Morgunblaðið - 17.09.1987, Síða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1987
ftotfgp Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakiö.
Tilboð
vinnuveitenda
Fjörugar umræður á Bókmenntahátíð:
„Haldiði kjafti
og fariði heim!“
— sagði Guðbergnr Bergsson við skandinavísku þátttakendurna
Vinnuveitendasamband ís-
lands og Vinnumálasam-
band samvinnufélaganna
gerðu í gær tilraun til þess
að losa um þá sjálfheldu, sem
hefur verið að skapast í launa-
málum. Eins og kunnugt er
blasir við að kaupgjald getur
hækkað um 7,25% um næstu
mánaðamót, ef ekki verður að
gert. Hluti þeirrar hækkunar
eða 1,5% er umsamin launa-
hækkun en að öðru leyti er
þessi hækkun tilkomin vegna
þess að framfærslukostnaður
hefur hækkað meir en gert
var ráð fyrir í síðustu kjara-
samningum.
Fram að þessu hefur verið
samstaða milli verkalýðssam-
taka og vinnuveitenda um
hækkun launa til þess að bæta
umframhækkun vísitölu. Nú
eru þessir aðilar hins vegar
ósammála. Vinnuveitendur
telja, að kaupmáttur launa
hafi hækkað mun meir en ráð
var fyrir gert. Þess vegna sé
ekki ástæða til að láta þessa
umframhækkun ganga út yfir
allt launakerfíð. Verkalýðs-
samtökin hafa sagt á móti,
að þessi kaupmáttaraukning
hafí ekki komið öllum til góða
þ.á m. ekki hinum lægstlaun-
uðu. Verkalýðssamtökin hafa
úrskurðarvald í launanefnd
aðila og geta því einhliða
ákveðið að kaup hækki um
7,25% hinn 1. október nk.
Nú hafa vinnuveitendur
tekið frumkvæði um að bjóða
verkalýðssamtökunum nýjan
kjarasamning sem gildi til loka
næsta árs. Kjami þess tilboðs
er að í stað þess að laun hækki
um 7,25% um næstu mánaða-
mót hækki þau um 1,5% eins
og umsamið er. Síðan komi
1600 krónu hækkun á öll laun,
sem þýðir, að hinir lægstlaun-
uðu fá fullar bætur fyrir
umframhækkun vísitölu, aðrir
ekki. Með þessu tilboði hafa
vinnuveitendur því komið til
móts við þá meginröksemd
verkalýðssamtakanna, að
kaupmáttaraukningin hafí
ekki komið hinum lægstlaun-
uðu til góða.
Nú eru auðvitað ýmsar hlið-
ar á þessu tilboði vinnuveit-
enda. Á undanfömum árum
og áratugum hafa nokkrum
sinnum verið gerðir kjara-
samningar, sem hafa byggzt
á krónutöluhækkun launa,
eins og nú er lagt til. Rejmsla
vinnuveitenda sjálfra af
slíkum samningum er ekki
góð. Hún er sú, að í kjölfar
slíkra kjarasamninga komi
starfsmenn þeirra, sem hærra
em launaðir, og segi einfald-
lega, að þeir sætti sig ekki við
krónutölu og krefjast sömu
prósentuhækkunar og lægst-
launaða fólkið. í því atvinnu-
ástandi, sem nú ríkir, þar sem
barizt er í raun um hvem
starfsmann má búast við að
slík kröfugerð eftir á verði
almenn.
Þetta er vandamál, sem
vinnuveitendur hafa vafalaust
rætt í sínum hópi, þegar þetta
tilboð var undirbúið og sem
þeir verða auðvitað að kljást
við. Það, sem að verkalýðs-
samtökunum snýr, er einfald-
lega það, að þau hafa fengið
tilboð, sem tekur fullt tillit til
óska þeirra um hækkun
lægstu launa. Það er erfítt að
sjá nokkur rök fyrir því, að
verkalýðssamtökin hafni slíku
boði. Geri þau það hins vegar
er ljóst, að fullyrðingar þeirra
um að þau hugsi fyrst og
fremst um hag þeirra sem
verst em settir standast ekki.
Morgunblaðið vill ekki ætla
forystumönnum verkalýðs-
samtakanna annað en það, að
þeir séu einlægir í tali sínu
um láglaunafólkið. Þess vegna
má búast við því að tilboð
vinnuveitenda verði mikilvæg-
ur þáttur í lausn kjaramála
nú um mánaðamótin og stuðli
að því að hemja þá verðbólgu-
öldu, sem ella mundi skella
yfír.
Innan verkalýðshreyfíngar-
innar hafa menn haft áhyggj-
ur af því, sem gerast mundi í
efnahagsmálum hér, ef svo
mikil launahækkun flæddi út
yfír þjóðfélagið, sem stefnt
hefur að. Sú tíð er liðin, að
verkalýðssamtökin leggi
áherzlu á stórfellda hækkun
kaupgjalds. Forystumenn
verkalýðsfélaganna em
reynslunni ríkari eftir áratug
óðaverðbólgu, sem ekki tókst
að hemja fyrr en á allra
síðustu ámm. Eftir að vinnu-
veitendur hafa rétt fram
sáttahönd hljóta menn að gera
sér vonir um jákvæða niður-
stöðu.
Fjörugar umræður urðu á Bók-
menntahátíð í gær, þegar sex
rithöfundar frá jafn mörgum
löndum ræddu stöðu skáldsög-
unnar undir stjórn Thors Vil-
hjálmssonar. Vitaskuld bar margt
á góma en gestir tóku hvað best
við sér þegar íslenski þátttakand-
inn, Guðbergur Bergsson, tók til
máls, og sagði það fráleitt að
umræðurnar færu fram á ensku.
Taldi Guðbergur að þing sem
þetta væri ekkert annað en borg-
araleg snobbhátíð; íslensk alþýða
ætti þess engan kost að fylgjast
með umræðunum bæði vegna
vinnuþrælkunar og hins að allar
umræður færu fram á erlendum
tungumálum. Það væri til marks
um nýlendustefnu annarra þjóða
að íslendingar skyldu neyddir til
að tjá sig á erlendum tungum.
Því næst beindi Guðbergur spjót-
um sínum að skandinavísku
þátttakendunum og klykkti út
með því að segja þeim að „halda
kjafti og fara heim“.
Það var P.C. Jersild frá Svíþjóð
sem hóf umræðumar og sagði hann
að hlutskipti rithöfundar í litlu landi
eins og Svíþjóð væri svipað því að
vinna á skiptiborði þar sem allir
símar hringdu í einu. „Maður fær
símtal frá New York þar sem manni
er sagt að symbólisminn sé nú loks-
ins dauður; næst hringir Mexíkó og
upplýsir að töfraraunsæið sé enn í
fullu fjöri; svo er hringt frá París
og manni er sagt eitthvað allt ann-
að,“ sagði Jersild. „Stundum reynir
maður að tengja allar þessar línur
saman til að fá einhvem botn í það
um hvað nútímaskáldsagan snýst en
það þýðir lítið. Eg hallast að því að
nútímaskáldsagan sé eins og klukka
með mörgum vísum. Þegar vísir só-
síalrealismans er yfír Moskvu er
symbólisminn yfir Sidney í Ástralíu.
Það er engin leið að vita hvað klukk-
an slær næst og þess vegna get ég
ekki með nokkru móti tjáð mig hér
og nú um nútímaskáldsöguna; ég
get aðeins sagt ykkur í örfáum orð-
um frá stöðu mála í mínu heimal-
andi.“
„Það er ekkert að
gerast í bókmenntum“
Jersild sagði að fram undir 1980
hefði raunsæisstefnan verið mjög
áberandi í sænskum bókmenntum;
raunsæi með sterkum þjóðfélagsleg-
um keim. „Undir lokin voru skáld-
sögur í þessum dúr orðnar mjög
sjálfhverfar og báru svip af játning-
um, ekki síst fyrir áhrif frá kvennji-
bókmenntunum þar sem játning-
astíllinn var áberandi. Einnig var
töluvert um sögulegar skáldsögur
þar sem höfundamir lýstu ástandinu
í Svíþjóð í upphafí aldarinnar, áður
en landið varð velferðarríki. Um
1980 fór hins vegar að losna mjög
um allar stefnur og nú ríkir sannkall-
að fjölræði í sænskum bókmenntum.
Það er að sumu leyti gott; menn
telja sig geta og gera allt miili him-
ins og jarðar, en á móti kemur visst
kæruleysi, allt er leyfílegt og höf-
undar hafa nú hvorki hindranir til
að yfírstíga né hreyfíngar til að taka
þátt í. Sumir kaldhæðnir kollegar
mínir hafa sagt að það sem við þurf-
um nú helst af öllu sé einhver
sameiginlegur óvinur, eins og rit-
skoðunin _er til dæmis í Austur-
Evrópu. Ástandinu fylgir líka að
bókmenntagagnrýni er afskaplega
slöpp um þessar mundir og lítil skoð-
anaskipti milli gagnrýnenda og
rithöfunda. Gagnrýnendumir eru nú
aðallega í því að rýna djúpt í texta
og forsendur hans en það sem við
þörfnumst mest er innsæi, ákefð,
ástríða. Á meðan þessu fer fram
hefur bókmenntaáhuga hrakað svo
í Svíþjóð að fólk les nú helst ekki
annað en eitthvert hálfklám eftir
elliæra vitleysinga úr Hollywood!"
Gerhardt Kopf frá Vestur-Þýska-
landi var stuttorður og sagðist ekki
í stakk búinn til að tjá sig af neinu
viti um þýskar bókmenntir. „Um
hvaða þýsku bókmenntir ætti ég að
tala? Vestur-þýskar eða austur-
þýskar? Kannski um bókmenntir á
þýsku sem skrifaðar eru í Sviss eða
Austurríki eða jafnvel Rúmeníu? Ég
hallast að því að allir séu eyland og
vil vitna til orða George Bemard
Shaw sem sagði: „Sá sem getur,
gerir. Sá sem ekki getur, kennir.
Og sá sem ekki getur kennt, hann
kennir kennumnum." Að lokum:
„Allir þeir sem eiga tvennar buxur
ættu að selja aðrar og kaupa bók
eftir mig!“ Áð þessu sögðu tók Ger-
hardt Kopf ekki að ráði frekari þátt
í umræðunum.
Þá tók Guðbergur Bergsson til
máls og talaði íslensku til að byija
með. Hann sagði að rithöfundar
ættu jafnan erfitt með að tjá sig á
talmáli, þeirra mál væri ritmálið, og
þar að auki væru rithöfundar feimn-
ir og kynnu best við sig í helli sínum.
Því væm þing af þessu tagi lítils
virði. „Á þeim em oftast litlir rithöf-
undar en góðir kjaftaskar," sagði
Guðbergur. „Auðvitað er ekki loku
fyrir það skotið að inn á þau slæðist
góðir rithöfundar og ágætir kjafta-
skar en flestir em þeir á niðurleið
og sumir komnir alveg á botninn."
Þá sagði Guðbergur að því væri fljót-
svarað hvað væri að gerast í
bókmenntum samtímans. „Það er
alls ekki neitt. Fólk er eitthvað að
þvaðra um spænskar og suður-
amerískar bókmenntir en ég hef
þýtt rúmlega tuttugu slíkar bækur
og nenni því þess vegna ekki. Að
svo mæltu vil ég taka undir með
dægurlagasöngkonunni sem sagði
þegar hún var spurð hvers vegna
hún syngi á ensku: „Það er miklu
auðveldara að bulla á ensku en
íslensku.“ Það ætla ég nú að gera.“
Guðbergur mælti síðan á enska
tungu og sagði að umræður á svona
þingum snemst yfírleitt síst um bók-
menntir en fremur um það hversu
mörg eintök hver höfundur hefði
selt og hvað hann hefði grætt mikið
af peningum. Þetta þing væri snobb-
hátíð fyrir borgarastéttina en fráleitt
fyrir alþýðuna sem ynni sextán tíma
á dag og hefði engan tíma til að
sækja svona samkomur, sem þar að
auki fæm fram á erlendum tungu-
málum. Slíkt skipulag væri lágþróað
og bæri svip af nýlendustefnu stærri
þjóða. „í gærkvöldi (þriðjudags-
kvöld) var upplestur í Gamla bíói
og þar las einhver sænskur höfundur
sögu eftir sig á fmmmálinu af því
hann hefur sjálfsagt ímyndað sér
að allir skildu sænsku. En viti menn;
síðan var lesin upp íslensk þýðing á
þessari sögu! Sama gerði einhver
Norðmaður og aftur var saga hans
þýdd eftir að hann hafði fengið að
röfla tímunum saman. íslendingar
em ákaflega kurteis þjóð; þeir vom
undir Dönum í 700 ár og mótmæltu
ekki svo þeir létu sér þetta lynda.
Þrátt fyrir þessa kurteisi held ég að
íslendingar séu orðnir hundleiðir
(sick and tired) á öllum þessum
Skandinövum sem aldrei hafa haft
neinn áhuga á íslandi, nema kannski
einhveiju blaðri um „sögueyna". Ég
segi: Haldiði kjafti og fariði heim!“
Þessi hómilía Guðbergs vakti
mikla kátinu flestra samkomugesta
en rithöfundum brá sumum nokkuð
við og kom til nokkurra orðaskipta
um tungumálanotkun á þingum sem
þessum. Thor Vilhjálmsson, stjóm-
andi umræðnanna, reyndi að draga
broddinn úr ummælum Guðbergs en
þá stóð upp Kaari Utrio frá Finnl-
andi og hélt skelegga ræðu á
fínnsku. Hlaut sú ræða góðar undir-
tektir þeirra sem mæltir voru á
fínnska tungu.
„Eg er sammála Hitler,
Mussolini og Stalín“
En á pallborðinu tók næstur til
máls Kurt Vonnegut frá Banda-
ríkjunum og spurði fyrst glottuleitur
hvort það væri í lagi fyrir sig að
tala ensku. Þegar hann hafði verið
fullvissaður um það tók hann að
ræða um ástand bókmennta í sínu
heimalandi.
„Ég er sammála þeim Hitler,
Mussolini og Stalín um það að bók-
menntir eigi að þjóna því þjóðfélagi
sem skapar þær. Gallinn er bara sá
að heima hjá mér eru nærri 40 millj-
ónir manna svo til ólæsar og það
er ekki nema um það bil V20 hluti
þjóðarinnar sem hefur einhvem
snefil af áhuga á bóklestri. Það er
það fólk sem fær bækur að láni á
bókasafni, kaupir þær í búð eða
hnuplar þeim. Þetta eru nú að vísu
13 milljónir manna, dágóður hópur,
en samt sem áður vitna leiðtogar
okkar, stjómmálamennimir, aldrei í
bækur, þeir vísa þess meira til guðs,
enda er ekki vitað til þess að tií
dæmis Ronald Reagan hafí nokkru
sinni litið í bók. Ég veit ekki betur
en flestallar bækur mínar séu fáan-
legar í Sovétríkjunum og lesendur
þar virðast líta á mig sem vingjam-
legan karl; ég fæ að minnsta oft
bréf frá skólakrökkum þar eystra
sem spyija mig furðu lostin af hveiju
Bandaríkjamenn ltti á Rússland sem
„Heimsveldi hins illa“. Ég svara og
segi: „Iss, það er bara forsetinn!
Hafíð engar áhyggjur af honum!“
En í Ameríku er skammlífí bók-
mennta orðið verulegt áhyggjuefni.
Bandaríski rithöfundurinn Kurt Vonnegut gerir að gamni sínum við
Þjóðveijann Gerhardt Kopf.