Morgunblaðið - 29.10.1987, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. OKTÓBER 1987
17
Hugleiðingar vegna
frumvarps til laga um
fangelsi og fangavist

eftír Sigurgeir
Jónsson
Sá sem þessar línur ritar starfaði
í 41 ár við dómgæslu og lögreglu-
stjóm, allan tímann að hluta til við
meðferð sakamála, fyrst sem
starfsmaður ákæruvalds, síðan sem
héraðsdómari og síðast sem dómari
í Hæstarétti. Á þessum rúmum fjór-
um áratugum breyttist margt í
okkar landi, flest til hins betra, í
samskiptum almannavalds og al-
mennings, og það svo, að ég tel
okkur nú búa í miklu velferðarríki,
þótt skuggahliðar séu ýmsar.
Þó að mér fínnist að flestu leyti
vel að okkur íslendingum búið af
almannavalds hálfu verð ég að játa
að mér hefur runnið til rifja, því
meira sem liðið hefur á starfsævi
mína, afskiptaleysi eða kæruleysi
valdhafa um fangelsismál landsins,
en þau tel ég varða þá sem líklega
eru umkomulausastir okkar allra,
frelsissvipt fólk.
Það fínnst líklega einhverjum
skjóta skökku við, að maður sem
hefur haft það að ævistarfí að koma
lögum yfír brotamenn fari að halda
á loft sjónarmiðum sem hér greinir.
Svo er ekki. Þegar maður hefur
hlotið refsidóm er hann ekki and-
stæðingur heldur á hann að vera
skjólstæðingur þess þjóðfélagsvaids
sem kom lögum yfir hann.
Með framangreint í huga var það
með nokkurri eftirvæntingu sem ég
fór að skoða frumvarp til laga um
fangelsi og fangavist sem lagt var
fyrir Alþingi á sl. vetri. Ekki var
þó eftirvæntingin vegna þess að ég
ætti von á að enn ein lagasetningin
þurrkaði út þann smánarblett sem
ég tel fangelsismálin vera á okkar
að flestu öðru leyti ágæta velferð-
arríki, því til þess þarf framkvæmd-
ir en ekki endurteknar viljayfírlýs-
ingar í löggjafarformi, heldur
langaði mig til þess að sjá hvað
þessi nýjasta viljayfírlýsing hefði
að geyma.
Vonbrigðin urðu mikil.
Til þess að það sem á eftir fer
verði skiljanlegt þeim sem ekki eru
fróðir um refsiréttarmálefni er
nauðsynlegt að ég skýri í örstuttu
máli hvemig refsingum er háttað
hér á landi. I almennum hegningar-
lögum nr. 19/1940 segir að hegn-
ingar samkvæmt lögunum séu
refsivist og fjársektir. Refsivist er
tvennskonar: fangelsi og varðhald.
í fangelsi má dæma mann ævi-
langt eða um tiltekin tíma, 30 daga
til 16 ára. í varðhald má dæma
mann minnst 5 daga og mest 2 ár.
í 44. gr. alm. hegningarlaga segir
m.a. svo:
„Varðhaldsvist skal að jafnaði
taka út í einrúmi, nema annað sé
nauðsynlegt vegna aldurs eða heilsu
fangans. Þó má láta fanga, sem
dæmdir eru í varðhaldsvist, taka
refsingu út að öllu eða nokkru leyti
í félagi. Ekki má hafa varðhalds-
fanga með föngum, sem dæmdir
hafa verið til fangelsisvistar.
Varðhaldsfangar þurfa ekki að
láta sér nægja venjulegt fangavið-
urværi. Þeim er heimilt að útvegs
sér sjálfír og taka við fæði, húsmun-
um, bókum og öðrum persónulegum
nauðsynjum, að svo miklu leyti, sem
það fer ekki í bág við öryggi og
góða reglu í varðhaldinu.
Varðhaldsfangi má sjáifur út-
vega sér vinnu, sem samrýmist
öryggi og góðri reglu. Arðinn af
vinnunni á fanginn sjálfur. Sjái
hann sér ekki sjálfur fyrir vinnu,
sem varðhaldsstjóm samþykkir,
skal honum skylt að vinna það, er
hún leggur honum til, og skal vinn-
an miðuð svo sem unnt er við
undangengna atvinnu hans og
þekkingu. Ágreiningi milli varð-
haldsstjómar og fanga um vinnu
samkvæmt þessari málsgrein, má
skjóta til úrskurðar dómsmálaráð-
herra.“
í 1. mgr. 79. gr. sömu Iaga seg-
in „Þegar breyta skal refsingu
þeirri, sem við broti er lögð, telst 2
daga fangelsi jafnt 3 daga varð-
haldi."
Svo sem af framangreindum
tveimur hegningarlagagreinum
sést, svo og öðrum lagaákvæðum,
sem ekki er þörf á að tilgreina að
svo stöddu, er varðhaldsrefsing allt
annarskonar refsing en fangelsis-
■50% VERÐ-
Vegna hagstæðra innkaupa getum við boðið REVELL-mðdel á stórlækkuðu
verði. Takmarkað magn. Póstsendum. ........
_______________________________________Verö áður kr.________Veró nu kr.
Chevrolet Soottsdale m/mótorhjóli
Willys Jeep (Golden Eagle)
Cutty Sark
refsing og er henni mikið beitt utan
hegningarlaga, t.d. fyrir ölvun við
akstur. Varðhaldsfangi má fá fæði
að heiman, húsgögn og muni, svo
og afla sér vinnu sem samrýmst
getur frelsissviptingu hans. Með
ákvæðinu í 79. gr. alm. hegningar-
laga hefur löggjafinn ákveðið þá
reiknireglu, að fangelsisrefsing sé
Vs þungbærari en varðhald.
Með lagafrumvarpi því sem hér
er fjallað um virðast höfundar þess
ætla að afnema muninn á þessum
2 tegundum refsinga, m.a. með nið-
urfellingu framangreindra tveggja
hegningarlagaákvæða, auk ýmissa
annarra ákvæða. Orðið varðhald
kemur fyrir tvisvar sinnum í frum-
varpinu, en á báðum stöðum
hnykkir það á því, að nú skuli eitt
gilda um varðhald og fangelsi.
En það er ekki nóg með það, að
höfundar frumvarpsins ætli að gera
þessa stórfelldu breytingu á refsi-
rétti landsmanna án þess að gera
nokkrar viðeigandi og óhjákvæmi-
legar hliðarráðstafanir, heldur
virðist eiga að læða þessu inn í
refsiréttinn í frumvarpi um allt ann-
að efni og án þess að gera grein
fyrir því í athugasemdum með
frumvarpinu. í 31. gr. frumvarpsins
eru m.a. felld niður 3. málsl. 2.
mgr. 32. gr., 33. gr., 35-39. gr.,
43. gr. 2.-5. mgr., 44. gr., 45.-48.
gr. og 2. málsl. 1. mgr. 54. gr. í
V. kafía almennra hegningarlaga
Sigurgeir Jónsson
„Þegar af þeim ástæð-
um sem ég hef rakið
hér að framan tel ég
frumvarp þetta ekki
nothæft í sinni núver-
andi mynd og leyfi mér
þvi að leggja til að það
verði endurunnið ann-
aðhvort af þeim sem
fást við endurskoðun
refsilaga eða a.m.k. í
nánu samstarfi við þá.“
nr. 19/1940, svo og 2. mgr. 78.
gr. og 1. mgr. 79. gr. í VIII. kafla
sömu laga. í athugasemdum við
frumvarpið segir um 31. gr.:
„Þarfnast ekki skýringa." Ég veit
ekki hvezja höfundar frumvarpsins
hafa haft í huga er þeir telja skýr-
inga ekki þörf en ég verð að játa
að ég hefði þurft á skýringum að
halda til þess að skilja hvað þeir
eru að fara. Þegar af þeim ástæðum
sem ég hef rakið hér að framan tel
ég frumvarp þetta ekki nothæft í
sinni núverandi mynd og leyfí mér
því að leggja til að það verði endur-
unnið annaðhvort af þeim sem fást
við endurskoðun refsilaga eða
a.m.k. í nánu samstarfi við þá.
En auk þess eru á frumvarpinu
ýmsir aðrir gallar bæði að formi
og efni, sem ég tel ekki ástæðu til
þess að þreyta menn á að svo stöddu
þar sem ég vænti þess eindregið
að frumvarpið í sinni núverandi
mynd verði lagt í skúffu. Fari hins-
vegar svo, að frumvarpið verði aftur
lagt fram á Alþingi, mun ég reyna
að gera alþjóð grein fyrir öðrum
göllum þess frá mínum sjónarhóli.
Það sem þar vegur þyngst eru
ýmis ákvæði um réttarstöðu fanga
gagnvart fangelsisyfírvöldum, sem
ég tel ekki í samræmi við nútíma-
viðhorf, svo skort á ákvæðum, sem
tryggi rétt fanga til þess að geta
leitað til dómstóla ef þeir telja á
sér brotið.
Aðalatriðið er þó það, að hafíst
verði handa um framkvæmdir í
fangelsismálum, framkvæmdir sem
geri kleifan þann aðskilnað fanga
sem hindrað geti eftir því sem unnt
er, að menn læri í fangelsinu verri
ósiði en þá sem leiddu til fangavist-
arinnar. Sá blettur sem fangelsis-
málin eru á okkar velferðarríki
verður ekki afmáður með nýjum
fangelsislögum á 10—15 ára fresti,
heldur aðeins með því að veita fé
til þess að reisa viðeigandi stofnan-
ir og til þess að launa nægilegan
og hæfan starfskraft til þess að
sinna nauðsynlegum aðskilnaði
fanga og uppeldi þeirra sem ein-
hver von er um.
Höfundur er fyrrv. hæstaréttar-
dómari.
KENWOOD