Morgunblaðið - 20.06.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. JÚNÍ 1987
-4,

Stórveldin tryggja siglingar á Persaflóa:
Stjórnkænska Kuwait
búa kann að hafa
víðtækar afleiðingar
eftirHenry
Brandon
SAMKOMULAG hefur náðst inn-
an Bandaríkjastjórnar um nauð-
syn þess að tryggja öryggi
olíuskipa frá Kuwait á siglinga-
leiðum á Persaflóa. Fram að
þessu höfðu ummæli embættis-
manna i mörgum tilvikum verið
ósamhljóða. Enn er hins vegar
deilt um hvernig bregðast skuli
við hugsanlegri árás Irana. Mér
er sagt að yfirmenn herráðsins
hallist frekar að því að gerð verði
skyndiárás á helstu flotastöð ír-
ana í Bandarabas heldur en ráðist
verði beint að óvininum hvort
heldur um er að ræða íranskan
eldflaugabát, eldflaug af landi
eða flugvél. Vitaskuld er það von
manna að ekki reynist nauðsyn-
legt að grípa til hernaðaraðgerða
og að vera flotans á þessum slóð-
um verði til þess að fyrirbyggja
átök.
í þeim umræðum sem fram fóru
um hvort Bandaríkjastjóm ætti að
tryggja öryggi olíuskipa frá Kuwait
veittu menn stjómkænsku ráða-
manna í Kuwait ekki verðskuldaða
athygli. Beiðni þeirra um vemd,
sem komið var samtímis á fram-
færi við bæði stórveldin, leiddi til
þess að ráðmenn eystra og vestra
gerðu sér grein fyrir þeirri ógn sem
steðjar að skipum á alþjóðlegum
siglingaleiðum á Persaflóa. Raunar
er þetta óvenjuskýrt dæmi um
hvemig lítið land, sem venjulega
hefur engin áhrif á gang heims-
mála, getur beitt takmörkuðum
áhrifum sínum með skínandi ár-
angn.
I fyrsta lagi fengu Kuwaitbúar
tryggingu fyrir því að olíuskip
þeirra yrðu vemduð, sem hefur í
för með sér að þeir munu eiga
hægara um vik en íranir að selja
olíuframleiðslu sína. Með því að
óska eftir vemd stórveldanna
samtímis voru Bandaríkjamenn
neyddir til að fallast á flotavemd á
Persaflóa þar sem Sovétmenn féll-
ust á að leigja Kuwaitbúum þijú
olíuskip. I þriðja lagi sýna Banda-
ríkin, og líkast til Sovétríkin,_ með
þessu ákveðinn stuðning við Iraka
þar sem vemd þeirra miðar að því
að fæla írana frá árás á olíuskip á
Persaflóa. Þetta er mikilvægt fyrir
Kuwaitbúa bæði í hemaðarlegu og
sálfræðilegu tilliti þar sem landið
Ronald Reagan Bandaríkjafor-
seti fær upplýsingar frá Caspar
Weinberger varnarmálaráð-
herra (til vinstri) um árásina á
„Stark“.
Árás íraka á bandarísku freigátuna „Stark“ í síðasta mánuði hefur gert bandarískum ráðamönnum
Ijóst hvaða afleiðingar flotavernd á Persaflóa getur haft í för með sér.
er nærri vígstöðvum Persaflóa-
stríðsins. í fjórða lagi má búast við
að stórveldin leggi nú meiri áherslu
en áður á að bundinn verði endir á
stríð írana og íraka þar sem sú
hætta er nú fyrir hendi að þau
hafi bein afskipti af átökum þeirra
á þessum slóðum. Þar sem stórveld-
in munu vemda öll olíuskip á
Persaflóa önnur en þau sem flytja
olíu frá íran munu íranir ekki leng-
ur geta haft í frammi ógnanir við
Arabaríki í þessum heimshluta. ír-
anir standa því ekki einungis
andspænis hersveitum íraka heldur
einnig sveitum risaveldanna ráðist
þeir á bandarísk eða sovésk skip
eða skip sem sigla undir fána þess-
ara ríkja. Eftir árás fraka á
bandarísku freigátuna „Stark“ í
síðasta mánuði verða þeir að sýna
varfæmi og velja sér skotmörk af
meiri kostgæfni en árasin á banda-
rísku freigátuna ber vitni um.
Óljósar afleiðinagar
Sú varfæmi sem einkennt hefur
afstöðu Bandaríkjastjómar og vest-
rænna ríkja til flotavemdar á
Persaflóa er tilkomin sökum þess
að erfitt er að sjá fyrir hvað hún
muni hafa í för með sér. Bandaríkja-
menn sýndu þessu í upphafí lítinn
áhuga sem endurspeglar afstöðu
bandarískra embættismanna nú um
stundir til aukinna skuldbindinga í
fjarlægum heimshlutum. Það var
ekki fyrr en jákvætt svar við beiðni
Kuwaitbúa hafði borist frá Sov-
étríkjunum sem bandarískir embætt-
ismenn tóku að huga að ástandinu
á Persaflóa. Vitaskuld hefur Banda-
ríkjastjóm ekki í hyggju að láta
Sovétmönnum eftir Persaflóa. Þegar
Larry Presler öldungadeildarþing-
maður spurði Murphy, aðstoðarut-
anríkisráðherra um málefni
Miðausturlanda, hvernig hann gæti
réttlætt auknar skuldbindingar
Bandaríkjamanna fyrir kjósendum
sínum í Suður-Dakóta, sagði Murphy
honum að útskýra fyrir þeim að
Bandaríkjamenn gætu ekki leyft
Sovétmönnum að gerast vemdarar
Persaflóans. Arásin á bandarísku
freigátuna gerði það að verkum að
bandarískir ráðamenn áttu erfitt
með að gera upp hug sinn. Árásin
sýndi Ijóslega þær hættur sem eru
samfara flotavemd á þessum slóð-
um.
Þetta varð þess valdandi að emb-
ættismenn tóku að ræða við hvaða
aðstæður væri réttlætanlegt að beita
hervaldi. Stjómin vísaði á bug öllum
skírskotunum til sérstakrar löggjaf-
ar sem takmarkar völd Bandaríkja-
forseta á ófriðartímum og tryggir
þinginu rétt til að binda endi á átök
eftir 90 daga. Svo fór að lokum að
svar Sovétmanna við beiðni Kuwait-
búa réði úrslitum. Bretar og Frakk-
ar, sem hafa nokkur smærri herskip
á Persaflóa, segja að ástandið á
Persaflóa hafí lítið breyst á undanf-
ömum mánuðum og að kaupskip
sem þar sigla um séu í svipaðri
hættu og áður. Þessi ríki eru því
treg til að verða við ákalli Banda-
ríkjastjómar um sameiginlegan
viðbúnað einkum þar sem ekki er
ljóst hvemig Bandaríkjamenn hyggj-
ast svara hugsanlegri árás.
Hagsmunir Japana
Öðru máli gegnir um Japani. Sam-
kvæmt stjórnarskrá þeirra er stjóm-
inni bannað að senda herlið úr landi.
En þar sem helmingur þeirrar olíu
sem Japanir kaupa kemur frá ríkjum
við Persaflóa og þeir hagnast því
mest allra á flotavemd Bandaríkja-
manna þar þykir mörgum Japönum
að þeim beri að leggja sitt af mörk-
um. Er einkum rætt um rausnarleg-
ar §árveitingar í formi þróunarað-
stoðar við ríki þriðja heimsins.
Þessar ráðagerðir hafa enn ekki
verið gerðar opinberar en banda-
rískir og japanskir embættismenn
hafa rætt þær á fundum sínum.
Richard Lugar, öldúngadeilar-
þingmaður sem situr í utanríkis-
málanefnd Bandaríkjaþings, sagði
nýlega að áhafnir bandarískra skipa
kæmu til með að vera í svipaðri
hættu og bandarísku landgöngulið-
amir í Beirút, sem féllu í sjálfs-
morðsárás öfgamanna um árið.
Þetta eru vitaskuld ýkjukennd um-
mæli en þau sýna skort á trausti sem
þjakað hefur stjóm Reagans forseta
eftir að uppvíst varð um leynilega
vopnasölu hennar til íran og stuðn-
ing við kontra-skæruliða í Nic-
aragua. Hneykslismál þetta hefur
orðið til þess að veikja traust þing-
manna á rökstuðningi stjómarliða.
Efasemdir eru uppi um dómgreind
forsetans og vopnasalan hefur orðið
þess valdandi að stjómin á í erfiðleik-
um með að afla stuðnings beggja
flokka við aukin umsvif á Persaflóa.
Að auki eru bandamenn stjómarinn-
ar á varðbergi gagnvart tillögum
hennar eftir að uppvíst varð um til-
raunir til að kaupa bandaríska gísla
lausa með vopnum.
Óhöpp og efasemdir
Embættismönnum innan banda-
ríska vamarmálaráðuneytisins er
einnig fullkunnugt um vaxandi efa-
semdir þingmanna um hæfni
ráðamanna innah Bandaríkjahers og
áhyggjur þeirra af áreiðanleika há-
þróaðra vopna. Allt er þetta tilkomið
vegna áfalla undangenginr.a miss-
era. Geimskutlan „Challenger" fórst
skömmu eftir flugtak og mistekist
hefur að koma nokkrum eldflaugum
á loft með þeim afleiðingum að rán-
dýrir gervihnettir hafa fuðrað upp í
eldi. Ennfremur hefur verið fullyrt
að varnarbúnaður freigátunnar
„Stark" hafi ekki virkað sem skyldi
er írakar réðust gegn henni. Efa-
semdir í þessa vem em sérlega
neyðarlegar þegar tekið er tillit til
þess að nú deila menn hart á Banda-
ríkjaþingi um fjárframlög til vamar-
mála.
í Bandaríkjunum vilja menn ekki
viðurkenna að Kuwaitbúum hafi tek-
ist að þröngva stjóminni til að
skuldbinda sig til að tiyggja flota-
vemd á Persaflóa. En þessar em
engu að síður staðreyndir málsins
og þær kunna að reynast vendi-
punkturinn í stríði írana og íraka.
Irakar hafa lengi vonast eftir af-
skiptum einhvers þriðja ríkis af
átökunum. Hingað til hafa þeir að-
eins náð að knýja fram aðstoð sem
nægt hefur til þess að koma í veg
fyrir fullnaðarsigur Írana. írakar
reyndu án árangurs að etja írönum
til óhæfuverka sem hefðu hugsan-
lega leitt til beinna afskipta Banda-