Morgunblaðið - 04.10.1987, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987
Aviation Hali of Fame, Edmonton, Alberta.
lengdist smám saman. Davíð fann
fallegt fiðrildi sem hafði festst á
grillinu framan á bílnum, stakk í
gegnum það títuprjóni og festi það
á mælaborðið. Fiðrildið var gult
og svart og á stærð við barnslófa.
Eftir hálftíma bið tók umferðin að
mjakast áfram og brátt voru allir
komnir á fulla ferð.
Hrikaleg Klettafjöllin
Eftir þriggja tíma akstur stöns-
uðum við og fengum okkur kaffi
og bakkelsi á þýsku veitingahúsi.
Það stendur við fallegt vatn sem
heitir Muncho Lake og er 300 feta
djúpt við vegarkantinn en dýpst er
það 730 fet. Hrikaleg Klettafjöllin,
sem umlykja grænblátt vatnið eru
rúmlega 2000 metra há og ef vel er
að gætt má sjá elgi, sauðfé,
hreindýr og jafnvel birni á vappi í
nágrenni þess. Rétt eftir að við
fórum frá vatninu ókum við í
gegnum mikla skóga sem höfðu
brunnið árið 1982, í næstmesta
skógareldi sem orðið hefur í Brit-
ish Columbia. Það var óhugnan-
legt aö horfa á brunnin trén svo
langt sem augað eygði, en nokkur
hundruð þúsund ekrur eyðilögð-
ust. Fallin, sviðin tré lágu eins og
hráviði um allt, en sums staðar
stóðu þau enn, svört og sviðin.
Watson Lake tilheyrir Yukon-
fylki sem liggur beint norður af
British Columbia. Þetta er mikil-
vægur þjónustustaður fyrir suður-
hluta Yukon og miðstöð veiði-
manna, bæði þeirra sem leggja
land undir fót með byssu um öxl
og hinna sem freista gæfunnar við
fjallavötnin. Það rigndi mestalla
nóttina sem við sváfum í Watson
Lake en við létum það ekki á
okkur fá að þessu sinni. Við tókum
upp í rigningu og ókum af staö
eftir blautum, holóttum veginum.
Ár og vötn einkenndu landslagiö
og þegar birti upp komu vinir
okkar, fjöllin, í ljós eitt af öðru.
Margar brýr voru á veginum en sú
stærsta og glæsilegasta lá yfir ána
Nksuthin Bay sem rennur í vatnið
Testin. Nafn vatnsins er úr indí-
ánamáli og þýðir reyndar langt,
mjótt vatn — telintoo.
Skítug laug,
en fjörugt fólk
Ferðinni þennan dag var heitið
tii höfuðstaðar Yukon, White-
horse, en á leiðinni fundum við
auglýsingu um stað með hvera-
vatnssundlaug skammt norðan við
borgina á leið sem kallast Klon-
dike-lykkjan. Við ókum því fram-
hjá borginni inn á hveravatr.s-
svæðið Takhini. Þetta virtist vera
vinsæll staður en við urðum fyrir
miklum vonbrigðum með sund-
laugina. Sturturnar gáfu frá sér
smá vatnsgusu ef ýtt var á hnapp
en vatnið var svo lítið að kattar-
þvottur varð að duga. Vatnið í
sundlauginni var svo skítugt að
ekki sást til botns og var það eng-
in furða því að sumir baðgestir
komu bakdyramegin inn og fóru
jafnvel alklæddir í laugina. Al-
gengustu sundfötin voru stuttbux-
ur og skyrtubolur og baðgestir
höfðu sumir með sér gosdrykki og
kartöfluflögur ofan í. Ekki bætti
úr skák að mjög margt fólk var í
lauginni og þótti okkur þetta held-
ur léleg þjónusta við ferðafólk.
Það var þó bót í máli að tjaldstæði
voru góð og líf og fjör í fólki. Elsk-
endur ráfuðu um skóginn í faðm-
lögum og litlir krakkar skutust á
milli trjánna ymist að njósna eða í
eltingaleik. Undir miðnætti kom
kona akandi og lagði hún bíl sín-
um við hliðina á okkar. Hún var
einsömul á ferðaiagi og tók okkur
tali næsta morgun. Hún virtist
vera um fimmtugt, glaðvær kona
sem lét sér fátt fyrir brjósti
brenna. Hún sagðist vera frá
Denver á leið til Álaska og þó að
eiginmaðurinn hefði orðið að
hætta við ferðina þá hefði ekkert
getað stöðvað sig. Hún hafði bitið
það í sig að aka þessa leið, hvað
svo sem það kostaði, og kvöldið
áður en hún lagði af stað kenndi
sonur hennar henni að skipta um
dekk en sú þekking hafði komið
sér vel. Konan var mjög ánægð
með ferðalagið en sagði að það
væri að vísu nokkuð dapurlegt að
vera ein á ferð. Við gátum ekki
annað en dáðst að hugrekki kon-
unnar, sem sagðist aldrei hafa ek-
ið svona langa leið áður, og óskuð-
um henni góðrar áframhaldandi
ferðar. Það var mikið um að vera á
tjaldstæðinu; hlátrasköll frá
galsafengnum krökkum bárust úr
öllum áttum og raddir Kenny Rog-
ers, Elvis Presley og Oliviu
Newton-John runnu saman í und-
arlegan kór. Það var fljótlega
ákveðið að þetta yrði næstsíðasti
dagur ferðalagsins. Við ókum
fyrst örlítið til baka og skoðuðum
höfuðstaðinn Whitehorse. Þessi
15.000 manna bær varð höfuðstað-
ur Yukon 1953, en áin sem ber
nafn fylkisins var eina þjóðleiðin
til annarra staða fyrir opnun Al-
can. Það sem vakti helst athygli
okkar í þessum bæ var það að
íslenskur ullarfatnaður var til
sýnis fyrir ferðamenn meðal
annarra handunninna kana-
dískra gripa. '
Kampavín og
samlokur
Vegurinn var lélegur sem fyrr
en ef vel var að gáð mátti sjá
skóga og vötn í gegnum rykm-
ökkinn. Fyrsti bærinn á þessari
leið heitir því sérkennilega nafni
Kampavín. Ein sagan um tilurð
nafnsins er sú, að menn hafi
skálað hér í kampavíni eftir vel
heppnaða sölu á nautgripum. Nú
búa hér eingöngu indíánar og
hafa þeir augsýnilega fengið sig
fullsadda af átroðningi ferða-
manna því að stóru skilti hefur
verið komið fyrir við kirkjugarð-
inn þar sem á stendur eitthvað á
þessa leið: „Þessum kirkjugarði
er ekki ætlað að draga að ferða-
menn. Vinsamlega virðið frið-
helgi okkar eins og við virðum
ykkar.“
Rétt eftir hádegi komum við
að Kluane-vatni sem talið er feg-
ursta vatn Yukon-fylkis. Það er
um 400 ferkílómetrar að stærð
og liggur þjóðvegurinn meðfram
því endilöngu. Hvítir skýhnoðrar
og blá og græn fjöllin endur-
spegluðust í vatninu spegilsléttu.
Það var ómögulegt annað en að
fara út og anda að sér fersku
fjallaloftinu og njóta þess að
vera hluti af þessu fallega um-
hverfi eitt augnablik.
Það var orðið fátt um bæi en
seinni hluta dags höfðum við
viðdvöl í litlu kaffihúsi sem stóð
langt frá öðrum húsum og því
sannkölluð vin fyrir þreytta
ferðamenn. Þarna gerðist nokk-
uð sem varð til þess að við hlóg-
um þaö sem eftir var dagsins.
Davíð pantaði sér brauðsneið en
það tók 30 mínútur að afgreiða
brauðið. í ljós kom að konan
hafði misskilið pöntunina, skorið
niður heilan brauðhleif og út-
búið 17 samlokur. Allar þessar
brauðsneiðar kostuðu að sjálf-
sögðu óhemju fé en konukvölin
tók misskilninginn á sig og seldi
okkur allan hauginn við vægu
verði. Veggir kaffihússins voru
þaktir persónuskilríkjum svo
hvergi sá í auðan blett. Mörg
þúsund nafnskírteini, viðskipta-
kort og ökuskírteini af öllum
stærðum og gerðum náðu frá
gólfi og upp í loft og þúsundir
andlita brostu við okkur meðan
við renndum niður kaffinu.
Alaska
Fljótlega vorum við komin að
landamærum Kanada og Alaska.
Fyrsta spurning landamæra-
varðarins kom okkur á óvart:
„Hvað ætlið þið að gera við bíl-
inn?“ Við sögðumst myndu aka
til baka en féllum þó síðar fyrir
þeirri freistingu að selja farar-
tækið og fljúga heim til Denver.
Dýrtíðin er mikil í Alaska og bíl-
abraskarar gera ser sennilega
mat úr því. Klukkan var orðin
tæplega tíu þegar við komum til
Tok, sem er fyrsti bærinn á þess-
ari leið vestan við landamærin.
Við renndum fyrst upp að mynd-
arlegu húsi, upplýsingastöð
ferðamanna. Þarna var lítið safn
og mátti sá þar mikið af upp-
stoppuðum dýrum, hundasleða
af ýmsum stærðum og gerðum
og á veggjunum voru upplýs-
ingar í máli og myndum um sögu
og menningu Alaskabúa.
Morguninn eftir lögðum við af
stað síðasta spölinn til Anchor-
age. Þetta var 15. dagur ferða-
lagsins. Leiðin frá Tok til Anch-
orage er sérlega falleg, fyrst ein-
göngu skógar en síðar fjöll, jökl-
ar og vatnsmiklar ár. Farið er
yfir hálendi og upp og niður
hlykkjótta vegi fjallshlíðanna.
Matanuska-jökull er svipmikill,
þar sem hann rennur fram nál-
ægt þjóðveginum og okkur var
sagt að jökull þessi hafi lítið
breyst síðastliðin 400 ár. Við
nálguðumst óðum Anchorage;
snyrtileg hús með vel hirtum
görðum komu í ljós, byggðin
þéttist, vegurinn breikkaði og
batnaði með hverri mínútu sem
leið og fyrr en varði vorum við
komin inn fyrir borgarmörkin —
takmarkinu var náð.
Sveinbjörg Sveinbjörnsdóttir
Upplýsingahandbók:
Alaska, Western Canada Mile-
post 1984.
Sovétríkin:
Rykið dustað af göml-
um efnahagskerniingum
Líflátnir hagfræðingar teknir í náðina á ný
SOVÉSKI hagfræðingnrinn
Alexander Chayanov hefur nú
verið tekinn í náðina aftur, 48
árum eftir að hann var skotinn
árið 1939. Hann var einn
fremsti hagfræðingur Sov-
étríkjanna, en gerði þau „mis-
tök“ að leggjast gegn hinni
skyndilegu miðstýringu í land-
búnaði, sem Stalín fyrirskipaði.
Þá voru smábýli leyst upp en
ríkisrekin samyrkjubú stofnuð
þeirra í stað.
Að undanförnu hafa margir
hagfræðingar frá þriðja áratugn-
um verið fjarlægðir af svörtum
nafnaskrám Sovétstjórnarinnar
og er það talið til marks um áhuga
núverandi valdhafa og hagstjóm-
enda á kenningum hagfræðinga,
sem gerðu athugasemdir við til-
lögur Stalíns á sínum tíma. Þrátt
fyrir að menn hafi verið sparir á
hól um Stalín hefur lítið verið
hvikað frá þeirri stefnu, sem hann
markaði í hagstjórnun á fyrri
hluta þessarar aldar, og er talið
að sovéskir hagfræðingar séu
famir að sjá samhengið milli
þeirrar stefnu og blákalds veru-
leika sovésks hagkerfis, sem ekki
er upp á marga fiska.
Chayanov var þeirrar skoðunar
að landbúnaður, sem byggðist upp
á smáum rekstrareiningum, gæti
þróast og breyst — ekki með eign-
arnámi ríkisins, eins og Stalín
afréð — heldur með því að kynna
til sögunnar samvinnurekstur.
Hann færði ennfremur rök fyr-
ir því að stórbýli hentuðu síst í
öllum greinum landbúnaðar,
heppilegasta stærðareining væri
mismunandi eftir því hvað fram-
leitt væri.
í ljósi þess að Gorbachev Sovét-
leiðtogi hefur mælt með stofnun
smárra fjölskyldubýla innan þess
kerfis tröllaukinna ríkis- og sam-
yrkjubúa, sem er í Sovétríkjunum,
eiga kenningar Chayanovs vissu-
lega erindi enn þann dag í dag.
Það að hann og fleiri, sem
handteknir voru og létu lífið í
hreinsunum á íjórða áratugnum,
skuli vera teknir í náðina á ný —
eða a.m.k. dregnir fram í dagsljós-
ið — er enn einn liðurinn í þeirri
áköfu umræðu, sem fram fer í
Moskvu um að hve miklu leyti
skuli horfið frá þeirri stefnu sem
mörkuð var á þriðja áratugnum.
Þetta hefur einnig leitt til þess
að menn hafa að undanfömu velt
fyrir sér NEP-stefnunni svoköll-
uðu, sem gripið var til skömmu
eftir byltingu þegar efnahagur
Sovétríkjanna var í kalda kolum.
Þá voru kommúnískar efnahags-
kenningar lagðar til hliðar um
nokkurt skeið til þess að rétta
efnahaginn við. Samkvæmt
NEP-stefnunni máttu smábændur
rækta og selja eigin afurðir og
hirða ágóðann sjálfir. Talið er að
innan skamms verði Nikolai Búk-
arín, sem var helsti talsmaður
stefnunnar eftir dauða Leníns,
tekinn úr ónáð.
Mikilvægi ákvörðunar sem
þeirrar að dusta rykið af Chay-
anov, þó langt sé síðan hann dró
síðasta andann, er talsvert. Slíkt
er merki um það að skoðanir, sem
um langt skeið vom fordæmdar
sem hin versta villa, em nú leyfi-
legar eða að minnsta kosti
athugunar verðar. Síðast en ekki
síst er nú leyfilegt að gefa verk
þeirra út í Sovétríkjunum á ný.
Aftökurnar á Chayanov og 13
öðmm skoðanabræðmm hans úr
fremstu röð sovéskra hagfræð-
inga gerðu það að verkum að
verk þeirra hurfu úr hillum bóka-
safna, þeir vom ekki nefndir á
nafn opinberlega og að viðra svip-
aðar skoðanir jaðraði við drottin-
svik. Allar efasemdir um ágæti
þeirrar stefnu Stalíns að iðn-
væðing Sovétríkjanna hefði
algeran forgang og að miðstýring
í landbúnaði væri eina leiðin til
þess að brauðfæða þjóðir Sov-
étríkjanna vom þannig kæfðar í
byrjun. Ljóst má vera að Stalín
hafði rangt fyrir sér á báðum
sviðum, en þrátt fyrir það er það
en opinbert viðhorf stjórnvalda
að samyrkjubúskapurinn og sú
hraða uppbygging, sem krafist
var í fyrstu fimmára-áætluninni,
hafi verið nauðsynleg þrátt fyrir
hin „neikvæðu áhrif“ sem af hafi
hlotist.
Heimild: Financial Times.
T