Morgunblaðið - 08.11.1987, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1987
53
lagðist gegn byltingunni 1917 á
þeirri forsendu að hún væri ótíma-
bær, en hreyfði ekki mótbárum
þegar meirihluti flokksins sam-
þykkti ráðagerðina. Síðan varð
Zinoviev yfírmaður Komintem og
fékk sæti í „þríeykisstjóm," sém tók
við völdunum þegar Lenín lézt
1924, og stjómaði baráttunni fyrir
því að flæma Trotsky úr flokknum.
Stalín treysti sig í sessi 1926 og
eftir margra ára innanflokkseijur
varð Zinoviev aðalsakbomingur í
fyrstu „sýniréttarhöldunum" 1936.
Zinoviev, Kamenev og 13 aðrir
gamlir bolsévíkar vom teknir af lífí
fyrir samsæri um að steypa stjóm-
inni.
Kamenev, sem var mágur Trot-
skys, var rekinn úr flokknum 1927,
en afneitaði sannfæringu sinni og
fékk að gegna minniháttar embætt-
um unz hann var handtekinn 1934.
Hann var sakaður um að vera við-
riðinn morðið á Sergei Kirov, leið-
toga flokksins í Leníngrad,
atburðinn sem hratt hreinsununum
af stað. í ræðu sinni sagði Gorbac-
hev að Kamenev og Zinoviev hefðu
sí og æ reynt að kljúfa flokkinn og
hrósaði Stalín fyrir að hafa átt þátt
í að leggja þá að velli.
í núverandi valdatafli í Kreml
skiptir enginn hinna gömlu
bolsévíka eins miklu máli og Buk-
harin, sem hefði orðið 99 ára 8.
okt.. Hann á margt sameiginlegt
með Gorbachev og á sér aðdáendur
í röðum vestrænna vinstrisinna,
sem kenna Stalín um hörmungamar
eftir byltinguna. Hann var dyggur
stuðningsmaður Leníns, helzti sér-
fræðingurinn í kenningum flokksins
og myndaði bandalag með Zinoviev
og Kamenev gegn Stalín. Hann var
höfundur „nýju efnahagsstefnunn-
ar“ (NEP) 1921-1928, sem leyfði
takmarkað einkaframtak og minnir
á umbótastefnu Gorbachevs, beitti
sér fyrir hægfara þjóðnýtingu í
Lenín á likbörunum: hálfguð
%
Ólík viðhorf sovézkra sagnfræð-
inga til fortíðarinnar komu fram í
fjörugum umræðum, sem greint var
frá í tfmarítinu Kommunist í sum-
ar. Einn þeirra sagði um Krúsjeff:
„Mat okkar á honum er að öilu leyti
neikvætt og ég tel það ekki mak-
legt. Lífíð er ekki einungis svart
og hvítt." Mints gamli sagði: „Við
eigum að nefna nöfn, en megum
ekki sýkna aðra en þá sem eiga það
skilið. Við getum ekki fyrirgefíð '
Trotsky það tjón, sem hann bakaði
landinu." Slíkar umræður og um-
fjöllun hefðu verið óhugsandi þar
til 1985.
Stundum hafa stjómvöld talið sig
knúin til að grípa f taumana eða
landbúnaði og iðnaði og lagðist
gegn því að smábændur yrðu rekn-
ir nauðugir f samyrkjubú þegar sú
stefna var tekin upp 1929.
Eins og Gorbachev vildi Bukharin
samvinnufélög og aukið frjálslyndi
í menningarmálum. Hann var al-
þjóðasinni, skrifaði ritgerðir um
Darwin og Goethe og kunni ensku,
ffönsku og þýzku. Hann iagði
áherzlu A nauðsyn vísindarann-
sókna og starfshæfni eins og
Gorbachev, en var þó enginn lýð-
rœðissinni fremur en hann, dró
aldrei f efa að flokkurinn «tti öllu
að 'áða og vildi engar innbyrðis
væringar. Að lokum var Bukharin
I sakaður um stjóma hópi „hægri-
rnanna" og var sviptur opinbemm
embættum þegar Stalín tók við
stjóminni. Hann var rítstjóri Lz-
vestia um skeið 1934, en líflátinn
1988. 1 hátiðarræðu sinni ítrekaði
Gorbachev þá opinbem afstöðu að
honum iiefði orðið \ f messunni
iægar hann lagðist gegn þjóðnýt-
mgu landbúnaðarins.
Fjörugar umræður
í opinberri „sögu borgarastríðs-
ins“, sem kom út 1936-1943, var
ekki vikið einu orði að Bukharin,
Trotsky og öðmm gömium
bolsévíkaieiðtogum. Minning þeirra
var þurrkuð út og þeir gleymdust,
en síðan Gorbachev kom til valda
hafa farið fram hreinskilnar um-
ræður um þá. Blöð og tímarit hafa
verið uppfull af greinum og bréfum,
sem bera vott um aukinn áhuga á
„hinni hetjulegu fortíð“ og fáir hafa
lagt eins fast að Gorbachev endur-
reisa hina vanvirtu foringja bylting-
arinnar og einn höfundurnins mikla
rits um borgarastríðið, ísak Mints,
sem barðist í byltingunni.
Uppreisnarmenn í Petrograd
7. nóvember 1917:
þagað um Trotsky
stýra umræðunum. Nýlega var efnt
til fundar sagnfræðiriga og frétta-
manna, sovézkra og erlendra,
greinilega til að sýna fram á aukið
frelsi fræðimanna. Þar sagði sagn-
fræðingurinn Yuri A. Polyakov að
mikill meirihluti fómarlamba
Stalíns hefði verið saklaus. „Stalin
notaði tiðarandann á snilldarlegan
hátt til að losa sig við fólk, sem
hafði barizt gegn honum,“ sagði
hann. Þó virtist hann varkár og
hafnaði því mati vestrænna sér-
fræðinga að harðstjóm Stalfns hefði
kostað a.m.k. 10 mil\jónir mannslífa
og taldi töluna eina mil(jón nær lagi.
í nýju uppflettiriti um byltinguna
em í fyrsta skipti rakin æviatriði
22 byltingarleiðtoga, en láðst er að
Íjta þess að þeir vom myrtir.
herzla er lögð á galla Bukharíns
með frœgri tilvitnun í Lenfn: „í
stjórnmálum var hann djöfullega
ótraustur" og dregið i efa að hann
hafi verið „sannur marxisti,“ )>ótt
hann væri hugsjónafræðingur
flokksins. Trotsky fær litlar þakkir
fyrir að hrifsa völdin í Pétursborg
1917 og stofna Rauða herínn. „Per-
sónulegt hugrekki“ hans er viður-
kennt, en áherzla lögð á „hug^jóna-
fræðilegan veikleika“ hans. Tekið
er undir nýja gagnrýni á Stalfn, en
fjallað um hann af varfæmi og
ekki minnzt á sýniréttarhöldin.
Staðan breyttist nokkuð frá því
þetta rit var búið til prentunar og
þar til það kom út. Leikritahöfund-
urinn Mikhail Shatrov, sem fjallar
um Bukharin og Trotsky í nýju leik-
riti, sagði í haust: „Ég hefði sýnt
þér þessa bók með stolti fyrir einu
og hálfu ári, en núna skammast ég
mín fyrir hana.“ Nýlega fjallaði
sagnfræðingurinn Vladimir Ivanov
um Trotsky f Sovetskaya Rossiya,
í lengtsu grein um ævi hans og
störf sem hefur birzt í áratugi, en
lagði áherzlu á að trotskyismi hefði
réttilega verið „brotinn á bak aftur
áður en Lenfn var allur ... Hann
Sjá næstu siðu.
*