Morgunblaðið - 29.10.1987, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 1987
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ARNE OLAV BRUNDTLAND
Tillögur Gorbachevs séðar
frá bæjardyrum Norðmanna
Sú spuming sem vaknar eftir víðtækar tillögur Mikhails
Gorbachev Sovétleiðtoga í ræðu i Múrmansk i byqun mánaðar-
ins er: Hver gæti Iagst gegn samvinnu við Sovétmenn i norðri
ef stærstu bandamenn okkar -í vestri taka þátt i þess konar
marghliða samstarfi?
Hér er ekki verið að tala um
afmarkað tvíhliða samstarf
Noregs og Sovétríkjanna þar sem
Noregur væri í hlutverki litla
bróður. Frekar er um það að ræða
að vegna legu sinnar og kjölfestu
sinnar í Atlantshafsbandalaginu
getur Noregur gegnt mikilvægu
hlutverki.
Að sjálfsögðu grípum við ekki
tillögur Gorachevs fegins hendi
án þ iss að kanna þær mjög ítar-
lega og yfirvegað. Einmitt þetta
er nú að gerast í norskum stjóm-
málum. En ekki eru allir jafn
áhugasamir. Stjómin sýnir málinu
meiri áhuga en stjómarandstaðan
í Stórþinginu. En allir eru sam-
mála um að ræða Gorbachevs var
mikilvægt framlag. Aldrei nokk-
um tíma hefur sovéskur leiðtogi
tekið slíkt frumkvæði í samskipt-
um við norræn ríki.
Aríðandi vandamál
Vígbúnaðareftirlit, efnahags-
samvinna og umhverfisvemd eru
ailt áríðandi verkefni. Tillögur
Gorbachevs gefa ýmsa möguleika
til kynna.
Jákvætt er að Gorbachev sagði
skilyrði fyrir því að Novaja Zemlja
verði ekki lengur miðstöð kjam-
orkutilrauna vera að Bandaríkja-
menn sýndu víðtækan áhuga á
því að stöðva kjamorkutilraunir.
Samningar um endanlega stöðvun
kjamorkutilrauna risaveldanna
voru hins vegar ekki gerðir að
skilyrði.
Fullkomlega eðlilegt er einnig
að samstarfsvilji þeirra NATO-
ríkja sem eiga hafsvæði er liggja
að Sovétríkjunum er gerður að
skilyrði fyrir því að hemaðarum-
svif á landi og á sjó verði
takmörkuð. Hitt er annað mál að
búast má við að hefðbundin flota-
veldi spomi við fótum og setji
frelsi til siglinga í efsta sæti. Þetta
er snúið vandamál. Vert er að því
verði sýndur meiri áhugi, ekki síst
af hálfu smáríkja eins og Noregs.
Framganga hugmyndarinnar
um kjamorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum virðist líklegri eftir
að Sovétmenn hafa látið líklega
um að samsvarandi svæði verði í
Sovétríkjunum. Einnig hafa þeir
lagt áherslu á samhengið við sam-
skipti austurs og vesturs yfirleitt.
Þetta er í samræmi við stefnu
norsku ríkisstjómarinnar í sam-
bandi við kjamorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndum. Þessar
tillögur rekast heldur ekki á stef-
numið hinna þriggja borgaralegu
flokka.
Þátttaka vestrænna ríkja í nýt-
ingu auðlinda hafsbotnsins færir
Norðmönnum ýmsa nýja mögu-
leika. Skilyrði Norðmanna verður
að vera að leystar verði hafréttar-
deilur í norðri á sem hagkvæmast-
an hátt. Þegar mörkin eru orðin
skýr opnast nýir og atþyglisverðir
möguleikar. Því miður hafa Sovét-
menn hingað til ekki sýnt nægi-
legan vilja til leysa þau vandamál
í sambandi við hafrétt sem tengj-
ast efnahagslögsögu og skiptingu
hafsbotnsins. A.m.k. ekki nægi-
legan til að Norðmenn geti sætt
sig við hann.
Almenn not af siglingaleiðun-
um norðan Sovétríkjanna með
hjálp sovéskra ísbijóta hleypa
nýju lífí í hugmyndir um siglingar
milli Evrópu og norðurhluta
Kyrrahafssvæðisins. Það nægir
að líta á hnattlíkan. Sjóleiðin frá
Vestur-Evrópu til Japans verður
helmingj styttri ef unnt reynist
að nota norðaustur-leiðina.
Slíkt væru mikil tíðindi fyrir
siglingafélög á Vesturlöndum
ekki síst í Noregi. En Gorbachev
sagði í ræðu sinni að skilyrði fyr-
ir því að þessi leið yrði opnuð
væri að samkomulag næðist um
aðrar tillögur. Því gæti reynst
erfítt að hrinda þessu í fram-
kvæmd.
Samstarf við umhverfísvemd
er í þágu allra, ekki síst Norð-
manna. Mengun er alvarlegt mál
í Sovétríkjunum og austlægir
vindar í norðri sjá til þess að við
förum ekki varhluta af henni.
Málamiðlun
Ekki er beinlínis auðvelt að
miðla málum í sambandi við tillög-
ur Gorbachevs. En grunntónninn
í ræðunni um meira alþjóðlegt
samstarf er raunveruleg framför.
Þegar Leonid Brechnev lagði fram
tiilögur á áttunda áratugnum um
samstarf norrænna ríkja og Sov-
étríkjanna á sviði flutninga,
orkumála og umhverfisvemdar
vantaði alþjóðlegan ramma og
þess vegna náðu tillögur hans
ekki fram að ganga.
Vissulega verður ekki um af-
markað samstarf Norðmanna og
Arne OlavBrundtland
Sovétmanna að ræða og ekki held-
ur Norðurlandanna og Sovétríkj-
anna. Einkum vegna þess að
tillögumar verður að skoða í miklu
víðara samhengi.
Norðurlöndin hafa eftir stríð
haft hvert um sig mismunandi
stefnu gagnvart Sovétríkjunum.
Sú staðreynd er afleiðing ólíks
bakgmnns norænna ríkja og
ólíkrar sögu. Landfræðileg staða
þeirra er mismunandi í hemaðar-
legu tilliti. Þess vegna er stefnu-
mótunin hvað öryggismál varðar
svo mismunandi. Og þeirri stefnu-
mótun verður ekki breytt.
Norðurlöndin em ekki einleitur
hópur gagnvart Sovétríkjunum.
Samt er samstarf mögulegt á
mörgum sviðum þrátt fyrir að
hvert land fyrir sig haldi sig við
sina stefnu í öryggismálum sem
hægt er að reiða sig á.
Hvort raunvemlegt samstarf
kemst á við Sovétmenn er háð
því að málið sé sett í víðara sam-
hengi með þátttöku stærri
bandalagsríkja okkar í vestri. Við
viljum fá traustari gmndvöll í
sambandi við ítarlegra samstarf
við Sovétríkin um norðurslóðir.
Hingað til hefur staða okkar i
NATO veitt okkur slíkt öryggi að
unnt hefur verið að semja við
Sovétmenn um ýmis mál sem
„Næst á dagskrá
er flensu-spáin“
ÁRLEGA ganga flensur sem
kosta okkur öll leiðindi, vinnu-
tap og peninga. Allir yrðu
fegnir ef hægt væri að vara
okkur við í tíma þegar von er
á þessum leiða „gesti“. Hug-
myndin um inflúensu-spár er
ekki fjarri lagi, þvi nú þegar
eru víða um heim starfræktar
rannsóknastofur sem fylgjast
mjög náið með þvi sem inflú-
ensu-veiran er að gera hverju
ainni.
Aðalvandinn í baráttunni gegn
inflúensu-veimnni er að hún beit-
ir klækjabrögðum. Inflúensu-veir-
an er af tveim stofnum, A og B
stofni. Veimr af A-stofni hafa
þann eiginleika að þær geta breytt
sér. Breytingar em yfírleitt litlar
hverju sinni en þó nægjanlegar
til þess að við fáum flensu oft á
æfinni. Af og til tekur veiran svo
stökk og á svipstundu breytist
gamla flensan, sem við emm far-
in að ráða við, í nýja og þá er
voðinn vís. Við höfum ekkert þol
gegn hinni nýju fíensu og verðum
alvarlega veik.
í dag vinna rannsóknarstofur
um heim allan að því að fylgjast
með þessum breytingum inflú-
ensu-veimnnar, hverri hreyfíngu
hennar er fylgt af sérfræðingum
um allan heim. Veimfræðingar
kalla smærri breytingamar veir-
unnar „flakk", það á sér stöðugt
stað og er auðvelt að fylgja eftir
og þó það orsaki flensur þá er
auðvelt að framleiða bólueftii við
þeim. Stærri breytingamar kalla
fræðingar „umskipti" en „um-
skiptingamir" em ekki margir en
svo margvíslegir að engin leið er
að hafa hemil á þeim. Vegna þess
hve veiran breytist mikið við „um-
skipti" gagna gömlu bóluefnin
ekki og nýja inflúensan geisist
um allan heim. Það vom „um-
skipti" inflúensu-veim sem ollu
þeim þreni faröldmm sem gengið
hafa yfír á þessari öld; Hong
Kong-flensan 1968, Asíu-flensan
1957 og Spánska veikin 1918,
sem kostaði fleiri líf en fyrri
heimsstyrjöldin.
Heyrst hefur sá orðrómur að í
vetur sé von á nýjum faraldri af
völdum „umskiptings". Orðrómur
þessi byggist á því að ekki hefur
komið upp flensufaraldur í tvo
áratugi. Sem betur fer er þetta
bara orðrómur og ekki em líkur
á að hann sé réttur. Vísindamenn
við inflúensu-rannsóknarstofnun í
Bandaríkunum, sem ber nafnið
„World Influenza Center“, segja
að ekki hafí orðið neinar breyting-
ar á veimnni á síðustu mánuðum.
Dr. John Skehel forstöðumaður
stofnunarinnar segir; „besti leið-
arvfsirinn um inflúensuna er hvað
hefur gerst á suðurhveli á síðustu
mánuðum, því þar er vetrinum
að ljúka. Þar hafa komið upp
flensur á stöku stað á síðustu
mánuðum, færri en undanfarin
ár svo gera má ráð fyrir að farald-
ur sé ekki í uppsiglingu."
Flensu-spár og veðurspár er
eins að því leyti, að þrátt fyrir
sérfræðinga og hátæknibúnað
geta þær verið vitlausar. Annað
sem veðrið og flensan eiga sam-
eiginlegt er að enginn heimshluti
er án þeirra. Flensa ferðast frá
einu landi til annars án þess að
þekkja landamæri. Spánska veik-
in 1918, lagðist jafnt á eskimóa
og fólk á Samoa-eyjum. Hægt er
að fylgjast með hvemig flensan
breiðist út og í framtíðinni er ef
til vill hægt að hefja bólusetning-
ar á þeim sem nauðsyn þykir að
bólusetja, áður en flensan gengur
yfír.
Á hverju hausti gefur Alþjóða-
heilbrigðisstofnunin út tilkynn-
ingu um hvaða inflúensu-veira
verði líklega í gangi næsta vetur.
Landlæknar senda síðan heilsu-
gæslustöðvum og heimilislæknum
tilkynningu sama efnis svo þeir
geti búið undirbúið sig og pantað
bóluefni fyrir veturinn.
Bóluefni gegn inflúensu er búið
til á þann hátt að blandað er sam-
an mörgum mótefnum. Yfírleitt
þarf nýja samsetningu á hveiju
hausti. Bólusetning virkar ágæt-
lega gegn flensunni, 75% þeirra
sem bólusettir eru fá ekki flensu,
hinir sem bólusettir eru fá vægari
flensu en ef þeir væru óbólusett-
Times
ir. Á síðasta ári voru í Banda-
ríkjunum seldir ein og hálf milljón
skammta af bóluefni. Á hveijum
vetri fá 250.000 til 500.000
Bandaríkjamenn flensu.
2000-5000 deyja, annað hvort úr
flensu eða fylgikvillum hennar t.d.
lungnabólgu.
Ekki er mælt með að aðrir en
þeir sem hætta er á að verði illa
úti séu bólusettir, t.d. eldra fólk,
hjartasjúklingar, nýmaveikir og
fólk með ólæknandi lungnasjúk-
dóma. Þetta er vegna þess að
næsta vetur kemur ný flensa og
þá þarf að breyta „blöndunni" í
bóluefninu ögn og þá þyrfti að
bólusetja alla uppá nýtt. Myndi
það bæði vera dýrt og einnig
myndi það valda því að mótstöðu-
afl fólks minnkaði til mikilla
muna.
Oft er erfitt að greina flensu
frá venjulegu kvefí, þó má segja