Morgunblaðið - 17.09.1987, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1987
fótskemillinn
fyrir konur og karla
hannaður í nánu samstarfi
við sjúkraþjálfara
og skrifstofufólk
Þú stillirhallanti sjálfur ogfinnurfljótt muninn á að hvíla
fœtuma á stöðugu gúmmíi íþœgilegri hœð.
Fótskemill af fullkomnustu gerð, stöðugur og auðveldur í
meðförum og kostar aðeins kr. 2.250.00.
Sendum ípóstkröfu er óskað er.
fsUtr
ÚTSALA
ithf
JOGGINGGÖLLUM
unglinga-, dömu- og herrastærðum.
ÚLPUM
í flestum stærðum.
KULDASKÓM
margar stærðir og gerðir.
LEIKFIMISFATNAÐI
ýmsar stærðir.
ATH. aðeins í nokkra daga.
Opiðtil kl. 16.00 iaugardag.
t A'
utiuf
Glæsibæ, simi 82922.
Samíska skáldið
Rauni Magga Lukkarí
eftir Einar Braga
Skáldið Rauni Magga Lukkari
er fulltrúi Sama á bókmenntahátíð-
inni sem nú stendur yfir í Norræna
húsinu.
Hún er fædd 1943 í Utsjok í
Finnlandi af samísku foreldri, yngst
13 systkina og ólst upp í föður-
húsum til fermingaraldurs; fór þá
að sjá fyrir sér sjálf.
Utsjok er á austurbakka árinnar
Tana sem skiptir löndum með Finn-
landi og Noregi. Árdalurinn er
byggður Sömum beggja megin
fljóts og því dálítið hlálegt að hann
skuli talinn fínnskur öðru megin,
norskur á hina hlið en hvergi
samískur!
Móðir Rauni (framborið: Rání)
var frá norska hluta Samalands.
Hún kynntist lítið tækni nútímans,
hefur Rauni sagt: „taiaði stöku
sinnum í síma og var flutt í sjúkra-
hús á báti með utanborðsmótor
þegar hún lagðist banaleguna
(1952), en lifði að öðru leyti sama
lífí og formæður hennar höfðu gert
um aldaraðir".
Faðir Rauni var frá finnska hluta
Samalands og hún því finnskur
ríkisborgari frá fæðingu. í fyllingu
tímans giftist hún Sama. Hann var
frá Noregi. Þau eignuðust tvö böm
sem bæði voru fædd í Finnlandi en
töldust norskir ríkisborgarar eins
og faðir þeirra. Hjónin skiidu. Eftir
það eignaðist Rauni son. Hann var
fæddur í Noregi en talinn fínnskur
ríkisborgari eins og móðir hans.
Fyrir tuttugu árum settist Rauni
að í Noregi, á nú heima í Tromso
ásamt bömum sínum þremur og era
öll orðin norskir ríkisborgarar!
Þessi ríkisfangshringlandi bregð-
ur skæra ljósi yfír þann þjóðemis-
og menningarvanda sem Samar
eiga við að búa vegna þess að fjög-
ur ríki bratu undir sig lönd sem
þeir hafa byggt ekki skemur en tíu
þúsund ár, sennilega miklu lengur.
Samar era framþjóð Norðurlanda,
komnir einhver tíma í fymdinni
langt austan að, saga þeirra tunga
og menning eldri en nokkur veit,
og þeir hafa með aðdáunarverðri
prýði varðveitt arfleifð sína gegnum
árþúsunda átroðning sem enn er
síður en svo lokið. En jafnframt því
sem Samar era elsta þjóð Norður-
landa era þeir í vissum skilningi
hin yngsta og um þá leikur heill-
andi andblær hugprúðs fólks sem
er að vakna til vitundar um gildi
menningar sinnar og rétt sinn með-
al þjóða heims. Þeir era friðsamir
menn og raunsæir, hafa ekki uppi
landakröfur á hendur grannþjóðum
þótt efalaust mætti styðja þær
sterkum sögulegum rökum, stefna
ekki heldur að stofnun sérstaks
þjóðríkis. En þeir gera skilmála-
lausa kröfu til menningarlegs
sjálfstæðis, enda verður rétti þeirra
til þess ekki með rökum hnekkt:
þeir eiga mörgþúsund ára sögu,
sérstaka tungu sem enginn skilur
né getur talað án undangengins
náms nema þeir einir, andlega og
verklega þjóðmenningu sem er ein-
kennandi fyrir þá og stendur
menningu annan-a þjóða hvergi að
baki.
A uppvaxtaráram Rauni fengu
samísk böm og ungmenni enga
kennslu í móðurmáli sínu í skólum,
en námu auðvitað talmálið að móð-
urkné. Lesandinn getur reynt að
gera sér í hugarlund hvemig honum
gengi að gerast rithöfundur á
íslensku, hefði hann aldrei lært að
lesa og skrifa nema á kínversku.
Skemmst frá því að segja var kyn-
slóð hennar hvorki læs né skrifandi
á samísku að skyldunámi loknu.
Finnska varð ritmál hennar, á því
máli orti hún framan af ævi og
hlaut lof fyrir tæran fínnskan texta.
Það var ekki fyrr en við 36 ára
aldur þegar hún var við nám í
samískum fræðum við Tromsehá-
skóla að hún lærði að skrifa
móðurmál sitt. Hún segir frá því á
einum stað að oft hafí hún hrokkið
upp með andfælum um miðja nótt
og farið að æfa sig að skrifa af
ótta við að gleyma því, sem hún
var búin að læra, meðan hún svæfi!
Rauni hefur lagt á margt gjörva
hönd: verið blaðamaður, útvarps-
maður og um þessar mundir vinnur
hún að viðtalsbók á vegum Sama-
safnsins í Karasjok: Samískar
konur segja frá. En þekktust er hún
sem ljóðskáld.
Fyrsta ljóðabók hennar á
samísku kom út 1980 og nefndist
Jiennat Vulget (Við ísabrot). Það
er naumast tilviljun að fyrsta ljóð
hennar á samísku fjallar um
bemskuána Tana:
Ég ræ yfir ána mina
á fóður míns
á afa mins
ýmist yfir að norska bakkanum
eða þeim finnska
Ég ræ yfir ána mína
að bakka móður minnar
að bakka föður míns
og spyr. hvar
eiga heimilislaus böm sér hæli
Látbragð og leikbrögð
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Árni B. Helgason: PARÍS. 392
bls. Fjöregg. Grenivík-
Reykjavík, 1987.
Ámi B. Helgason er prýðilega
mælskur. Texti han_s er orðmargur.
Eigi að síður má Ámi vera dulur
höfundur. Mörg orð opinbera ekki
alltaf það sem innst f sefa býr.
Launkíminn er hann líka, sýnist
mér. Oft er stutt í paródíuna hjá
honum, skopstælinguna, þó hóf-
samlega sé með farið; ekkert verið
að grínast.
Hvað sem því líður má, þegar
yfír heildina er litið, telja meginein-
kenni sögu þessarar hversu
margorð hún er og langdregin.
Hátt í flögur hundruð síður, þétt-
prentaðar — það er hreint ekki svo
lítið! En hvað er þá í öllum þessum
texta? Hvers konar verk er hér á
ferðinni? »í kápuauglýsingu. Það
má til sanns vegar færa. En svo
er raunar hægt að segja um flest
skáldverk. Samfélagið er aldrei
flarri; maður losnar ekki við það
hvað sem hann tekur sér annars
fyrir hendur. En til pólitískra skáld-
verka hygg ég að saga þessi verði
varla talin. Ámi afgreiðir alvöra-
málin með hálfkæringi. Brambolt
þeirra, sem vilja teljast til fyrir-
manna, setur hann á svið með
revíusniði. Fyrirgangurinn í sögu-
hetjunum verður ys og þys út af
engu. Söguþráður sýnist ekki held-
ur vera þama neitt meginmarkmið.
Sá, sem hygðist lesa þessa bók í
þeim vændum að endursegja hana
síðan, skyldi hafa minnið og athyg-
lina í lagi! Textinn er ekki í raun
byggður þannig upp að honum verði
best lýst með orðinu saga. Fremur
má kalla þetta samsafn raðkvæmra
en laustengdra atriða sem líta nógu
raunsæislega út en standa þó víða
á mörkum hins afstæða. Þræðimir
leiða ekki til niðurstöðu þar sem
endar koma saman heldur má hver
og einn skoðast sem sjálfstæður
þáttur út af fyrir sig. Því hygg ég
að einu gilti þó maður byijaði í
miðri bók og læsi sig jöfnum hönd-
um aftur og fram. Þess vegna má
segja — svo mótsagnakennt sem
það nú annars er — að texti Áma
sé ágætlega skemmtilegur en sagan
sem heild fremur þreytandi. Veigur
textans felst í hveijum kafla, ef
ekki hverri málsgrein, svo að segja.
En stígandi og spenna lætur á sér
standa. Líkast til var aldrei ætlunin
að hafa þess háttar með í dæminu.
Söguefnið er víðast hvar spunnið
utan um einhvers konar áætlanir
eða athafnir þar sem félagsmál og
tilfinningamál blandast saman og
valda hringiðu í meðvitundinni;
leggja fyrir dæmi sem aldrei ganga
upp. Þannig er það einatt eitthvert
loftkennt bjástur sem verið er að
fjölyrða um. Og það tekst höfundi
jafnan að útmála svo að allt sýnist
það svo yfirtaks áríðandi og merki-
legt fyrir augum söguhetjunnar
hveiju sinni, hversu fáfengilegt sem
það annars er í veraleikanum!
xta sinn svo mjög sem raun ber
vitni ber ekki aðeins vott um dugn-
að heldur líka sjálfstraust í betra
lagi. Gott er það út af fyrir sig.
Ungur höfundur getur lagt upp með
lakara veganesti! Viðvaningsbragur
telst ekki heldur til lýta á texta
hans. Höfundur hefur náð þeim
tökum á stfl og máli að vel má við
una. Og hugkvæmni hans að gera
hið smáa stórt, vinna mikið úr litlu,
virðist oft vera með ólíkindum.
Minna hefur hann hirt um að skapa
raunverulegar persónur. Stundum
finnst manni sem þetta sé allt, ein-
hvers konar eintal, hugarburður,
sjónhverfíng. Hugtæk örlög breiða
sig ekki yfir síður þessarar bókar.
Fléttur og lausnir mundu því óþarf-
ar. Kannski er höfundur að skop-
stæla skáldsöguna sem slíka, sýna