkum atkvæði sitt,
sem með stjómaraðgerðum sínum
síðustu 15 árin hafa fært stóran
hóp launafólks nær fátækramörk-
um. Otrúlegt má það vera ef
launamenn muna ekki að í kjölfar
myntbreytingar og síðan með
frjálsri álagningu hefur farið fram
einhver mesta eignatilfærsla sem
um getur í sögu lýðveldisins, frá
launafólki til allskyns milliliða og
braskara.
Eg nefndi það í upphafsorðum
þessarar greinar, að það væm til
menn, sem með áhrifum sínum
gætu leitt heilar þjóðir, en það kem-
ur oft ekki í ljós fyrr en um seinan,
en þeir með blekkingum náðu
árangri sjálfum sér til framdráttar.
Nú fyrir þessar væntanlegu
kosningar munu ýmsir loforða-
postular, sem setið hafa á þingi,
leita í skjóðum sínum að þeim kosn-
ingaloforðum sem þeir höfðu lofað
áður, en ekki haldið, þvínæst munu
þeir reyna sama blekkingavefinn
enn á ný, með ef til vill nokkur ný
loforð að auki, minnugir þess að
það hafði skilað árangri síðast.
En hverjir eru svo þessir rauð-
hærðu riddarar? Jú, einn þekkja
allir, hefur sést með kúrekahatt,
hann hefur setið í ríkisstjóm síðustu
15 ár. Afreksverk hans em að keyra
verðbólgu upp í ca. 130% en hún
hefur að vísu lækkað aftur vegna
hagstæðra ytri aðstæðna, og fórna
verkalýðsins. Eftir stendur að verð-
gildi þeirrar krónu sem kom í kjölfar
myntbreytingar er nú innan við 15%
af fyrra verðgildi. Þessi sami ridd-
ari strauk vestan af fjörðum, heitir
að vísu Steingrímur og ætlar nú í
víking á Reylqanesi.
Þar boðar hann endurreisn út-
gerðar, en ólíklegt má það vera ef
Reyknesingar muna ekki eftir því
að það var þessi sami Steingrímur
sem vann á móti því að Reykjanes-
kjördæmi fengi fé úr Byggðasjóði
á þeim tíma er hagstæðast var og
flestar útgerðir og frystihús lands-
ins endumýjuðu skip og búnað sinn.
Ef til vill er Steingrímur með nýja
formúlu með grænum baunum sem
nota má á fískiskipin, eins og á
jeppann forðum.
Þá er það annar riddari sem
Reyknesirigar munu sjá, hann ber
nafn Gunnars á Hlíðarenda, en er
að vísu Schram, þessi höfðingi safn-
aði miklu liði í síðustu kosningum
undir orðunum tekjuskattinn burt,
en nú fjómm ámm síðar mun þessi
áróður hljóma aðeins öðmvísi,
nefnilega staðgreiðið tekjuskattinn,
hlálegt það.
Hálf er það nú afkáralegt að
heyra hvemig Þorsteinn Pálsson og
félagar í örvæntingu sinni láta á
síðustu dögum þingsins. Þeir reyna
að klambra saman fmmvarpi um
staðgreiðslukerfi, sem eingöngu á
að ná til þess launafólks, sem tekju-
skattur átti að falla niður á, en
eftir stendur að atvinnurekendur
með öll sín skattsvik verða látnir
bíða. Ekki vil ég trúa því, að þessir
kúrekar norðursins muni ná að
blekkja Reyknesinga í komandi
kosningum. Því á Reykjanesi munu
Listamanna
hverfi í
Hveragerði
HÚS VIÐ SKÁLDAGÖTU - Hús Gunnars Benediktssonar, sr. Helga Sveinssonar, Kristmanns Guðmunds-
sonar, Ríkarðs Jónssonar og Kristjáns frá Djúpalæk.
eftir Oddgeir
Ottesen
Þegar Hveragerði var lítill
byggðarkjami í Ölfushreppi og
síðar sjálfstætt sveitarfélag bar ein
gata þorpsins nafnið Skáldagata.
Kom það til af því, að þar bjuggu
mörg skáld. Má segja að Hvera-
gerði hafi verið listamannanýlenda
um 25 ára skeið. Þangað fluttust
þeir og reistu sér lítil hús í nánd
við heita hveri, en úr þeim leiddu
þeir hita í húsin. Vom það mikil
þægindi, því aðalhitagjafi vom þá
kolin, sem vom hvimleiður eldivið-
ur.
Víða er kappkostað að minnast
listamannanna á margvíslegan
hátt. Sumstaðar em reistar styttur
og sumstaðar em friðlýst hús þar
sem er komið fyrir flestu því, sem
minnir á manninn. Nú síðar var
verið að reisa styttu af Jóhannesi
úr Kötlum vestur í Búðardal. En
hann var Dalamaður og kenndi
bömum þar í sveitum. Akureyring-
ar friðlýstu Nonnahús og Sigur-
hæðir, sem em mikil prýði fyrir
bæjarfélagið. Þangað koma flestir,
sem til Akureyrar fara. Þótt Jón
Sveinsson hafi farið þaðan, bam
að aldri, og Matthías komið þangað
á efri ámm, þá er það stolt Akur-
eyringa að minnast þeirra á þennan
hátt.
Það á að vera stolt hvers byggð-
arlags að hafa hýst helstu andans
menn þjóðarinnar. Kannski höfum
við Hvergerðingar átt það marga
þjóðkunna listamenn, að við getum
ekki minnst þeirra á veglegan hátt.
Hveragerði var um langan tíma
kallaður garðyrkju- og listamanna-
bær og Kristmann orti „Hveragerði
er heimsins besti staður“. Nú er svo
komið, að þegar fjölmiðlar em mat-
aðir á sögu Hveragerðis, þá er
listamannanna að engu getið. Aftur
á móti er mikið lagt upp úr því, að
garðyrkjumenn séu fmmbyggjar
staðarins. Má það rétt vera, ef fer-
metrar em lagðir til gmndvallar,
því sennilega hafa garðyrkjustöðvar
spannað yfir helming byggðarinnar.
Þó er ég efíns um, að þær hafi lagt
meira í hreppssjóð miðað við um-
fang. En þriðji aðilinn skákaði þeim
báðum hvað þetta snertir, og það
vom braggasóparamir, sem unnu
suður á Keflavíkurflugvelli. Eins og
þeir sögðu sjálfír: „Þar er allt tíund-
að“.
Hvað getum við gert til að halda
uppi minningu um dvöl listamanna
okkar í Hveragerði? Reisa styttu
fyrir framan kaupfélagið eða star.d-
setja nokkurs konar Nonnahús?
Nei, það er okkur ekki nóg. Okkur
nægir ekki minna en heil gata. Við
tökum Skáldagötuna gömlu og ger-
um hana að listamannahverfi.
Hveijir bjuggu í Skáldagötu? Skáld-
in og rithöfundamir Kristmann
Guðmundsson, Gunnar Benedikts-
son, sr. Helgi Sveinsson, Jóhannes
úr Kötlum, Kristján frá Djúpalæk
og Ólafur Jóhann Sigurðsson. Enn-
fremur Gunnlaugur Scheving
listmálari og Ríkarður Jónsson
myndhöggvari, sem átti þar sumar-
bústað og dvaldi í honum langdvöl-
um. Hveijir em hinir listamennimir,
sem bjuggu í næstu götu við? Hös-
kuldur Bjömsson listamálari,
Kristinn Pétursson listmálari, Ing-
unn Bjamadóttir tónskáld og Ámi
Bjömsson tónskáld, sem átti þar
sumarbústað. í sömu götu ólst upp
lagasmiðurinn og vísnasöngkonan
Bergþóra Ámadóttir. Lengra frá
bjuggu skáldin Kristján Bender,
Hannes Sigfússon og Kári Tryggva-
son.
Skáldagata, sem nú heitir Fmm-
skógar, er 250 m löng og lóðir við
hana em samtals 2,3 ha að flatar-
máli. Elliheimilið Gmnd í Reykjavík
á þár 12 hús, fondurhús og 4 auðar
lóðir. Ennfremur er þar sumarbú-
staður erfingja Ríkarðs Jónssonar,
eitt íbúðarhús og Gistiheimilið
Fmmskógar, með hænsna- oggróð-
urhúsi. Til mannvirkja teljast einnig
75 m langur og 2 m hár skjólvegg-
ur, sem Kristmann lét hlaða úr torfí
og grjóti til vemdar tijágróðri
sínum.
Em þá hús skáldanna enn til?
Jú, svo er góðum mönnum fyrir að
þakka. Flest þessara húsa em hlað-
in ur sandsteini, en sum em
timburhús, múrhúðuð eða með asb-
estplötum. Þegar Gísli Sigurbjöms-
son, forstjóri Gmndar, fór að láta
skoða húsin tólf, lá ekkert annað
fyrir en að keyra þau á haugana.
Mátti hann ekki heyra það nefnt.
Það varð að endurbyggja þau ná-
kvæmlega eins og þau vom, þau
áttu að halda sínu fyrra útliti. Jafn-
vel Garðshom, hús Kristmanns,
sem er nú mötuneyti fyrir dvalar-
fólkið á Ási, fékk miklar endurbæt-
ur, en heldur sínum uppmnalega
svip með gróðurskála í öðrum end-