Morgunblaðið - 10.06.1987, Page 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. JÚNÍ 1987
Álagning í verzlun
lægri á Islandi
eftir ÓlafB. Schram
REYKJAVÍK - BERGEN
VERÐKÖNNUN
SAMANBURÐUR Á VERÐI OG VERÐMYNDUN
Álagning í heildsölu og smásölu
í verðkönnun í desember 1986
| Hrærivélar
I Hjólbarðar
I Rakvélar
I Sjónvörp, útvörp, myndbandstæki
iFilmur
I Myndavélar
I Hljóm- og myndsnældur
I Eldavélar
[Þvottavélar
iRyksugur
Bergen Reykjavík
102% 71%
65% 60%
124% 85%
60% 32%
196% 105%
92% 70% !
101% 56% 1
68% 45%
55% 49% j
65% 62% 1
Nokkur umræða hefur að undan-
fömu farið fram um verðkönnun
verðlagsstjóra í Reykjavík og Berg-
en. Samanburður á verðlagi milli
ýmissa staða er nauðsynlegur og
gerir kleift að meta stöðu okkar.
Tekin eru dæmi af innkaupsverði
í Reykjavík og Bergen vegna áþekks
íbúafjölda og látið heita sem um inn-
kaupsverð til beggja staða sé að
ræða. En hvað eiga þessar tvær
borgir annað sameiginlegt í verzlun!
Umboðsmaður eða innflytjandi
ákveðinnar vöru er aðeins einn í
Noregi og kaupir hann því inn fyrir
4.000.000 manna þjóð. Er verðlags-
stjóri að halda því fram að Coca
Cola, Braun eða Philips séu með einn
umboðsmann á hveija 240.000 íbúa
Noregs! Nei, það er útilokað. Eru
þetta þá sambærilegar borgir! Alls
ekki. Innkaupaaðili til Noregs hefur
langtum stærri markað á bak við sig
og innkaup hans miklu viðameiri en
okkar íslendinga. Af skiljanlegum
ástæðum kaupir hann því inn á hag-
stæðara verði (magnafsláttur). Hér
er því ólíku saman jafnað. Þetta
skilja allir sem vilja skilja á réttan
veg, þó til séu menn sem vilja rang-
túlka niðurstöður og reyna á óréttlát-
an hátt að koma höggi á íslenzka
innflytjendur. Hlutverk verðlags-
stjóra hlýtur að vera að leiðrétta
þessa rangtúlkun, ekki aðeins hjá
sínu eigin starfsliði og fulltrúum í
Verðlagsráði heldur og allri þjóðinni.
Að birta niðurstöður kannana er
nauðsynlegt, að öðru leyti er tilgang-
inum ekki náð. En af hverju eru
ekki allar niðurstöður úr úrtak-
inu, sem verðlagsstjóri tók, birtar.
Hvað með fylgiskjal 3? (Sjá mynd).
íjónar það ekki áróðursbragði að
láta sjást hversu álagning er lægri
í heildsölu og smásölu í Reylqavík?
Kann að vera að saklaus lesandinn
dragi taum verzlunarinnar eftir lest-
urinn? Stendur ekki þarna að
álagning í prósentum er lægri hér en
í Noregi? Og það þrátt fyrir óheft
frelsi í álagningu. Purðulegt, og samt
eru mennimir svona vondir.
Enn eru menn að velta sér upp
úr umboðslaunum. Eins og þau séu
ólögleg. Hreint ekki. En hver græðir
á því að hafa umboðslaun af eigin
innkaupum í dag? Enginn. Tollur er
nefnilega greiddur af reikningi hvort
sem hann innifelur umboðslaun eða
ekki. Umboðslaun voru í eina tíð
aukaálagning innflytjenda þegar
verðlagshöft voru við lýði. Hinn er-
lendi seijandi varð því að hækka
reikning sinn og krefjast hærra vöru-
verðs. Hér á landi greiða allflestir
innflytjendur vöruna í banka við
móttöku og greiddu því erlenda aðil-
anum umboðslaunin sín við móttöku
vörunnar. Við uppgjör fyrirtækja
erlendis, stundum eftir dúk og disk,
voru þau reiðubúin að endurgreiða
þessi sömu umboðslaun til íslenzka
innflytjandans. Þama gat liðið vika
og það gat líka liðið hálft ár frá því
að innflytjandinn lagði út peningana
og þar til hann fékk þá aftur. Þetta
leiðrétti álagningu innflytjandans en
ókostimir voru miklu meiri. Tollar
voru hærri, söluskattur var hærri og
varan sjálf miklu dýrari. Við frjálst
verðlag eru umboðslaun orðin úrelt
og því engin skýring á hærra inn-
kaupsverði. Stærð markaðarins
vegur þar þyngst.
Þessu til staðfestingar era tölur
Seðlabankans yflr umboðslaunaskil
1985 936 milljónir af 37,6 milljarða
innflutningi eða 2,489%, en árið 1986
924 milljónir af 45,9 milljarða inn-
flutningi eða 2,019%. Hér lækka
umboðslaun um flmmtung. Er ekki
verðlagslöggjöfín að skila sér með
minni umboðslaunum? Önnur sjónar-
mið verður að taka með pólitískum
fyrirvara.
Þeir sem reka innflutningsfyrir-
tæki á íslandi gera það ekki af
gustuk við starfsmenn sína eða við-
skiptavini. Þeir reka sinn atvinnuveg
til að hafa af því framfæri. Til að
standa betur að vígi reyna menn að
halda vöraverði i lágmarki og ná sem
mestri sölu. Það þjónaði því ekki til-
gangi að halda vöraverði uppi með
óhagstæðum innkaupum. Hér á landi
ríkir bullandi samkeppni í heildverzl-
un og smásölu. Sú samkeppni hefur
aukizt til muna síðustu tvö ár. Það
skyldi ekki vera nýju verðlagslög-
gjöflnni að þakka? Einn liðurinn í
þessari samkeppni era einmitt verð-
kannanir verðlagsstjóra. Þar hefur
komið fram gagn sem íslenzkir inn-
flyljendur geta notað í sína þágu til
að knýja fram hagstæðara verð frá
erlendum aðilum, þó svo enginn geti
gert sér vonir um að sama verð fáist
hingað þar sem búa 245.000 manns
og til Noregs.
Formaður Neytendasamtakanna,
sá sem ætti að vera helzti talsmaður
frjálsrar verðmyndunar, ritar grein
í miðvikudagsblað DV. Þar segir
hann: Neytendasamtökin féllust á
fyrir sitt leyti að þessi tilraun var
gerð. Sá stuðningur samtakanna vó
ekki lítið í ákvörðunartöku stjóm-
valda, þó þau hefðu ekki úrslitaáhrif.
Seinna í sömu grein segjr formaður-
inn líka: Gömlu verðlagsákvæðin
veittu neytendum litla tryggingfu fyr-
ir hagkvæmu vöraverði. — Eg tek
undir þetta með formanni Neytenda-
samtakanna, því það eina sem
tiyggir lágt vöraverð er einmitt frjáls
samkeppni. Og hvað hefur komið á
I tilefni af samræmdu
grunnskólaprófi í íslensku
eftirlndriða Gíslason
Á þessu vori hafa orðið talsverðar
umræður um samræmt próf í
íslensku en það er eins og kunnugt
er lagt fyrir riemendur í 9. bekk
grannskóla. Ástæðan til þessara
umræðna er sú að prófíð þótti að
þessu sinni of þungt. Má það vel
vera rétt mat. Hér verður ekki fjöl-
yrt um það atriði, aðeins bent á að
erfítt er að semja nákvæmlega jafn-
þung próf frá ári til árs. Aftur á
móti skal drepið hér stuttlega á
nokkur atriði sem snerta grann-
skólapróflð í íslensku og reyndar
samræmd próf almennt.
Próf ið stýrir kennslu
Til að byija með er vert að draga
fram þá staðreynd að samræmda
prófíð í íslensku stýrir mjög víða
kennslu í 9. bekk og hefur reyndar
dijúg áhrif á viðfangsefni á ungl-
ingastiginu, allt niður í 7. bekk.
Getur það varla talist óeðlilegt miðað
við það að próflnu var til skamms
tíma ætlað að skera úr um fram-
haldsnám nemenda og margir líta
svo á að enn hafl það þar úrslita-
áhrif. Má því vel skilja þá afstöðu
grannskólakennara að reyna að
stuðla að velgengni nemenda sinna
á prófinu. Af þessum sökum er vitan-
lega mjög mikilvægt að velja rétt
það eflii sem prófað er í.
Hlutlægir og huglægir
þættir
Frá próffræðilegu sjónarmiði er
öraggast að prófa I hlutlægum þátt-
um sem auðvelt er að meta. Sem
dæmi mætti nefna stafsetningu þar
sem niðurstaða fæst með því að telja
villur. Þetta á líka við um hverskon-
ar málfræðilegar greiningar. Skiln-
ing á textum, lesnum eða ólesnum,
er einnig hægt að prófa á nokkuð
hlutlægan hátt.
Annað verður uppi á teningnum
þegar kemur að því að prófa málbeit-
ingu. Þar er reyndar varla um að
ræða að prófa færni í töluðu máli
og eigi að prófa beitingu máls í rit-
uðu máli hlýtur mat að verða
huglægara en þegar um er að ræða
þekkingaratriði. Þó má það ljóst
vera að málnotkunin er mikilvægari
en einstök þekkingaratriði. Kennslan
hlýtur að snúast um það að gera
nemendur sem hæfasta málnotend-
ur.
Litíð um öxl
Árið 1946 vora tekin upp sam-
ræmd próf til að ráða inntöku í
framhaldsskóla (menntaskóla).
Nefndust þau Landspróf miðskóla
og vora við lýði með tiltölulega litlum
breytingum allt fram til 1976. í
íslensku voru tvö próf (og tvær full-
gildar einkunnir). í öðra var prófað
í málfræði og lesnum bókmenntum:
í hinu var stafsetning — og ritgerð.
Má því því segja að málbeitingu
hafl verið gert þar nokkuð hátt und-
ir höfði eins og eðlilegt má telja.
Nú hlýtur mat á ritgerð að verða
huglægt en þetta létu menn sig þó
hafa í þijá áratugi.
Fyrsta samræmda grunnskóla-
prófið var svo haldið 1977 og þá
vora einnig gerðar margvíslegar
breytingar á prófformi. Mestu um-
skiptin hvað íslensku varðar vora
þau að nú var eitt próf (og ein ein-
kunn) og ritgerð var byggt út úr
próflnu.
Hvaða á að prófa?
Að mínum dómi hefur hræðsla við
huglæga þætti eða huglægt mat
ráðið of miklu um gerð samræmds
prófs í íslensku. Þar á að prófa
málbeitingu eftir því sem við verður
komið. Það verður ekki gert nema
í prófínu verði ritgerð í einhveiju
formi. Hluti af skýringu á útkomu
prófsins nú og óánægju með hana
er fólginn í því að nokkur krafa var
gerð í þessu efni og er það nýmæli.
Eins og áður var sagt þá stýrir próf-
ið kennslunni að meira eða minna
leyti. Það væri illa farið ef sú stýr-
ing yrði til þess að hætt yrði við að
leggja áherslu á þennan grandvallar-
þátt en granur leikur á því að sú
hafí einmitt orðið raunin: Áð kennsl-
an hafi snúist um einstök þekkingar-
atriði þar sem gömlu prófln hafa
óspart verið notuð sem kennslutæki
en síður hirt um að þjálfa málnotk-
un, æfa nemendur í að orða hugsun
sína.
Kennarar hafa nú — og oft áður
— kvartað yflr því að of mikið efni
væri sett fyrir til samræmds prófs
í íslensku. Þeir telja sig hreinlega
ekki hafa tíma til að sinna öllum
þeim þáttum. Erfítt er að meta slíkar
röksemdir en varla dregur úr slíkum
kvörtunum þegar ritgerð bætist við
prófatriði. Þurfí að draga úr eflii til
prófsins ætti að byija á því að skera
niður málfræðilegar greiningar.
Auðvitað verður að kenna málfræði
í grannskóla en engin ástæða er til
þess að veija til þess miklu (eða
meginhluta) þess tíma sem ætlaður
er til móðurmálskennslu. Nú er svo
komið að mestur hluti hvers árgangs
fer í einhverskonar framhaldsnám.
Má því ætla framhaldsskólum hluta
af þeirri málfræðikennslu sem feng-
ist er við í grannskóla. í grannskóla
á fyrst og fremst að efla vald nem-
enda á málinu, þjálfa málbeitingu.
Og sé samræmt próf það stýringar-
tæki sem af er látið þarf þar að
taka mið af þessu.
En þá kemur aftur að matinu.
Er nokkumtímann hægt að meta
ritgerð á réttlátan hátt? Eins og
áður hefur verið sagt verður að telja
of mikið gert úr þeim vanda. Er
ekki alveg eins hægt að meta rit-
erð í íslensku eins og t.d. í ensku?
samræmda enskuprófínu er sem
Ólafur B. Schram
„En hvað eiga þessar
tvær borgir annað sam-
eiginlegt í verzlun!
Umboðsmaður eða inn-
flytjandi ákveðinnar
vöru er aðeins einn í
Noregi og kaupir hann
því inn fyrir 4.000.000
manna þjóð. Er verð-
lagsstjóri að halda því
fram að Coca Cola,
Braun eða Philips séu
með einn umboðsmann
á hvetja 240.000 íbúa
Noregs! Nei, það er úti-
lokað. Eru þetta þá
sambærilegar borgir!
Alls ekki. Innkaupaaðili
til Noregs hefur langt-
um stærri markað á bak
við sig og innkaup hans
miklu viðameiri en okk-
ar Islendinga. Af skilj-
anlegum ástæðum
kaupir hann því inn á
hagstæðara verði
(magnafsláttur). “
Indriði Gislason
sagt ritgerð (líka í dönsku). Eða er
meira um það vert að kenna mönnum
að tjá sig á ensku en íslensku? —
Auðvitað verður mat á ritgerð alltaf
huglægt. Ekki ætti þó að vera nein
frágangssök að koma upp nokkuð
traustum matsreglum sem jafnframt
gætu þá orðið kennuram til leið-
beiningar við kennslu í ritgerðasmíð.
Hlutverk prófsins
í þeim ummælum sem birst hafa
um prófið undanfarið hafa komið
fram efasemdir um það að samræmt
próf í 9. bekk eigi að vera inntöku-
próf í framhaldsskóla. Hér verður
tekið undir þetta sjónarmið. Tengsl
grannskóla og framhaldsskóla eru
orðin með allt öðram hætti en áður
var. Stefnir nú hratt í þá átt að flest-
ir verði við skólanám fram um