Morgunblaðið - 17.09.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1987
Sjálfala böm
eftir Ingibjörgu Sól-
rúnu Gísladóttur
Nú stendur yfir í Borgarstjóm
Reykjavíkur og í fjölmiðlum árviss
umræða um skort á starfsfólki á
dagvistarheimilum borgarinnar. Þó
þessi umræða eigi sér ævinlega stað
á haustin, þegar ráðningar standa
yfir eftir sumarleyfi, þá er þama
um viðvarandi vanda að ræða allan
ársins hring. Aldrei hefur hann þó
verið eins alvarlegur og núna.
Hægt er að segja margar sögur
af þeim vanda sem við er að etja á
einstökum dagvistunarheimilum
borgarinnar en það verður látið
ógert hér. Aðeins til að gefa örlítinn
nasaþef af ástandinu má þó nefna
að á fyrstu 6 mánuðum þessa árs
hætti nær fjórðungur alls starfs-
fólks heimilanna og í haust þurfti
að ráða í um 200 stöður. Til þess
að reyna að ná inn fólki hefur ver-
ið auglýst grimmt og auglýsinga-
kostnaður vegna dagvistarheimil-
anna á fyrstu 9 mánuðum þessa
árs nálgast að vera sá sami og allt
árið í fyrra. í tölum er kostnaðurinn
nú orðinn um 1,1 milljón króna.
Vandinn er þó óleystur og enn á
mikið eftir að auglýsa.
Þó þessar tölur tali sínu máli þá
segja þær þó ekkert um það hvem-
ig manneklan kemur niður á því
uppeldisstarfi sem fram á að fara
á dagvistarheimilunum. Það er þó
alvarlegasta hliðin á þessu máli og
efni í meiri umfjöllun en hér er á
ferðinni.
Út á gnð og gaddinn
Ýmsar ástæður em fyrir þeim
vanda sem hér er lýst. Ein þeirra
er sú gífurlega þensla sem nú ríkir
á vinnumarkaðnum. Hún leiðir m.a.
í Ijós, það sem margir vissu reyndar
fyrir, að borgin er ekki samkeppnis-
hæf um vinnuaflið vegna þeirra
lágu launa sem hún greiðir. Onnur
ástæða, og sú sem mestu máli skipt-
ir þegar til lengri tíma er litið, er
rótgróið vanmat á öllum þeim störf-
um sem áður fyrr vom unnin af
konum inni á heimilunum, s.s. upp-
eldi og umönnun bama, sjúkra og
aldraðra. í orði kveðnu em þessi
störf prísuð, kannski eins og hver
önnur líknarstörf, en þegar kemur
að því að meta þau til launa em
þau langt undir því sem eðlilegt
getur talist, bæði miðað við þörf
og mikilvægi.
Hingað til hefur maður þó haldið
því fram að þorri fólks teldi þessi
störf innihaldsríkari og meira gef-
andi en störf við vélar, tölvur og
pappír. Það em hins vegar ýmis
teikn á lofti um að nútíminn sé
annarar skoðunar — tæki og tól
hafi meira aðdráttarafl en t.d. böm.
Þetta segi ég ekki vegna þess að
ég telji nútímann eitthvað verri tíma
en aðra tíma, heldur vegna þess
að mér er ljóst að vitund fólks lag-
ar sig að aðstæðum. Það sem er
vanmetið þykir ekki fínt og er þ.a.
1. ekki eftirsóknarvert — ekki nema
þá fyrir hallærislegt hugsjónafólk.
Brenglað verðmætamat samfélags-
ins hefur einfaldlega leitt til
þessarar niðurstöðu.
Lýsandi dæmi um verðmætamat-
ið er að nú í sumar og haust hefur
fjölda deilda verið lokað á sjúkra-
húsum og dagvistunarheimilum og
sjúklingum og bömum verið vísað
á guð, gaddinn og ráðþrota að-
standendur. Á sama tíma opnaði
ný 70 deilda verslunarsamstæða í
Kringlunni og glæsileikinn þar er
slíkiur að menn hafa jsjaldan barið
annað eins augum. Á sama tíma
og ýmsar deildir dagheimilanna
stytta daglegan opnunartíma sinn
vegna manneklu er unnið að því í
Borgarstjóm Reykjavíkur að lengja
opnunartíma verslana þannig að
fólk geti verslað sem oftast, víðast,
lengst og mest. Hvar böm af-
greiðslufólks eiga að vera á meðan
er annar handleggur. Fáránleiki
íslensks samfélags felst ekki síst í
því að það er nóg framboð af vinnu
og neysluvamingi en þeim mun
minna af ýmiss konar þjónustu sem
telst til lífsgæða s.s. góðri dagvist-
arþjónustu við böm.
Uppeldisskortur og-
afskiptaleysi
Ástandið hér á landi minnir mig
að ýmsu leyti á evrópsk samfélög
á tímum iðnbyltingarinnar, þ.e.
þegar vélaraflið hélt innreið sína í
atvinnulífíð. Þá voru konur og böm
mjög eftisótt vinnuafl vegna þess
að það var ódýrt og lipurt. Konur
unnu myrkranna á milli og böm
eins og þau höfðu framast getu til.
Allt sem heitir uppeldi varð að sitja
á hakanum. Ungt fólk óx úr grasi
félagslega vanþroska og illa í stakk
búið til að hugsa um sig og sína.
Samfélagið gat auðvitað ekki stað-
ist á þennan máta til lengdar og
víða voru því sett lög sem takmörk-
uðu vinnu kvenna og bama.
Konumar voru að hluta til sendar
heim til að sinna uppeldinu enda
enginn annar fær um það á þeim
tíma. _
Á íslandi í dag vinna allir sem
vettlingi geta valdið hvenær sem
því verður við komið, karlar, konur,
unglingar og jafnvel böm. Kæmi
ekki á óvart þó tölur sýndu að at-
vinnuþátttaka á hveija fjölskyldu
hefði sjaldan verið meiri en hún er
núna. Og nú, rétt eins og á tímum
iðnbyltingarinnar situr bamaupp-
eldið á hakanum.
Það er nöturlegt að segja það
en satt engu að síður að stór hluti
bama hefur afskaplega lítið uppeldi
fengið — er illa upp alinn eins og
það hefur hingað til verið kallað.
Þessi uppeldisskortur lýsir sér t.d.
í því að böm og unglingar eru eirð-
arlaus og uppspennt og bera lítið
sem ekkert traust til hinna fuli-
orðnu. Um helgar er miðbærinn á
valdi unglinganna fram á miðjar
nætur og ráðvilltur, vansæll og
dauðadrukkinn krakki er ekki
óalgeng sjón — því miður. Og þó
foreldrar beri auðvitað ákveðna
ábyrgð á bömum sínum þá er ekki
hægt að velta allri sök yfir á þá.
Uppeldisskortur og afskiptaleysi
gagnvart bömum og unglingum
virðist hluti af menningu okkar.
Þetta menningarfyrirbæri á m.a.
rót sína að rekja til þess að fólk
þarf að leggja á sig mikla vinnu til
að hafa fyrir því sem talið er nauð-
synlegt í nútímasamfélagi, t.d. þak
yfir höfuðið, og til þess að skapa
þau verðmæti sem þarf til að halda
samfélaginu gangandi. En meðan
foreldramir leggja vinnuafl sitt
fram er bömum þeirra ekki lagt
neitt til í staðinn. Börn geta ekki
gengið sjálfala og þau þurfa ekki
á pössun að halda heldur uppeldi.
Uppeldi er mikil vinna og þ.a.l. er
foreldri sem þegar hefur skilað 8
tímum eða meira á vinnumarkaði
ekki góður uppalandi fremur en það
er gott vinnuafl. Þetta vita allir sem
eiga böm eða ættu a.m.k. að vita.
Breyttir tímar
Að mínu viti snýst uppeldi um
það að koma bömum til vits og
þroska, kenna þeim að virða sig og
aðra og lifa í sátt við annað fólk.
Uppeldi einstaklinganna hefur auð-
vitað alltaf gengið misvel en uppeldi
hverrar kynslóðar hefur yfírleitt
verið í sæmilega föstum skorðum.
í gamla bændasamfélaginu öðluð-
ust böm vit og þroska á því að alast
upp í stórum systkinahópi og vera
stöðugum samvistum við og ganga
til allra verka með fullorðnu fólki.
Í Reykjavík á árum áður lærðu
böm þetta af því að alast upp með
fleiri systkinum í barnmörgum
hverfum, undir handatjaðri heima-
vinnandi mömmu og sæmilega
ömgg utandyra vegna takmarkaðr-
ar bílaumferðar.
Nútíma borgarsamfélag er allt
öðm vísi hvort sem okkur líkar
betur eða verr. Barnsfæðingum
hefur fækkað og mjög mörg böm
em því sem næst einbimi, langflest-
ar mæður em á vinnumarkaði rétt
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
„Það sem ég hef verið
að reyna að færa rök
fyrir hér á undan er,
að dagvistarheimili séu
orðin ómissandi liður í
uppeldi barna. Einhver
pössun einhvers staðar
kemur ekki í staðinn
fyrir þessi heimili.“
eins og feður og frelsi barna utan-
dyra er mjög takmarkað af stöðugt
vaxandi bílaumferð. Þau hafa ekki
sömu tækifæri til að vera samvist-
um við önnur böm né heldur til að
rannsaka heiminn upp á eigin spýt-
ur. Við þessar aðstæður þurfa öll
böm sem komin em á ákveðinn
aldur á dagvistarheimili að halda
einhvem hluta dagsins. Sú lausn,
sem fávísum mönnum dettur stund-
um í hug, þ.e. að senda konur heim
aftur til að sinna uppeldinu; er ekki
einu sinni fyrir hendi á Islandi í
dag. Vinnuafl kvenna er ómissandi
bæði vegna þeirrar þekkingar og
reynslu sem þær búa yfir og eins
vegna þenslunnar á vinnumarkaðn-
um.
Dagvistaruppeldi
ómissandi
Það sem ég hef verið að reyna
að færa rök fyrir hér á undan er,
að dagvistarheimili séu orðin ómiss-
andi liður í uppeldi bama. Einhver
pössun einhvers staðar kemur ekki
í staðinn fyrir þessi heimili. Eina
..trygKÍngin" sem foreldrar geta svo
fengið fyrir því að börn þeirra hljóti
skaplegt uppeldi á þessum heimilum
er að til þeirra sé ráðið fólk með
áhuga og þekkingu á uppeldi. Og
þá er ég aftur komin að upphafi
þessarar greinar, þ.e. við fáum
hvorki gott og áhugasamt fólk til
að mennta sig í uppeldismálum né
heldur til að vinna við þessi störf
meðan þau eru eins vanmetin og
raun ber vitni. Þess vegna er það
brýnt hagsmunamál samfélagsins
alls að gagngert endurmat eigi sér
stað á öllum þeim störfum sem lúta
að uppeldi og umönnun.
Margir foreldrar gera sér þetta
mjög vel ljóst og hafa að undan-
fömu skorað á borgaryfírvöld að
bæta launakjör starfsfólks dagvist-
arheimilanna. Borgarstjórn getur í
sjálfu sér bæði hækkað laun þess-
ara kvenna og búið þeim betri
starfsaðstæður. Það eitt myndi
strax bæta úr sárustu mannekl-
unni. Ein og sér breytir hún hins
vegar ekki því gildismati sem ríkir
í samfélaginu. Gildismati sem setur
allt sem lítur beint að hagsmunum
atvinnulífsins í forgang en hitt sem
lítur að lífí barna í afgang.
Dagvistunarmál
eru kjaramál
Eins og staðan er í dag þolir það
enga bið að atvinnurekendum og
verkalýðshreyfingu verði gert ljóst
að bamauppeldi er ekki einkamál
foreldra. Verkalýðshreyfingin verð-
ur að vera tilbúin til að nota afl
sitt annars vegar til þess að beijast
fyrir bættum kjömm þess fólks sem
sinnir uppeldi og hins vegar til þess
að knýja fram mun hraðari upp-
byggingu dagvistarheimila en verið
hefur. Atvinnurekendur verða svo
að axla sinn hluta ábyrgðarinnar,
taka þátt í kostnaðinum við uppeldi
bamanna og skapa foreldmm að-
stæður til að vera með bömum
sínum þegar þau þurfa á þeim að
halda. Hinir sk. aðilar vinnumark-
aðarins hafa hingað til samið um
ýmis mál, s.s. uppbyggingu og fjár-
mögnun húsnæðiskerfisins, tolla-
lækkanir á bílum (sem aldrei skyldi
verið hafa) og margt fleira og nú
er löngu tímabært að þeir semji um
dagvistarmálin. Ekki með sýndar-
samningum þar sem látið er nægja
að stefna að hinu og þessu án þess
að bent sé á lausnir eða fjármagn.
Þeir geta samið um það hvemig
fjármagna eigi uppbyggingu dag-
vistarkerfisins og um frí til handa
foreldrum svo þeir geti lagt eitthvað
af mörkum inni á dagvistarheimil-
unum. Ef allir foreldrar eyddu
nokkrum klukkustundum í hveijum
mánuði á dagvistarheimili barnsins
síns gæti það bætt úr verstu mann-
eklunni og komið á auknum tengls-
um og samvinnu milli þeirra og
starfsfólks heimilanna.
Þó vandi dagvistarheimilanna sé
mikill núna, þá er hann alls ekki
óleysanlegur. Það sem máli skiptir
í þessu sambandi er ekki síst að
ríki, sveitarfélög, atvinnurekendur
og verkalýðshreyfing geri sér grein
fyrir þeim skyldum sem þau hafa
að gegna gagnvart uppvaxandi
kynslóð. Það er ekki hægt að gera
foreldra og starfsfólk dagvistar-
heimila ábyrg fyrir uppeldi við
vonlausar aðstæður.
Höfundur er borgnrfulltrúi
Kvennalistans.
Fjölbrautaskóli Suðurnesja:
Um 200 nýnemar ,,busaðir“
V ofln v/íLr ^
NÝNEMAR í Fjölbrautaskóla hjá eldri nemendum föstudag-
Suðurnesja fengu sína eldskírn inn 11. september. Nýnemarnir
Tómatsósu, sinnepi og remolaði var sfðan ausið og sprautað yfir
nýnemana.
sem kallaðir eru „busar“ þar til
þeir hafa verið „busaðir“ eru
um 200 f ár og eru það nokkru
fleiri nemendur en í fyrra.
Athöfnin gekk fljótt fyrir sig,
var stutt og markviss. „Busunum"
var safnað saman og þeir síðan
leiddir fram einn af öðrum til
vígslunnar. Þir urðu að beygja sig
fyrir svínshausi, sprautað var lýsi
upp í þá, þeim síðan dýft ofan í
grútarker, yfír þá var sprautað og
skvett sinnepi, tómatsósu, remol-
aði og hveiti. Að því búnu urðu
busamir að skríða eftir rimlabúri
og voru um leið smúlaðir með
vatni.
Nokkur mannfjöldi safnaðist
saman við skólann til að fylgjast
með vígslu busanna og þótti mörg-
um nóg um aðfarimar. Busavígsl-
an í ár taldist þó barnaleikur einn
í samanburði við fyrri vígslur.
-BB
Morgunblaðið/Bjöm Blöndal
Allir urðu að innbyrða góðan skammt af lýsi.
Loks urðu þeir svo að skrfða á fjórum fótum eftir rimlabúri og um
leið smúlaðir með vatni úr næsta brunahana.