Morgunblaðið - 04.10.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987
Bréf
skáldanna
sem nú kemur inn, tekur pennann
úr hendinni á mér og léttir þeirri
torfu af þér að þurfa meira að lesa
af slúðri.
Með beztu kveðju.
Þinn einlægur
Matth. Jochumsson.
29. júlí 1905
Elskulegi vinur!
Ég sendi þér ofurlítinn fomkveð-
inn bragþátt1 — fjöruskeljar eins
ferðalangs frá Flæmingjalandi
feðra vorra, fundnar og tíndar við
„þröm Bóknar", þar Fitjaskalli hjó
í sundur hjamaskál hins harðfenga
hersadróttins frá Jaðri — og þar
með Nóreg úr hendi dýrðlingsins
„digra".
Lestu sjálfur grandgæfilega
próförkina ef þú hirðir braginn og
hafðu fymri rithátt, ef þér sýnist.
Enda mun minn vera við veg.
Kæra þökk fyrir 1. og 2. h. af
„Skími", og er það allt bezt á bragð-
ið, sem þú sjálfiir skrifar. En heldur
skyldi ritið herða á sér en hitt, því
að þrátt fyrir vom pólitíska gaura-
gang og karga og seyrða „almenn-
ingsálit", er tízkan sýnt afturhald,
og sveitardráttur manna og sálar-
krefða (eða hvem andsk. við eigum
að kalla það) þvælir, eitrar og slepj-
ar öll hin betri tilþrif. „Valdið inn
í landið!" var lengi herópið. Viti
menn; valdið kom! Aldrei hefur
nokkur þjóð nokkum tíma né nokk-
urstaðar byijað strákslegar að beita
því vopni! Og tala ég það þó fremur
til ofstopa þeirra, sem í móti eru
stjóminni, en þeirra, sem in casu
eiga að hafa taumhaldið. Hitt er
víst, að þeir herrar mega eins gæta
sín, því að „hætt er rasanda ráði".
En — hvorki þú né Skímir á að
fást við pólitík. Það er menning og
öll andleg heiisa þjóðar, sem þú átt
að styðja, örva og leiðrétta.
Ó, að ég væri nú 30tugur! Því
nú sé ég fyrst mína mission! Hörm-
ung er að koma svo og fara í og
úr tilverunni og höggva sí og æ
þrem fetum um skammt, eins og
Þórólfur Kvöldúlfsson! Því fer sem
fer, enda sýnist mér, að hið ein-
staka sé sem ekkert á metum
alheimsins, enda og góðra gjalda
vert, ef hann sjálfur gengur ekki í
svefni!
A eitt trúi ég. Það er allt, sem
mér finnst vera gott — verulega
gott. Án þess eða þeirrar lífsskoð-
unar væri mér sama um allt,
þ. á m. gamla drauminn um „upp-
risu alls holds" o.þ.h.
t.t. Matth. J.
28. ág. 1913
Elsku vin!
Hjartans beztu þakkir fyrir langt
og skemmtilegt bréf og alla þína
elskusemi og liðveizlu í mínum
bamdómi nr. 2. Mér fannst einhver
sveitar- og heimilishýra anda frá
bréfí þínu undir angri og ergelsi
við Reykjavíkurveröldina, sem ekki
hefur vit á né vilja til að sýna þér
sóma eða nota eða meta þínar af-
burðagáfur. Sárast þykir mér, að
þitt saklausa, ljúfa og frumlega fjör
hlýtur að dofna við ergjur og
óánægju. Og enn verra að missa
þig úr landinu! Ætli þú fáir ekki
annað embættið, þá meistarastöð-
una hér, ef Stefán fengi það í
Reykjavík? Hér yrðir þú á höndum
borinn. — Það er — þá er íslands
óhamingju fyrst orðið allt að vopni,
ef vorir gáfuðustu menn, einn eftir
annan, neyðast til að flýja land —
t.d. ef vor beztu skáld fara að eins
og Einar skálaglamm hótaði Hákoni
jarli að gera, þegar hann kvað:
Sækjum jar! þann’s auka
úlfsverð þorir sverðum.
1. Kvæði þetta var nefnt Noregs hvöt, kom
fremst i 3. hefti Skímis 1905 og var fyrsta
„ kvæði Matthiasar, er birtist i Sklmi.
Yrðu þá eftir leirskáldin — eins
og Har. Níelsson segir í ísafold.
Af prestum yrðu eftir pokar og
hræsnarar og af spekimönnum
snápar og skúmar, ærutobbar og
afglapar!
Músétin brauð og margarin
mundo þá fyrir kost og vín —
þegar það missir mín og þín -
mata vort land á bömin sín!
Hjartans þakkir fyrir lestur próf-
arka Svanhvítar — og bættu
hendingvnalÞú mátt eiga 10 skástu
kveðlingana í kverinu fyrir vikið, —
taka þá úr kverinu og geyma þér
niðri í lq'allara! En sá selur P.H.
skal betala þér fyrir hvem leiðréttan
staf í litla ritinu — í gulli, því (þú)
ert gullmaður í mínum augum og
gull í voru göfuga tungumáli, því
máli, sem ég efast um, hvort nú
séu uppi margir fleiri en við tveir
leiknari í því eða laghentari við
matreiðslu í búri þeirrar gyðju.
Ég skrifa „nú“, úr því Patróklus
er dauður, :úr því Stgr. er allur.
Hans lát kom yfir mig eins og reið-
arslag. Það var dimmt skúraveður
úti og tekið að skyggja. Fannst
mér koma í mig einhver óþreyja,
stend upp og geng út, lít ósjálfrátt
upp á útsuðurloftið og sé þá, að
fáninn blaktir á hálfri stöng yfir
Gagnfræðaskólanum, en hvergi
ella. Ég í símann, og þá kom frétt-
in! Um morguninn kallar Ólafur
Bjömsson mig upp og leggur fast
að mér að síma til sín samdægurs
nokkrar hendingar. Ég verð við ósk
hans, og svo misprentast illa heil
hending (: „þótt heiman stykki"!!
fyrir „hér á foldu"). Vísumar eru
fjarri því að geta heitið heppilegar.
Um þann mann er hentast að skrifa
í óbundnu máli; og þar treysti ég
þér bezt. „Vestri" minnist Steingr.
laglegast, að mér þykir, allra blaða,
sem mér hafa borizt. — Mjög inter-
essant er það, sem þú segir mér
um kynni ykkar hans síðasta vetur
og skapsmuni hans, og „draumur-
inn“ er svo talandi, að hans má
ekki sakna úr eftirmæli eftir hann.
Hann var einhæfur, einelskur, djúp-
ur og dulrænn maður; defect í
ýmsu, eins og listamenn og vitring-
ar tíðast eru, nokkuð trúgjam og
veikgeðja, og enginn veraldarmað-
ur, allra manna indælastur vinum
sínum, væri allt með felldu og að
hans skapi. Fyndni hans og skop
var ein af vöggugáfum hans, frum-
ieg, ótæmandi, bamsleg ýmist eða
sár og eiturkennd, og svo auðug,
að aldrei fymist. Sú gáfa hans hélzt
og ávallt síung til elli. Af okkar
nærfellt sextíu ára viðkynningu er
mér fastast í minni okkar fyrstu
samfundir. í nóv. 1856 kom ég sem
frumferli fyrst upp á Garð og mæti
fyrir innan portið tveimur ungum
mönnum, og man ég enn, hvemig
þeir voru klæddir; kom mér óðara
I hug, að þar sæi ég merka sveina.
Annar hét Sigurður málari, en hinn
Steingrímur. Við töluðum fátt sam-
an í það sinn, en ég merkti mér
þá þegar skáldið og málarann. Eft-
ir fáa daga vorum við Steingrímur
orðnir mátar, og smásaman svo
samrýndir, að við fundumst nær
því daglega! Ég var þá kaupmanns-
fiðrildi og þó montinn nokkuð, og
þótt menntun mín væri mjög á víð
og dreif, var ég með í mörgu og
mátti eflaust vel minna á nýjan
Sölva Helgason. En ekki létu landar
það á sér skilja og þó sízt Steingrím-
ur. Ég lá upp að bijósti hans, eins
og við sambomir bræður værum,
og lásum saman hávaðann af
heimsins fegurstu fræðum: Hómer,
Sofokles, Ossian, Heine, Göthe,
Schiller og Sæmundar Éddu. Ég
var í sjöunda himni og hann að
þýða 1001 nótt. Þrem árum síðar
fór ég í skóla, svo úr honum og á
prestaskólann, úr honum í prest-
skapinn, kvongaðist tvisvar og —
alltaf skrifuðumst við á sem bræð-
ur. Og 1871 vorum við aftur saman
í Höfn og undum okkur enn vel.
Svo kom hann heim, og ári síðar
hittumst við í Rvík. Rétt áður en
ég flutti austur að Odda kom upp
fæð milli okkar — mest af milli-
burði og meðfram matningi og
misskilningi okkar sjálfra. En loks
fundumst við enn og skildum aldrei
úr því okkar bræðralag. En ekki
vorum við eiginlega skaplíkir, nema
þegar við skemmtum okkur eða
nutum saman náttúrunnar í al-
gleymi. — Ég á bágt með að hugsa
þann mann horfinn. En mér fer að
sköpuðu, og hans viðskilnaður varð
hinn fegursti.
Þú minntist á hrafnaþingið í
holti! Já, „Oft hefur Ingunn illa lát-
ið, en aldrei sem í kvöld,“ kvað
Bæ(gi)sár-Jón. Sé nokkurt synda-
straff til, þá er það vitlaus pólitík.
Og hvar er hún óvitlaus?
Vertu svo ástsamlegast kvaddur
og kossaður, hér stundlega, en ann-
ars heims eilíflega!
Þinn
Matti
15.1. ’19
Elsku vinur! Þolanlegt ár!
Aldrei kom mér til hugar, að ég
áttræður skyldi lifa þessa veraldar-
bylting! Fyrr mátti nú rota en
dauðrota; eða getur þú áttað þig
eða séð nokkurt vit, nokkra mein-
ing, nokkum enda á þessu hafróti
— þessu Heklu- og Kötlugosi hnatt-
arins? — Og ég, sem trúði á
mannkynsins og einkum stórveld-
anna guðdómlegu siðmenning! Og
þó: snemma í þessum heljarstormi
þóttist ég heyra óm eða undanfara
eilífrar raddar, eins og einhver
æðri lúðurhljómur væri í aðsigi eft-
ir storminn, landskjálftann og
eldinn. Spámaðurinn kallaði það þyt
kvöldandvarans. Og nú — og fyrir
löngu síðan — þykist ég skilja „the
(still) small voice".1 Allt var rotið
og hnefaréttur þjóðanna skyldi af-
máður. Og trúin var orðin tjóður
og tuska, því enginn trúði til sið-
bóta.
Þetta er 1. miðinn, sem ég krota
við dagsbirtu síðan snemma í haust
og fram í kaldri forstofu; við ljós
sé ég afarilla, en vænti skárri sjón-
ar, þegar fram á líður. Að tala um
prívatsorgir er ekki til neins nú.
Verst er, að ég get ekki haft
full not af „Light" eða enskum blöð-
um með smáum stíl.
Að spíritisminn fer að ná og er
að ná taki á þjóðunum, er mér stór-
fagnaðarauki. En við raman er reip
að draga og langvinn barátta eftir.
Og nú hætti ég eða öllu heldur
augun að sjá.
Heilsa Sig. mag. Guðm. með
þökk fyrir hans glæsilegu grein um
Gest á Hæli.
Vertu svo blessaður með ástvin-
um þínum!
Sá gamli á Sigurhæðum.
Bréf Huldu (Unnar
Benediktsdóttur
Bjarklind)
Það bréf Unnar til Guðmundar,
sem hér er birt, er ódagsett, en af
efni þess verður ráðið, að það var
skrifað snemma árs 1937. Fyrra
bindi Dalafólks hennar hafði komið
út haustið 1936, og hana langar
til, að Guðmundur minnist þess í
Skími. Af því varð raunar ekki, en
hann gat á sínum tíma, í Skími
1916, um smásögur Unnar, Æsku-
ástir, er út komu á vegum Sigurðar
Kristjánssonar 1915. Sá ritdómur
verður nú birtur hér, áður en kem-
ur að umræddu bréfí Unnar.
Ég hefi tvílesið þessa bók — með
ánægju. Það er gaman að heyra
hljóðið í nýjum streng. Og þessar
sögur eru vorblær í íslenzkri sagna-
gerð, hreinn og þýður. Þar er
birkiangan og blómilmur frá gró-
andi dölum. Þama er skáld/rona,
og segir frá íslenzkum konum. Og
þó það sé fróðlegt að heyra, hvað
karlmenn finna í sálum kvenna, þá
myndi hinu verða trúað betur, sem
kona segir frá systrum sínum.
1. skilju „the (still) small voice": hinn bllða
vindblæ. Hér er um tilvitnun að ræða til Fyrri
bókar konunganna, 19. kap., 12. vers.
Reyndar væri synd að segja, að
íslenzkum konum væri borin illa
sagan í bókmenntum vorum að
fomu eða nýju. Þar eru margar
kvenperlur. En ekki ófríkkar hópur-
inn með þeim, sem Hulda leiðir við
hönd sér ofan úr dölunum. Þær eru
hver annarri yndislegri. Einkenni
þeirra er óeigingjörn ást, sem veit
hvað hún vill, en heimtar ekki meira
en fyrir er. Þama eru íturvaxnar
og sjálfstæðar konur, sem drekka
bikar saknaðarins með tign yfir
hvarmi, ásökunarlaust. Hugljúfari
dalablóm hafa ekki vaxið í íslenzk-
um sögum.
Bezta sagan þykir mér „Sumar",
og er merkilegt, ef hún fer ekki
víðar en um ísland.
Einn af stærri spámönnum bók-
mennta vorra hefir kveðið til Huldu,
að hún væri „fyrsti gróður vors
nýjasta skóla“. Þau orð mega vel
fylgja þessari bók.
Mímisvegi 4, Reykjavík.
(Janúar 1937)
Herra landsbókavörður Guð-
mundur Finnbogason og frú.
Það er víst seint að segja gleði-
legt nýár og ennþá seinna að senda
bók, sem gefin var út í haust, en
ég ætla nú samt að gera þetta hvort
tveggja. Ég hefi legið í rúminu frá
því í nóvember þangað til núna fyr-
ir viku síðan. Og nú ligg ég aftur
í inflúensunni. Ég hugsa: máske er
ekki seinna vænna og fer nú að
skrifa ofan á sænginni útafliggjandi
það sem ég hefði viljað segja við
ykkur hjónin hér heima hjá okkur
í góðu næði. Bið ykkur hjartanlega
að fyrirgefa, hve seint „Dalafclkið"
mitt ber að dyrum ykkar — fyrir-
gefa ljóta skrift og slitrótta hugs-
ar.aþræði þessa miða.
Já, næst þegar „Skímir" kemur
út, langar mig í ritdóm, skrifaðan
af skilningi. Ekki svo að skilja, að
bókinni minni hafi verið illa tekið,
hún hefur selzt vel og fremur vin-
gjamlega á hana minnzt. Beztan
ritdóm skrifaði magister Guðni
JónSson í Morgunblaðið. En við
lítum nú alltaf dálítið upp til
„Skímis“, og þar vildi ég óska að
yrði vel skrifað um söguna mína.
Ungur og státinn kommúnisti,
kunningi minn, sagði við mig: „Ég
kannast ekki við þessa kynslóð, sem
þama er lýst." Ég svaraði: „Ertu
þá búinn að gleyma henni ömmu
inni? Þetta er þó hennar kynslóð.
næstu bók skaltu fá að sjá fram-
an í þig og þína samtíð." (Amma
hans er einstæðingskona, sem hefur
kostað hann í skóla.) Hann sagðist
ekki þekkja til þess, að algengt
væri að sveitabændur sigldu — jafn-
vel til Ameríku. „Hvar segi ég, að
það sé algengt?" spurði ég. Einn
óðalshöfðingi er látinn fara vestur,
en ég þekki ýmsa, sem hafa farið
oftar en einu sinni. En það segi ég
alls ekki í bókinni. Þá fór pilturinn
að tala um Þingeyingamont al-
mennt og vildi eyða öllu sérstöku.
Því miður er hann ættaður úr Þing-
eyjarsýslu í aðra ættina.
Ég hygg, að margir ungir oflát-
ungar líti þannig á „Dalafólkið“
mitt. En hvað yrði sagt, ef ég lýsi
mönnum eins og Amgrími Gíslasyni
málara, Magnúsi á Halldórsstöðum
f Laxárdal, Þorgils gjallanda, Jóni
Gauta, Einari f Nesi, já, öllum, sem
ég man vel, því að þeir vom sam-
herjar og vinir föður míns. Af því
að ég var að lýsa því, sem býr eða
gæti búið í átthögunum, varð ég
að nefna gamlan bókavörð. En ég
hygg, að þar sé svo vel í hóf stillt,
að enginn geti sannað upp á mig
Þingeyingamont.
En hvað mig langar að lýsa sýsl-
ungum okkar eins (og) þeir em
glæsilegastir og skemmtilegastir,
en það er svo margt alltof nærri,
til þess að við því verði snert, ennþá
sem komið er.
Og þó að ég kalli söguna Dala-
fólk, þá er hún fyrst og fremst um
eina konu% eins og undimafnið
bendir til. Ég hefi valið bændaaðal
f aðalpersónur þessarar sögu. Það
em nógu margir, sem keppast við
að lýsa bændaskríl og durgum, sem
ég efast mjög um að sé til, nú að
minnsta kosti.
í næstu bók verð ég því miður
að lýsa ýmsu af lakara tæinu, en
ég ætla ekki að níðast á neinum
eða neinu. Og nú þegar ég er farin
að skrifa um „menn, sem ég man“,
ri§ast svo margt upp fyrir mér, að
klökknar fyrir bijósti. Elskulegir
vinir föður míns ættu það skilið,
að ég segði margt fagurt og ótrú:
legt — en þó gullsatt — af þeim. í
dimmbláu vetrarrökkrinu man ég
Sigtrygg á Hallbjarnarstöðum
koma á skíðum sínum á dalbrúnina,
renna sér riddaralega í hlað, sitja
fram undir sunnudagsmorgun á
tali við föður minn um músík. Hann
fann gamla norræna langspilstón-
stigann. Þeir faðir minn sömdu
fögur lög, sem sungin eru um allt
land og erlendis. Sigtryggur samdi
líka textann. Fyrir sextán árum
kom norskur tónfræðingur til þess
að rannsaka gamla tónstigann og
varð doktor fyrir, þegar hann kom
heim.
Hann dvaldi hjá okkur á Húsavík
og heimsótti öldunginn Sigtrygg að
ráði föður míns. Sigtryggur gladd-
ist eins og bam, en Eggen varð
doktor, mest vegna þess er hinn
gamla bóndi fræddi hann um. Einu
sinni gaf faðir minn móður minni
fallegt lag við uppáhaldssálminn
hennar í afmælisgjöf. Ætli það
þætti trúlegt í sögu.
Á nóttunni, þegar ég vaknaði,
var stundum ljós í húsi foreldra
minna. Ég leit til borðsins, þar sat
þá Pétur Gauti og faðir minn oftast
líka — ég horfði úr litla beddanum
mínum á þá, mér fannst sem ljósið
lýsa fremur úr augum þeirra en frá
lampanum. Og ég sofnaði róleg út
frá þessu ljósi.
Á morgnana vöknuðum við syst-
umar stundum við það, að Jón í
Múla var að lesa kvæði. Hann stóð
þar, hár og konunglegur og sindr-
aði úr svörtum augunum. Einu sinni
vaknaði ég við það, að hann var
að lesa Skútahraun É(inars) B(ene-
diktssonar). Kvæðið dundi eins og
fossafall fyrir eyrum mér, og sælu-
hrollurinn gagntók mig, þótt ég
skildi eiginlega sama sem ekkert í
þessu nýja kvæði.
Ekki var ævinlega talað með
virðingu um presta og kirkju af
mývetnsku kunningjunum, en aldrei
viðhöfðu þeir ljót orð. Væri Jakob
Hálfdánarson viðstaddur, var hon-
um að mæta. Kvöld eitt vom þeir
venju fremur berorðir kunningjamir
(ekki samt Pétur Gauti). Jakob sat
og hlustaði, reri ofurlítið og strauk
höndunum um hnén. En er honum
þótti mælirinn fullur, stökk hann á
fætur, sló út örmunum, eins og
hans var vandi, ef hann komst í
geðshræringu. „Hver ykkar getur
aukið þumlungi við hæð sína?“
spurði hann og stóð eins og fyall
fyrir framan þennan glaðværa
raunhyggjumannahóp. Þeir þögn-
uðu, brostu hálfvandræðalega og
felldu talið. Enginn vildi styggja
Jakob. Og ekki þótti vinunum betra
að styggja móður mína en Jakob.
Það kom fyrir, er þeir vom að ræða
áhugamál, að mamma kom og leiddi
okkur litlu systumar þegjandi út,
ef við sátum þar inni í einhveiju
hominu hlustandi og lúpulegar þó.
Ég man enn, hvemig móðir mín
leit til vinanna. Og hygg ég þeim
hefði þótt betra að vera slegnir
kinnhest en mæta því tilliti.
Móðir mín elskuleg, þú varst í
okkar augum meiri en allir þessir
greindu menn, sem við litum þó upp
til. Og þú ert það enn og verður.
Vinum föður míns reiddir þú hlýjar
sængur og veittir af ástúð, þó efnin
væm ekki ætíð mikil. En skoðanir
þeirra lézt þú engu breyta í sál
þinni. Það var sem sjálfur guð legði
þér ótæmandi stjrk til alls og að
þú þyrftir einskis að leita hjá mönn-
unum.
En nú er ég held ég komin full-
langt frá byijun þessa bréfs og
verð að fara að hvíla mig frá riss-
inu. Það er svona, þegar farið er
að hreyfa við minningunum, kemur
ein af annarri og lítur til manns
tryggðaaugum. Eitt andlitið af öðm
gægist fram — en nú verð ég að
bjóða þeim góðar nætur og biðja
þau að bíða. Eg vona, að mér batni
þessi inflúensa, þó að ég sé ekki
vel við henni búin. Og þá ætla ég,
með guðs hjálp, að finna Dalafólkið
mitt á hugðarstundum og tala
margt við það og skrifa það sem má.
Fyrirgefið svo allt masið.
Góða nótt!
Ykkar einlæg
Unnur B. Bjarklind