Morgunblaðið - 03.11.1987, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. NÓVEMBER 1987

LJtgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakiö.
Innflutningur
verkafólks
Viðvarandi atvinnuleysi er
vandamál, sem margar
þjóðir þjáir. Hér horfa mál
öðruvísu við. íslendingar hafa
lengi búið við atvinnuöryggi.
Þenslan, sem ríkt hefur í þjóðar-
búskapnum næstliðin ár, hefur
síðan „bætt um betur“ og leitt
til vinnuframboðs langt umfram
eftirspurn.
Skortur á starfsfólki hefur
einkum bitnað á framleiðslu-
greinum, ekki sízt fískvinnslu.
Fólksstreymi frá stijálbýli hefur
og aukið á vanda ýmissa físk-
vinnsluplássa.
Af framangreindum sökum
hafa forsjármenn fyrirtækja,
einkum í fískvinnslu, horft til
innflutnings á erlendu vinnuafli.
Það hafa þeir raunar lengi gert.
Um árabil hafa fyrirtæki í strjál-
býli sótt starfsfólk til flestra
heimshoma, m.a. Ástralíu, Nýja
Sjálands, S-Afríku, Kanada og
Bretlandseyja.
Norðurlöndin eru sameigin-
legur vinnumarkaður með
gagnkvæman vinnurétt. íslend-
ingar eiga óhindraðan aðgang
að vinnumarkaði Dana, Finna,
Norðmanna og Svía. Þeir eiga
sama rétt hér. Á samnorrænum
vinnumarkaði hefur Jöfnuður-
inn“ verið okkur í hag.
Fólk, sem ekki á ríkisborgara-
rétt á Norðurlöndum, þarf á hinn
bóginn atvinnuleyfí hér. Félags-
málaráðuneytið veitir slík leyfí,
að fenginni umsögn viðkomandi
stéttarfélags. Ákvæði standa og
til þess, að ekki er hægt að ráða
erlent fólk hingað á lakari kjör-
um en heimamenn.
Síðastliðinn sunnudag svara
nokkrir talsmenn verkalýðs-
hreyfingar og vinnuveitenda
spumingum Morgunblaðsins um
erlent verkafólk á fslandi. For-
sjármenn fískvinnslufyrirtækja
telja reglur og hefðir um það
fullnægjandi. Knútur Karlsson,
Grenivík, og Einar Oddur Krist-
jánsson, Flateyri, segja í svömm
sínum, að gildandi reglur hafí
gert rekstraraðilum fært að
halda fískvinnslufyrirtælg'um
gangandi, án þess að skerða at-
vinnumöguleika heimamanna.
„Vinnslulínur þurfí að vera full-
mannaðar til þess að hægt sé
að gera fískvinnslustöð arðbæra
og vinnsluhæfa rekstrarein-
ingu“.
Talsmenn verkalýðsfélaga
gagnrýna heldur ekki gildandi
reglur um þetta efni. Þeir hvetja
hinsvegar til varkámi. „Það er
skoðun mín, að innflutningar á
erlendu vinnuafli eigi að vera í
algjöru lágmarki," sagði Magnús
L. Sveinsson, formaður Verzlun-
armannafélags Reykjavíkur.
„Það getur verið rétt að leyfa
innflutning á erlendu vinnuafli í
einstökum tilfellum,“ bætir hann
við, „t.d. þegar um er að ræða
tímabundinn skort á innlendu
vinnuafli, og þá fyrst og fremst
við sköpun verðmæta".
Þröstur Ólafsson hjá Dags-
brún hefur svipuð viðhörf. „Það
hlýtur alltaf að vera álitamál,"
segir hann, „hvort jafn lítil þjóð
og við getum opnað landið fyrir
margfalt stærri þjóðum án þess
að geta stöðvað innflutning
framandi fólks, ef hætta verður
talin á að menningu okkar og
siðum sé hætta búin svo og jafn-
vægi á vinnumarkaði.“ Þröstur
segir og að vinnumarkaðurinn
þoli ekki ótakmarkað aðstreymi
vinnuafls „án þess að fara úr
skorðum, sem leiðir til lækkunar
á kaupi..." — „Hitt er svo ann-
að mál,“ segir hann ennfremur,
„að ég tel enga ástæðu til agnú-
ast út í takmarkað erlent
vinnuafl, sem leysir takmarkað-
an tímabundinn vanda á einstök-
um stöðum út um land.“
Samnefnarinn í svörum við-
mælenda Morgunblaðsins er sá,
að gildandi reglur og hefðir séu
fullnægjandi. Hægt sé, innan
ramma þeirra, að koma við nauð-
synlegri stýringu á aðstreymi
erlends verkafólks, m.a. vegna
þess að þenslan er ekki viðvar-
andi ástand og sveiflur tíðar í
atvinnulífí okkar.
Þegar mikill fjöldi erlends
fólks hefur streymt inn í gróin
samfélög V-Evrópuríkja, sem
byggja á langri hefð og ákveðn-
um lífsmáta, sýnir reynslan
okkur, að til hafa orðið marg-
slungin, djúpstæð félagsleg
vandamál. Rangt er að horfa
framhjá þessari reynslu — með
hliðsjón af okkar eigin menn-
ingu, siðum og lífsmáta. Þess-
vegna verður, hér sem annars
staðar, að þræða hinn gullna
meðalveg; taka tillit til tíma-
bundinna aðstæðna atvinnulífs-
ins, en gleyma aldrei því sem
er mergurinn málsins: Varðstöð-
unni um samfélag okkar og
menningararfleifð, það sem gerir
okkur að þjóð.
Framtíðarskipulag
Kópavogshælis
eftir Jón Signrð Karlsson sálfræðing og Sævar Halldórsson lækni
Nýlega komu fram í fjölmiðlum
tillögur frá Landssamtökunum
Þroskahjálp varðandi framtíð Kópa-
vogshælis. Enda þótt Þroskahjálp
sé ekki samkvæmt lögum eða reglu-
gerðum sá aðili sem á að móta
framtíðarstefnu stofnunarinnar er
að öðru jöfnu tekið eftir málflutn-
ingi Þroskahjálpar. Landssamtökin
eru öflugur þrýstihópur sem hefur
frá stofnun beitt sér fyrir úrbótum
í málefnum vangefínna sem og ann-
arra fatlaðra.
Umræður um þennan málaflokk
þurfa að vera uppbyggilegar og
byggðar á staðreyndum, tillögur
sem vekja óvissu að óþörfu þjóna
engum tilgangi og geta leitt til lak-
ari þjónustu þeirra sem síst skyldi.
Betri stofnun fyrir færri
í reglugerð um Kópavogshæli,
sem tok gildi á síðasta ári, er gert
ráð fyrir að á tímabilinu fram til
1996 fækki vistmönnum niður í
100. Gert er ráð fyrir fjölbreyttri
þjónustu á sérhæfðum deildum.
Miðað við reynslu af þessu eina ári
sem liðið er, má ætla að menn eigi
fullt í fangi með að ná settu marki
á tilskildum tfma.
Enda þótt gert sé ráð fyrir fækk-
un, er samt gert fyrir verulegum
endurbótum á núverandi húsnæði
til þess að hægt sé að veita þjón-
ustu í samræmi við kröfur tímans.
Fleiri stofnanir hafa fækkað hjá sér
í þeim tilgangi að bæta aðbúnað
og þjónustu við þá sem eftir verða.
Slíkt hefur t.d. verið gert nýlega á
geðdeild Landspítalans á Kleppi þar
sem fyrir 20 árum voru um 200
sjúklingar, en nú eru um 65. Sú
fækkun sem áformuð er skv. reglu-
gerð á Kópavogshæli er einmitt í
þessum tilgangi.
Ólíkir hópar hafa
mismunandi þarfir
í umræðu um málefni fatlaðra
(eða í þessu tilviki vangefínna) er
allt of algengt að menn greini lítið
eða ekki milli mismunandi hópa
með mismunandi þarfír. Af umræð-
unni má oft ætla að allir vangefnir
(og jafnvel allir fatlaðir) séu eins.
Þeir sem hafa kynnt sér þessi mál
til hlítar vita betur. Þetta á við um
vistmenn á Kópavogshæli eins og
annars staðar. Til þess að veita
hveijum einstaklingi viðeigandi
þjónustu verður að meta ástand
hans og þarfír.
••
Oldrunarvandi
Til þess að meta þarfír einstakl-
inganna er rétt að byija á að athuga
aldursdreifíngu vistmanna. í dag
eru fimmtugir og eldri 47, þar af
40 eldri en 55 ára. (Sjá töflu 1 um
íjölda á hveiju aldursbili.) Árið
1995 má gera ráð fyrir að 58 ára
og eidri verði u.þ.b. 42. Um sextugt
á fólk orðið erfíðara með að laga
sig að nýjum aðstæðum, ekki síst
vangefnir. Ef þetta er tekið með í
reikninginn og reynt að raska að-
stæðum þeirra sem minnst, væri
eðlilegur réttur þeirra að eyða ævi-
kvöldinu í þekktu umhverfi á
Kópavogshæli. Þetta hefur t.d. ver-
ið haft að leiðarljósi við endurskipu-
lagningu og flutning af stærri
stofnunum á litlar í Danmörku. Að
auki hafa menn miðað við að marg-
ir vangefnir eldast fyrr en aðrir og
taka tillit til þess, þannig að fímm-
tugir vistmenn sem sýna merki
ellihrömunar em ekki fluttir út af
stofnunum nema sérstakar ástæður
séu fyrir hendi. Hér kynni einhver
að leggja til að þessir einstaklingar
fæm á venjuleg elliheimili, en miðað
við ástandið í dag er lítilla tilboða
að vænta úr þeirri átt. Það hefur
reynst nær ómögulegt að koma
vangefnum á elliheimili.
Þetta þýðir að a.m.k. 42 aldraðir
vistmenn eigi siðferðilegan rétt á
að vera áfram á Kópavogshæli,
nema þeir þurfí enn meiri umönnun
og þurfí að leggjast inn á sjúkrahús
um lengri eða skemmri tíma.
Tafla 1.
Aldursskipting á
Kópavogshæli í dag:
Aldur: Fjöldi:
0- 9 1
10-14 7
15-19 9
20-29 31
30-39 36
40-49 24
50-59 22
60-69 20
70-79 4
80- 1
Samtals: 155
ekki tmflandi eða skemmandi áhrif
á umhverfí sitt.
Getuhópur II: Gætir hreinlætis,
kemst leiðar sinnar. Er nær sjálf-
bjarga eða með vægar hegðunar-
tmflanir.
Getuhópur III: Gætir að mestu
leyti hreinlætis, sumir em nokkuð
eirðarlausir eða með aðrar vægar
atferlistmflanir, em ekki að öllu
leyti sjálfbjarga, tala lítið eða stagl-
kennt. Margir geta verið auðveldir
í umgengni og þeir yngri mundu
hagnast á sérstakri þjálfun.
Getuhópur IV: Gætir ekki hrein-
lætis, margir em fíölfatlaðir,
flogaveikir eða með alvarlegar at-
ferlistmflanir.
Samkvæmt, reynslu og áliti
starfshóps um 5 ára áætlun fyrir
Kópavogshæli (frá 1982) má gera
ráð fyrir að hver vistmaður í getu-
hópi I og II þurfi u.þ.b. 0,5 stöðu-
gildi starfsmanns, getuhópur III
þarfnast 1,0 stöðugildis á vistmann
Áhyggjulaust ævikvöld?
Mat á getu og
þörf á aðstoð
Félagsmálaráðuneytið beitti sér
fyrir úttekt á ástandi vistmanna á
nokkmm stofnunum fyrir vangefna
á áranum kringum 1980. Var til
þess notað matskerfi sem enskur
starfshópur hafði þróað undir for-
ystu Peter Milttler, sem þá var
prófessor í sálfræði við Háskólann
í Manchester. Kosturinn við þetta
mat er að það getur m.a. verið
gmnnur að ætlunum um starfs-
mannaþörf.
Samkvæmt matinu er einstakl-
ingunum skipt í fíóra getuhópa,
eftir því hve þeir era færir um að
bjarga sér og að hvaða leyti sérstök
vandamál þeirra kalla á aðstoð
starfsmanna.
Skilgreiningar
Getuhópur I: Sjálfbjarga á öllum
sviðum, kemst leiðar sinnar í nán-
asta umhverfi, gætir hreinlætis,
hefur enginn hegðunarvandamál og
og getuhópur IV þarfnast 2,0 stöðu-
gilda á hvem vistmann.
Tafla 2.
Fjöldi í hveijum getuhópi
á Kópavogshæli.
Aldur 1—II III rv Samt.
0- 9 0 0 1 1
10-14 0 0 7 7
15-19 0 0 9 9
20-29 0 3 28 31
30-39 7 8 21 36
40-49 5 6 13 24
50-59 5 10 7 22
60-69 4 8 8 20
70-79 2 0 2 4
80 0 0 1 1
Samtals 23 35 97 165
Vistmenn sem þurfa
mikla umönnun/hjúkrun
í tillögum Þroskahjálpar er gert
ráð fyrir 25—30 einstaklingum sem
þarfnist hjúkranar auk sérhæfðar
umönnunar og þjálfunar. Ef litið
er á tillögumar, sem byggjast á