Morgunblaðið - 03.11.1987, Blaðsíða 24

24 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. NÓVEMBER 1987
Minning:
Hrólfur Halldórsson
framkvæmdastjóri
Fæddur 21. maí 1935
Dáinn 24. október 1987
Síminn vakti mig liðlega níu á
laugardagsmorgni og í símanum
var Helgi Sæmundsson. Hann til-
kynnti mér að Hrólfur Halldórsson
hefði látist þá um nóttina.
Það var erfítt að átta sig á þess-
ari köldu staðreynd, en deginum
áður hafði Hrólfur slegið á þráðinn
til að fá það staðfest að ég gæti
mætt á næsta fund menntamála-
ráðs. Hann var hress og lék á als
oddi að vanda og kvaddi mig síðan
með orðunum: „Sé þig á miðviku-
daginn."
I depurð minni yfír þessari sorg-
arfrétt og þeim óraunverulega
veruleika, þar sem hinn mannlegi
þáttur fær engu ráðið, komu fram
í hugann ljóðlínur úr kvæði Tómas-
ar, „tilvera okkar er undarlegt
ferðalag". Mér finnst erfítt að sætta
mig við að einmitt hann, sem ætíð
var svo gott að leita ráða hjá, væri
farinn. Að honum hafí legið þau
„reiðinnar ósköp á“.
Hugurinn hvarflar. Fyrir tíu
árum kynntist ég Hrólfi fyrst, er
hann gerðist framkvæmdastjóri
Menntamálaráðs íslands og Bóka-
útgáfu Menningarsjóðs. A þessum
árum hef ég átt margvísleg sam-
skipti við Hrólf, bæði í tengslum
við starf hans og á vettvangi stjóm-
málanna. Öll einkenndust þessi
samskipti af ljúfmennsku hans og
lipurð. Hann hafði gaman af að
umgangast og þeklqa fólk og var
minnugur á menn og málefni. Hann
var laginn við að laða fram það sem
öðrum lá á hjarta og ætíð tilbúinn
að hlusta og skoða mál frá mörgum
hliðum. Viðhorf hans til flestra
mála voru jákvæð og hann dró fram
kosti samferðarmanna sinna, en var
fáorður um það sem miður fór.
Hann var skilningsríkur og ráða-
góður eins og þeir einir géta verið
sem ekki eru drambsamir um eigið
ágæti. Jafnframt bjó hann yfír þeim
hæfileika, sem fáir nýta, að leyfa
mönnum að heyra um það sem
honum fannst þeir hafa vel gert.
Þar sem Hrólfur var fór samvisku-
samur, heilsteyptur og góðhjartað-
ur maður sem var reiðubúinn til að
taka á sig ómakið, bæði stórt og
smátt. Hann gat sett sig svo vel í
spor annarra að við lá að manni
fyndist að hann sjálfur yfírtæki
angur og áhyggjur annarra, ef því
var að skipta.
Á hinn bóginn var auðvelt á góð-
um stundum að gleðjast með Hrólfí.
Ég minnist þess frá liðnu sumri
er menntamálaráð hélt fyrsta fund
sinn utan Reykjavíkur, á Akureyri,
hve Hrólfur naut þess að keyra
norður í góðu veðri og rabba um
heima'og geima við okkur Einar
Laxness á leiðinni. Og er norður
kom að hitta Halldór Blöndal, fara
út að Skipalóni og síðan að fagna
saman eftir að menntamálaráð
hafði ákveðið að gefa hinum ný-
stofnaða Háskóla á Akureyri allar
útgáfur Menningarsjóðs.
Hrólfur hafði gaman af að ferð-
ast um landið og fór jafnan á sumri
hverju með fjölskylduna í sumarhús
þeirra hjóna norður í Strandasýslu,
en Halldóra konan hans er ættuð
frá Ófeigsfírði. Hrólfur var mikið
fyrir fjölskyldu sína og fór ekki
dult með hve hún stóð honum
nærri. Þau hjónin áttu að búa við
mikið bamalán. Eldri dætumar
tvær, Þóra og Sigríður, stunda nú
nám í viðskiptafræðum við Háskóla
íslands, en sú yngsta, er enn í
bamaskóla aðeins 10 ára gömul.
Þær hafa mikið misst og mikils er
að sakna.
Framlag Hrólfs til mennta og
lista er ómetanlegt, ekki síst vegna
starfa hans fyrir menntamálaráð
og Menningarsjóð, en að þeim vann
hann heill og af kostgæfni.
Að leiðarlokum þakka ég og ijöl-
skylda mín góðum dreng ánægju-
lega samfylgd og við sendum
Halldóm og dætmnum innilegar
samúðarkveðjur.
Áslaug Brynjólfsdóttir
Kveðja frá Menntamála-
ráði fslands
Við fráfall Hrólfs Halldórssonar,
framkvæmdastjóra Menningar-
sjóðs, er skarð fyrir skildi. Hann
tók við framkvæmdastjóminni fyrir
áratug og hefur starfað af árvekni
og trúmennsku sem hvetju fyrir-
tæki er nauðsyn, ef vel á að vera.
Framkvæmdastjóm Menningar-
sjóðs er umfangsmikið ábyrgðar-
starf enda mikið í húfí að vel takist
til. Hrólfur var allur í starfí sínu
og lagði sig fram um að vegur fyrir-
tækisins og Menntamálaráðs væri
sem mestur. Þar naut hann ómetan-
legrar reynslu sinnar, og þá ekki
síst í bókaútgáfu. Samviskusemi
hans var til fyrirmyndar og tengsl
hans við Menntamálaráð, starfsfólk
Menningarsjóðs og viðskiptavini,
hvort sem það vom höfundar eða
aðrir, vom með slíkum ágætum að
ekki varð á betra kosið. Stofnunin
blómgaðist undir stjóm hans og
aldrei var hann ánægðari en þegar
honum þótti útgáfubækur ráðsins
mikilvægt framlag til íslenskra
mennta eða þegar góðir listamenn
hlutu stuðning á vegum ráðsins.
Auk daglegra starfa annaðist Hrólf-
ur allan undirbúning undir fundi
Menntamálaráðs og vom þau störf
hans sem önnur vönduð og vel af
hendi leyst. Honum var áfram um
að fjárhagur fyrirtækisins væri
traustur og reksturinn sem næst
því sem til er ætlast á ijárlögum.
En hann var jafnframt stórhuga
og áhugasamur og naut þess að
hafa yfímmsjón með miklum verk-
efnum sem hann taldi eiga erindi
við almenning í landinu. Margt hef-
ur áunnist, en annað í deiglunni.
Minning Hrólfs Halldórssonar er
Menntamálaráði hvatning til efling-
ar íslenskri þjóðmenningu enda er
það helsta hlutverk ráðsins eins og
það er skilgreint í lögum Alþingis.
Við andlát Hrólfs Halldórssonar
hafa Menningarsjóður og Mennta-
málaráð misst farsælan fram-
kvæmdastjóra og margir sakna
vinar í stað.
Um leið og Menntamálráð ís-
lands og Menningarsjóður, vinir og
samstarfsmenn, senda ekkju, böm-
um og ættingjum Hrólfs Halldórs-
sonar innilegar samúðarkveðjur, er
honum þakkað ómetanlegt og
heilladijúgt starf í þágu þeirrar
stofnunar sem honum var trúað
fyrir og naut svo góðs af trausti
hans og trúnaði að ekki varð á
betra kosið.
Blessuð sé minning hans.
Menntamálaráð íslands
Hrólfur var fæddur í Reykjavík,
sonur hjónanna Halldórs Einarsson-
ar rafmagnseftirlitsmanns frá
Miðey í Landeyjum og Þóru Jónas-
dóttur frá Rejmifelli á Rangárvöll-
um, af Keldnaætt. Hrólfur gekk í
Samvinnuskólann, brautskráðist
þaðan 1955 og stundaði síðar nám
við verslunarskóla í Lundúnum
1957—58. Hann vann hjá Sambandi
íslenskra samvinnufélaga til 1964,
en hóf auk þess störf hjá Almenna
bókafélaginu 1962 og var umsjón-
armaður bókaframleiðslu þess
nokkur ár, vann síðan hjá Emi og
Örlygi 1974—77. Þá gerðist hann
framkvæmdastjóri Menntamála-
ráðs ísiands, Menningarsjóðs og
Bókaútgáfu Menningarsjóðs og
Þjóðvinafélagsins, eins og fyrirtæk-
ið hét þá.
Hrólfur var mjög vel heima í al-
mennum málum og hann var
ófeiminn við að taka ákveðna af-
stöðu í deilumálum ef því var að
skipta. Hann var í stjóm Félags
ungra framsóknarmanna nokkur
ár, formaður Framsóknarfélags
Reykjavíkur 1977—81 og átti sæti
í miðstjóm Framsóknarflokksins.
Eftirlifandi kona Hrólfs er Hall-
dóra Sveinbjömsdóttir frá Ófeigs-
fírði á Ströndum. Þau eignuðust
þijár dætur. Elst er Þóra, nemandi
í viðskiptafræðum í Háskóla ís-
lands; unnusti hennar er Tómas
Kristjánsson viðskiptafræðinemi.
Sigríður er einnig við nám í við-
skiptafræðum. Yngst þeirra systra
er Halldóra, tíu ára.
Þetta er hinn ytri rammi ævisög-
unnar. En hér er við hæfí að
minnast á fleira. Mér er það minnis-
stætt þegar ég var bam á Minnahofi
á Rangárvöllum með móður minni,
að á heimilið kom lítill drengur sem
var nýbúinn að missa móður sína,
en Guðrún systir hennar bjó þar
þá með manni sínum og tengdafor-
eldmm. Þessi drengur var Einar
Ágústsson, síðast sendiherra. Hann
fór síðan til Reykjavíkur og ólst að
verulegu leyti upp hjá foreldrum
Hrólfs, enda voru þau móðursystir
hans og föðurbróðir. Þau höfðu
áður eignast son, Jónas, sem dó
fjögurra ára þegar Hrólfur var á
fyrsta ári.
Þeir Einar og Hrólfur vom því
bæði systrasynir og bræðrasynir og
alla ævi mjög kært með þeim. Þakk-
læti Einars til þessarar fjölskyldu
kom glögglega fram í minningar-
grein hans um Þóm móður Hrólfs
1978.
Ég kynntist Hrólfi ekki fyrr en
hann tók við störfum framkvæmda-
stjóra Menningarsjóðs 1977, en þá
var ég með verk í undirbúningi fyr-
ir bókaútgáfuna. Hér verða ekki
rakin samskipti okkar í því sam-
bandi; þau vom öll góð og allaf
vomm við fljótir að komast að nið-
urstöðu þegar eitthvað þurfti að
ákveða þótt stundum sýndist sitt
hvomm í upphafí samtals. Hann
þekkti vel til bókaútgáfu og verka
í prentsmiðju og það var gott að
ráðgast við hann um frágang bóka.
Ég sannfærðist líka betur og betur
um það að þama var réttur maður
á réttum stað, starfsmaður sem vildi
veg fyrirtækisins sem mestan og
blíndi þá ekki á íjármálin ein sam-
an, þótt engum væri ljósari sá
stakkur sem þau skera bókaútgáfu
og annarri menningarstarfsemi.
í þessum samskiptum kynntist
ég vel mannkostum Hrólfs, við-
mótshlýju hans og tryggð. Hann
var fastur fyrir og hreinskiptinn,
vildi hveijum manni vel og leit
bresti annarra mildum augum. Ég
held að sviksemi eða annar óheiðar-
leiki hafí verið þeir gallar manna
sem hann þoldi síst.
Nokkrar ferðir fórum við saman
austur í Rangárþing enda hafði
hann sterkar taugar til átthaga for-
eldra sinna. Við höfðum ráðgert að
fara eina ferð enn einhvem góðviðr-
isdaginn næstu vikur. En hún
verður ekki farin héðan af.
Það er gott að hafa kynnst mönn-
um jeins og Hrólfi Halldórssyni.
Ástvinum hans flyt ég samúðar-
kveðjur okkar hjóna.
Arni Böðvarsson
Hrólfur er dáinn! Með þessum
orðum var ég vakinn að morgni
vetrardagsins fyrsta.
í flýti lokaði ég aftur augunum
og reyndi að telja mér trú um að
mig væri að dreyma.
Andartak leið, en þá var mér ljóst
að helfregnin var veruleiki. í huga
mér reyndi ég samt að andæfa
fregninni:
Þetta er allt of ósanngjamt til
að geta verið satt.
Hann er aðeins liðlega fímmtug-
ur.
Hann á litla dóttur.
Hann gegnir mikilvægu embætti.
Hann er einn nánasti og besti
frændinn okkar.
Við verðum alltaf að geta hringt
í hann hvenær sem er þegar við
þurfum að fá að vita eitthvað. Hann
Hrólfur veit allt og man allt.
Hann verður að halda áfram að
líta inn óvænt og fyrirvaralaust eins
og hann hefur alltaf gert og við
verðum líka að geta sótt hann heim
á Hringbrautina. Þó ekki sé nema
til að komast í gott skap. Hann er
svo jákvæður og skemmtilegur.
Það verða engin almennileg jóla-
boð haldin án hans.
Hann verður að mæta í laxinn
annað kvöld (þann eina sem ég hef
veitt hjálparlaust um ævina). Hann
var búinn að lofa því.
Hann Hrólfur er ómissandi. Hann
getur ekki leyft sér að deyja núna.
Hann verður að halda áfram að
skrifa upp á víxlana fyrir okkur.
Bankastjórinn: „Nei, því miður —
þú þarft tvo ábyrgðarmenn."
Eg: „En er ekki Hrólfur á við
tvo?“
Bankastjórinn: „Þú getur vitjað
peninganna á morgun."
Hrólfur Halldórsson skilur ekki
eftir sig veraldlegan auð. Hann var
ósérplæginn í viðskiptum við fólk.
Þrátt fyrir að lögmál neyslusam-
félagsins vísi nútímamanninum (í æ
ríkari mæli) á að leita hamingjunn-
ar í búðargluggum þá notaði
Hrólfur aðra vegvísa. á sinum tíðu
gönguferðum um bæinn.
„Maður er manns gaman,“ var
ein af lífsskoðunum Hrólfs. Fótatak
Hrólfs þagnaði ekki við einhvem
búðarglugga heldur miklu fremur á
tröppum vina og kunningja.
Nú hefur hann bankað upp á
hinsta sinni. Hrólfur Halldórsson
sá sér ekki kleift að mæta í kvöld-
verðarboðið hjá Helgu frænku sinni.
Aðfaranótt fyrsta vetrardags fékk
hann boð um að mæta annars stað-
ar. Á stað þar sem eilíft munu ríkja
sumardagar. Slíkt boð hefur víst
alltaf forgang.
Við sjáum hann fyrir okkur
æðrulausan ganga fram fyrir hinn
mikla dómara. Hann þarf engu að
kvíða. Hann er borgunarmaður fyr-
ir skuldabréfí sem féll í gjalddaga
1. vetrardag 1987.
Blessuð sé minning hans.
Daníel og Helga
Þegar við Hrólfur Halldórsson
lögðum leið okkar á Bókaþing á
Hótel Sögu, fímmtudaginn 22.
október sl., hlýddum þar á mál
manna daglangt og skildum glaðir
að kvöldi óraði mig ekki fyrir því,
að svo skammt gæti verið milli lífs
og dauða, að hann væri allur að
sólarhring liðnum. Þá miskunnar-
lausu staðreynd máttum við þó
standa frammi fyrir vinir hans og
samstarfsmenn, þótt við vissum að
vísu, að hann hafði ekki gengið
heill til skógar upp á síðkastið. En
ekkert benti þó til að svo skammt
væri til endaloka hjá manni á góð-
um aldri, rétt liðlega fímmtugum.
Hann stundaði vinnu sína af áhuga
og kostgæfni til síðasta dags og tók
á móti mönnum með sama glaða
viðmótinu á skrifstofu sinni í Lands-
höfðingjahúsinu við Skálholtsstíg
eins og hann hafði einlægt gert
undanfarinn áratug í því húsi.
Bókavertíð haustsins var framund-
an og hann gat fagnað þvi, að
útgáfubækur Menningarsjóðs voru
vel á vegi staddar, margar raunar
tilbúnar. Og verkefnin voru fram-
undan, sem hann virtist ódeigur að
glíma við þegar kallið kom eins og
reiðarslag.
Þegar ég kom til starfa í Mennta-
málaráði íslands um áramót
1978—79 hafði Hrólfur verið fram-
kvæmdastjóri Bókaútgáfu Menn-
ingarsjóðs frá sumrinu 1977. Atvik
réðu því, að ég var kjörinn formað-
ur Menntamálaráðs, og gegndi
þeirri stöðu nær fímm ár. Af þess-
um sökum kom þegar í stað til
náinna kynna og samstarfs milli
okkar Hrólfs um stjóm Bókaútgáfu
Menningarsjóðs og önnur þau verk-
efni, sem heyra undir Menntamála-
ráð, þ.á m. úthlutun styrkja til
listamanna. Frá fyrstu tíð féll mér
einstaklega vel að vinna með Hrólfí
Halldórssyni og milli okkar skapað-
ist, ef svo má segja, gagnkvæmt
trúnaðartraust. í daglegri stjóm
fyrirtækisins lagði hann sig fram
um að hafa sem bezt samband við
formann ráðsins og láta hann fylgj-
ast náið með öllum framkvæmdum
Menningarsjóðs, bæði að því er
varðaði bókaútgáfuna svo og fjár-
mál fyrirtækisins. Mér var ljóst, að
hann byggði á áralangri reynslu við
bókaútgáfu vegna starfa sinna hjá
öðrum forlögum. Bókaútgáfa ríkis-
ins var því í traustum höndum
kunnáttumanns á þessu sviði; og
ef Hrólfí fannst hann bresta þekk-
ingu á einhverjum atriðum útgáfu-
málanna var hann óhikandi við að
leita vitneslq'u hjá þeim, sem hann
taldi vita betur. Hann var hrein-
skiptinn og hlýr í framkomu og
gerði skýrt og skilmerkilega grein
fyrir máli sínu, bæði í þröngum
hópi sem á opinberum mannfundum
og menn báru traust til hans. Hann
gaf sér alltaf tíma til að sinna góð-
um gestum, höfundum og öðrum,
sem í heimsókn komu til fyrirtækis-
ins, og taldi það raunar skyldu sína.
Hrólfur Halldórsson hafði ríkan
metnað fyrir hönd Menningarsjóðs,
og vildi sem bezt hann gat stuðla
að útgáfu bókmenntalegra og
fræðilegra ritverka, sem væru lyfti-
stöng íslenzkri menningu. Meðal
þeirra voru ritverk, sem honum var
sérstaklega kært að eiga hlutdeild
að, eins og íslenzk orðabók, sem
kom út í nýrri útgáfu 1983, Korta-
saga íslands, II. bindi útgefið 1978
og Islenzkir sjávarhættir, fimm
binda stórvirki Lúðvíks Kristjáns-
sonar, sem út kom á árunum
1980—86. Hrólfur taldi, að ekkert
mætti til spara til að þessi verk
bæru aðstandendum sínum, höf-
undum og útgefenda, sem glæsileg-
ast vitni. Hann var bjartsýnn og
stórhuga og hafði ýmsar hugmynd-
ir á pijónunum, en fannst sér
stundum skorinn þröngur stakkur
og ekki hafa þá kjölfestu sem til
þyrfti, ef nægilega vel ætti að vera.
Að öðru leyti reyndist Hrólfur
mjög nýtur maður fyrir Menningar-
sjóð, sem m.a. kom fram í um-
hyggju hans fyrir hinu gamla húsi
fyrirtækisins við Skálholtsstíg (í
daglegu tali kallað Næpan), sem
reist var af Magnúsi Stephensen,
landshöfðingja, í upphafi þessarar
aldar. Hrólfur kappkostaði að varð-
veita og viðhalda þessu gamla húsi
og koma því svo sem unnt væri í
upprunalegt hórf. Þetta hús var
vinnustaður, sem hann var stoltur
af, vegleg umgjörð hins daglega
starfs, og ég held, að honum hafí
liðið vel í því andrúmslofti sem göm-
ul söguleg húsakynni ein geta
skapað.
Hrólfur var góður verkamaður
og yfírboðari, hann var velviljaður
starfsfólkinu, en gerði líka þær
kröfur, að unnið væri af trú-
mennsku og lipurð, og hann var
virtur og vinsæll af þeim, sem með
honum störfuðu, og hann átti sam-
skipti við. Sjálfur dró hann aldrei
af sér, og vann áreiðanlega oft
tveggja manna verk, svo mikið er
víst.A verksviði hans í Menningar-
sjóði voru öll undirbúningsstörf með
bókaútgáfunni innan og utan prent-