Morgunblaðið - 04.10.1987, Blaðsíða 28

Morgunblaðið - 04.10.1987, Blaðsíða 28
28 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aöstoöarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 600 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið. Gorbachev lítur til norðurs Mikhail Gorbachev hafði ekki fyrr birst eftir sjö vikna fjarveru en hann hélt norður til Múrmansk og flutti ræðu, þar sem hann lagði fram tillögur í sex liðum: „Þegar ég er staddur hér í Múrmansk á þröskuldi heimskautsins og Norður-Atl- antshafsins [langar mig] til að bjóða þeim sem yfir þessum svæðum ríkja til viðræðna um öryggismál, sem löngu eru tíma- bærar,“ sagði sovéski leiðtoginn, áður en hann kynnti þessar til- lögur sínar. Að hans sögn miða þær að því, að norðurhluti jarð- arkringlunnar verði friðarsvæði (eiga ekki allir heimshlutar að vera það?). í fyrsta lagi nefndi hann lqamorkuvopnalaust svæði í Norður-Evrópu. Hann sagði Sov- étríkin tilbúin til að axla ábyrgð og þau hefðu einhliða tekið niður skotpalla fyrir meðaldrægar eld- flaugar á Kólaskaga. Þá fagnaði hann tillögu Mauno Koivisto Finnlandsforseta um takmörkun hemaðaraðgerða á höfunum við Norður-Evrópu. í þriðja lagi leggi Sovétríkin mikið upp úr friðsamlegu samstarfi um nýt- ingu auðlinda á heimskauta- svæðum. í fjórða lagi verði haldin ráðstefna heimskauta- ríkja 1988 til að samræma vísindarannsóknir. í fimmta lagi verði samstarf um umhverfís- vemd á norðurslóðum. I sjötta lagi verði sjóleiðin frá Evrópu til Kyrrahafs fyrir norðan Sov- étríkin opnuð fyrir erlendum skipum með sovéskri ísbijóta- fylgd, ef þróun alþjóðamála leyfir. Tillögur þessar em í sjálfu sér ekkert nýmeti. Hugmyndimar em gamlar og hafa verið ræddar oft áður, sumar í áratugi eins og tillögur um kjamorkuvopna- laust svæði. Hið nýja er, að leiðtogi Sovétríkjanna skuli láta þessi mál til sín taka með þessum hætti. Þetta getur táknað, að máléfni norðurslóða hafí öðlast meira vægi en áður í sovéskri stefnumörkun. í júlí 1986 fór Gorbachev til Vladivostok við Kyrrahaf og flutti stefnuræðu um málefni Asíu og Kyrrahafs- ins. Síðan hafa stjómmálamenn og sérfræðingar grandskoðað hvert orð í henni til að átta sig á nýrri stefnu Sovétríkjanna gagnvart þessum heimshluta. Stefnuræðan í Múrmansk er af svipuðum toga. Hana þarf að skoða og heyra, hvemig sov- éskir stjómarerindrekar og sérfræðingar leggja út af henni, áður en öll atriði liggja ljós fyrir. Á sínum tíma hreyfði Leonid Brezhnev, forveri Gorbachevs, hugmyndum um kjarnorku- vopnalaust svæði á Norðurlönd- unum. Þegar á reyndi, kom í ljós, að þessar hugmyndir átti að túlka svo þröngt, að þær breyttu í raun engu. Nú er starfandi nefnd embættismanna úr ut- anríkisráðuneytunum á Norður- löndum, sem ræða um kjamorkuvopnalaust svæði. Er ekki að efa, að hún skoði og skilgreini það, sem sovéski leið- toginn sagði um þetta mál í Múrmansk. Um takmörkun vígbúnaðar á höfunum hefur einnig verið rætt bæði á vett- vangi Sameinuðu þjóðanna og innan ramma ráðstefnunnar um öryggi og samvinnu í Evrópu. Hvað sem ræðu Gorbachev líður hefði það mál komið á dagskrá í viðræðum um afvopnunarmál fyrr en síðar. Eftir að Gorbachev talaði í hafnarborginni Vladivostok skammt frá Kína, Kóreu og Jap- an, var vakin athygli á því, að Sovétmenn vildu ef til vill minna á sig sem Kyrrahafsríki, sem þjóðimar þar þyrftu að líta til. Með því að fara til hafnarborgar- innar Múrmansk, skammt frá landamærum Finnlands, Svíþjóðar og Noregs og flytja þar stefnuræðu um norðurslóðir er Gorbachev að minna okkur nágrannana á þessum slóðum á vald Sovétríkjanna og áhrifa- mátt. Þegar Gorbachev lítur til norðurs er hann að segja, að Sovétríkin séu stórveldi þar ekki síður en við Kyrrahaf. Sjálfsagt er að taka tillögum Gorbachevs vel en þó með fyrir- vara. Á norðurslóðum eins og annars staðar hlýtur gagn- kvæmni að ríkja í afvopnunar- málum. Á engu Norðurlandanna em kjamorkuvopn og þá stað- reynd viðurkennir Gorbachev í ræðu sinni. Kjamorkuvopnaleysi þessara landa á ekki að leiða til þess, að Sovétmenn fái með samningum einhvers konar íhlutunarrétt í öryggismál þeirra. Komi í ljós við athugun, að stórvelda-tillögur Gorbachevs snúast um það, á að hafna þeim. Sovétríkin em stórveldi sem þreifar fyrir sér um frekari ítök í austri, vestri og norðri og hef- ur ráðist með her inn í land, Afganistan, við landamæri sín í suðri. Þessa staðreynd verða menn ávallt að hafa í huga, þeg- ar lýnt er í ræður sovéskra ráðamanna. ' Fréttabrengl Auðvelt var að rugla menn í ríminu í hvala- deilunni. Auðvelt var fyrir þá sem til þess höfðu löngun að blanda saman hvalveiðum og öryggi íslands. Enn auðveldara virtist vera að koma óorði á Bandríkin vegna þess að löggjafinn og almenningsálitið þar í landi hafa aðrar skoðanir á hvalveiðum en íslenzk stjómvöld. En vonandi ná menn áttum og þá með þeim hætti að hver haldi sínu, hvalskurðarmenn og hvalfriðunar- menn — og þá helzt þar sem stefnan er mörkuð, í Alþjóðahvalveiðiráðinu, en við höfum gengizt undir að hlíta forsögn vísindastofnunar þess. Þannig er vonandi að þessar deilur séu að mestu úr sögunni. En í nútímafjölmiðlafári virðist harla auðvelt að rugla menn í ríminu svo að þeir vita helzt ekki sitt ijúkandi ráð. Þann- ig er öllum hugsandi mönnum ljóst að Rússar voru neyddir að samningaborðinu og samkomulag náðist um fækkun skammdrægra og meðaldrægra eldflauga í Evrópu vegna þess að Atlantshafsbanda- lagið hafði þor og þrek til þess að mæta r" ákveðni þeirri stefnu Sovétríkjanna að koma upp SS-20-eldflaugum á mörkum austurs og vesturs. Samt er reynt að koma því inn hjá fólki sem hugsar ekki um slík mál hversdagslega að allt hafi þetta orðið fyrir tilverknað friðahreyfínga, og þá eink- um í Evrópulöndum. Ef friðarhreyfingam- ar hefðu haft sitt fram, hefði verið séð í gegnum fingur við Rússa og þeim leyft að koma sér upp óáreittum eldflaugabelti um Evrópu þvera. Þetta mistókst sem betur fer. Hindrunin var árvekni og djörf- ung forystumanna lýðræðisríkjanna sem helzt er unnt að jafna við ákveðni Kenned- ys Bandaríkjaforseta þegar hann knúði Krúsjeff til að fjarlægja eldflaugar frá Kúbu. Hún réð úrslitum um heillavænlega niðurstöðu í þessu hættulega deilumáli. Samkomulagið nú tókst ekki vegna friðar- hreyfinganna, heldur þrátt fyrir þær. Kennedy Bandaríkjaforseti þurfti ekki einu sinni að semja við Krúsjeff og Sovét- stjómina um að taka niður eldflaugar í Tyrklandi í skiptum fyrir Kúbu-eldflaug- amar. Styrkur hans var svo mikill og eindrægni þvílík að einræðisherrann lét undan síga. Sumir telja jafnvel að það hafí verið upphafið að falli Krúsjeffs, hvemig þessum viðskiptum lauk. Ef friðar- hreyfíngamar hefðu mátt ráða væri Kúba nú ein allsherjareldflaugastöð ef jörðin væri þá ekki nú þegar orðin að fómar- lambi jafnvægisleysis og tortímingar. í þessum málum er blekkingin hættuleg. Ekkert dugar nema árvekni og festa. Það er hið eina sem einræðisherrar skilja. Chamberlaine fékk að súpa seyðið af ístöðuleysinu. Þetta er óvæginn lærdómur í hörðum og hættulegum heimi. Sjónvarps- þættimir um Churchill segja mikla sögu um samskipti við einræðisherra. Þeim skyldi enginn treysta. Veiklyndi vestrænna stjómmálamanna var einn helzti banda- maður Hitlers. Kjarnorka á norðurslóðum íslendingar eru viðkvæmir fyrir því að hafa atómvopn í næsta nágrenni við sig. Þeir vilja helzt ekkert af kjamorku vita. Samt er ljóst að þeir losna ekki við þenn- an vágest úr næsta nágrenni sínu svo mjög sem kjamorka kemur við sögu í skip- um og flugvélum á norðurslóðum. Við viljum gagnkvæma fækkun kjamorku- vopna og þá ekki sízt í næsta nágrenni okkar. En við höfum engan áhuga á ein- hliða afvopnun né teljum við sjálfsagt að einræðisöfl hafí ein yfír slíkum vopnum að ráða hér á norðurhjara. Við viljum ekki heldur að kjamorkuúr- gangi sé dembt í sjóinn á því hafsvæði sem er fjöregg okkar og við þurfum að fylgj- ast með þeim málum af árvekni. En við megum ekki láta villa okkur sýn. Við megum ekki láta afvegaleiða okkur. Við megum ekki verða áróðursflóðinu að bráð. Engin upphlaup sem hafa í för með sér trúnaðarbrest, þegar mikið liggur við. Við verðum að meta aðstöðuna. Umfram allt eigum við að leggja eymn við því þegar vísindamenn taka til máls um jafn mikil- væg atriði og kjarnorkuúrgang. Nú ætlar allt af göflunum að ganga í nokkrum ná- grannalöndum okkar vegna úrgangs úr kjamorkuveri í Skotlandi. Við eigum kð sjálfsögðu að fylgjast með þessum málum. En við eigum sízt af öllu að hlíta forsjá þeirra sem reyna sýknt og heilagt að vekja ótta með almenningi í því skyni helzt að þeir geti hagnazt á því pólitískt. Það er því ekki úr vegi að vitna hér í áminningu Páls Theódórssonar eðlisfræð- ings sem birtist í Þjóðviljanum nýlega en hún ætti að vera íhugunarefni öllum þeim sem hafa áhuga á þessum málum og vilja helzt af öllu horfast í augu við staðreynd- ir en sízt af öllu verða leiksoppar áróðurs- manna og atkvæðaveiðara og gera vindmyllur að helzta viðfangsefni sínu. Páll Theódórsson segir m.a. í grein sinni: „Alþýðubandalagið efnir til ráð- stefnu um umhverfismál 11. október næstkomandi. Umræður og niðurstöður ráðstefnunnar verða bandalaginu væntan- lega að leiðarljósi á komandi árum og er því mikið í húfí að ráðstefnan takist vel. I Þjóðviljanum er farið að undirbúa ráð- stefnuna með því að ræða efni, sem þar verða tekin fyrir. Laugardag 5. þessa mánaðar (þ.e. sept. — innsk. Mbl.) birtist í blaðinu grein eftir ritstjóra þess þar sem er rætt um þá hættu, sem okkur stafar af mengun geislavirkra efna frá væntan- legri hreinsistöð í Dunreay í Skotlandi. Umfjöllunin þama er á þann veg að full ástæða er til að gera athugasemd við greinina í von um að umræður ráðstefn- unnar um þessa geislamengun byggist á traustari rökum. í greininni segir: „Staðurinn er eins fjarri þéttbýlissvæðum Bretlands og kostur er. í kring eru dreifðar byggðir, og því óhægt um vik að halda uppi miklum mót- mælum af íbúanna hálfu gegn verinu. í ofanálag hefur staðurinn þann kost að liggja að straumum, sem taka hinn geisla- virka úrgang og flytja hann rakleiðis norður um Skotland upp að íslandi og lengra norðureftir. Af þessum ástæðum einum er Island því í verulegri mengunarhættu þegar stækkunin í Dunreay er komin í gagnið. Geislavirki úrgangurinn er frá náttúrunnar hendi þess efnis að hann eyðist ekki nema á þúsundum ára.“ I von um að umræður á ráðstefnunni haldi sér betur við staðreyndir, en fram kemur í þessari tilvitnun, vil ég gera þijár athugasemdir og tek fyrst tvö smærri at- riðin. í fyrsta lagi blasir við nærtækari skýring á því að hreinsistöðin skuli ekki vera staðsett í hinum þéttari byggðum Bretlands, en ótti við mótmæli íbúanna. Þetta hefði ritstjórinn átt að koma auga á. Fullyrðingin um að geislavirkni úr- gangsins eyðist ekki nema á þúsundum ára er mjög villandi. Úrgangurinn er blanda af efnum sem missa geislavirkni sína mishratt. Það efni sem er talið hvað varasamast er cesín-137. Helmingunartími þess er 30 ár. Meginaðfinnsla mín er við fullyrðinguna um að geislavirki úrgangurinn fari „ra.k- leiðis norður um Skotland upp að ís- landi. . “. Þetta er alrangt. Um nær þriggja áratuga skeið hefur verið rekin svipuð hreinsistöð í Windscale (sem nú heitir reyndar Sellafield) og ráðgert er að setja upp í Dunreay. Windscale liggur á vesturströnd Skotlands og frá þessari stöð hefur verið hleypt í hafíð miklu magni af geislavirkum úrgangi, sem berst norður með strönd Skotlands og framhjá Dun- reay. Úrgangur frá Dunreay mundi því blandast í þennan straum og fylgja honum. Fylgst hefur verið náið með útbreiðslu geislavirka úrgangsins frá Windscale á liðnum árum af breskum, þýskum og ekki síst dönskum vísindamönnum. Straumur- inn fer ekki „rakleiðis norður um Skotland og upp að íslandi.. .“, heldur sveigir hann suður með austurströnd Skotlands og inn MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987 29 REYKJAVÍKURBRÉF Laugardagur 3. október Morgunblaðið/RAX í Norðursjó. Hluti efnanna berst með haf- straumum norður með strönd Noregs og norður í íshaf. Þar klofnar straumurinn í tvær greinar, meginhluti hans fer austur í Barentshaf en hluti hans sveigir austur á við, upp að strönd Grænlands og hluti þessa straums leitar svo inn á íslenskt hafsvæði." Og ennfremur segir Páll Theódórsson: „I hreinsistöðinni í Dunreay verður unn- ið með vatnslausnir við tiltölulega lág hitastig og á næsta hefðbundinn hátt. Hætta af mengun frá slíkri stöð er því lítil. Engu að síður er rétt að fylgjast með þeirri mengun sem þaðan kemur og vinna af alefli að því að henni sé haldið vel inn- an skaðleysismarka. En það er önnur mengunarhætta sem íslensku hafsvæði stafar margfalt meiri ógn frá. Hættuvald- urinn er hinn mikli fjöldi kjamorkuknúinna kafbáta með kjamorkusprengjur sem eru stöðugt á sveimi umhverfís landið. Við eigum umfram allt að beina athygli okkar að þessari hættu og veija kröftum okkar til að beijast gegn henni. Það er mín von að umræður á fyrir- hugaðri ráðstefnu verði byggðar á traust- um grunni, því sendi ég blaðinu þessar athugasemdir." Vonin íslendingar leggja líklega jafnmikið uppúr voninni andspænis skugga atómbombunnar og Birgir Sigurðsson rit- höfundur gerði nýlega í athyglisverðu sjónvarpssamtali. Það er ástæðulaust að gefast upp fyrir Sprengjunni og glata von- inni. Þá hefur Sprengjan sigrað. Þá hefur hún þegar fallið í sálina eins og Birgir sagði. Og það er glæta í myrkrinu að maðurinn gerir sér grein fyrir því að öflugri eyðingarvopn verða ekki framleidd en þessi sama Sprengja. Það er guðsblessunarleg vitneskja að framleiðendur kjamorku- vopna vita að ef ég slæ þig, þá slæ ég einnig sjálfan mig eins og rithöfundurinn benti einnig réttilega á. Það er eins konar patt á stórveldataflinu. Það var hressandi hvíld að hlusta á samtal um vonina — og þá ekki sízt vegna þess að manneskjan og tilfínningin vom á næstu grösum. Og ljóðið var ekki langt undan, það var einnig eftirsóknarvert milli- spil í fjölmiðlahávaðanum. Lofsverð viðleitni, en ... Sjónvarpinu er ekki allsvamað, síður en svo og Jón Óttar á þakkir skilið fyrir sam- talsþátt af þessu tagi því að hugleiðingar, svo ekki sé talað um bókmenntir og þá einkum ljóðlist, eiga undir högg að sækja andspænis kvikmyndavélinni sem er annað fremur ætlað en koma bókmenntum og ljóðrænni tilfinningu til skila. Þar situr grimmdin í fyrirrúmi, ofbeldið — allt það sem er í andstöðu við þá mannúðarstefnu sem fijóvgar listina og færir okkur nær voninni. Slíkir þættir setja einnig í æ ríkari mæli mark sitt á sjónvarpsdagskrá ríkisút- varpsins. Það hlýtur að auka okkur bjart- sýni á þessum síðustu og verstu tímum hráslagans í kvikmyndaframleiðslu með orðbragði sem á ekkert erindi inn á heimil- in. Vonarglætan er sýnileg í þessum mengaða myrkviði miskunnarlausra er- lendra áhrifa. Það er því léttir að fá á skjáinn frábær ljóðræn listaverk eins og ítölsku myndina Guðsþjónustunni er lokið og þá einnig í senn nýnæmi og fengur að myndum eins og Dauðar sálir eftir sögu Gogols þótt hún sé löng og þunglamaleg. En hún er vel gerð og það sem meira er um vert, hún er úr menningarheimi sem við þekkjum lítið en eigum að kynnast. Sprottin úr einhveijum mesta bókmennta- arfí sögunnar, rússneskum meistaraverk- um síðustu aldar, sem ekki er hægt að jafna við neitt nema íslenzk fomrit frá 13. öld sem við eigum að þakka þá heimsmenn- ingarlegu umgjörð sem einkennir bók- menntaarf okkar. Og Svejk Haseks er kærkominn gestur, þótt hann spjari sig bezt í bókinni sjálfri eins og raunar flest önnur mikilvæg listaverk heimsbókmenn- tanna. Það var eftirminnilegt að hlusta á Gísla Halldórsson lesa söguna á sinn ein- stæða hátt, uppörvandi og mikilvægt í senn. Það er ekki á allra færi að gera slíkt listaverk úr Tess Hardys sem gesti okkar, Polanski, tókst með eftirminnilegum hætti. Það var einnig uppörvandi. Eykur vonina um að listin lifí skvaldrið af. Tess er ein- hver fegursta kvikmynd sem gerð hefur verið og snilldarverki Hardys sæmandi. Það er sjaldgæft. Samt hafa sumir gagn- rýnendur rifið hana í sig, eða eigum við heldur að segja þess vegna, einmitt þess vegna? En sem sagt, það er vonarglæta. Og nú hyggst Bylgjan ráðast í upptöku íslenzkra útvarpsleikrita, og fylgja henni góðar óskir. Slík viðleitni er lofsverð. En hvað um annan skáldskap, bæði þar og annars staðar? Við viljum gagn- kvæma fækkun kjarnorkuvopna og þá ekki sízt í næsta nágrenni okkar. En við höf- um engan áhuga á einhliða afvopn- un né teljum við sjálfsagt að ein- ræðisöf 1 haf i ein yfir slíkum vopn- um að ráða hér á norðurhjara.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.