Morgunblaðið - 19.11.1987, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1987
23
Afkoma
Afkoma í sjávarútvegi hefur far-
ið batnandi á síðustu þremur árum,
einkum hefur afkoma útgerðar
batnað.
Þótt afkoma botnfiskveiða árið
1985 hafí verið betri en síðustu
árin þar á undan var engu að síður
tæplega 4% tap í hlutfalli við tekj-
ur. Talsvert minna tap var á
fiskveiðum í heild vegna góðrar
afkomu loðnuveiða. Áætlanir Þjóð-
hagsstofnunar benda hins vegar til
að á síðasta ári hafí afkoma í físk-
veiðum snúist til betri vegar.
Rekstraryfírlit botnfískveiða fyrir
árið 1986 sýnir hreinan hagnað
nálægt 2% af tekjum miðað við 3%
ávöxtun stofnfjár, sem er reiknuð
stærð og kemur í stað afskrifta og
vaxta af stofnlánum, og tæplega
-1% miðað við 6% ávöxtun stofn-
fjár. Mat á stöðu sömu útgerðar-
greinar miðað við nóvemberskilyrði
í ár sýnir enn betri afkomu. Þetta
mat er þó meiri óvissu háð en oft-
ast áður þar sem ófullnægjandi
upplýsingar liggja fyrir um físk-
verð. Sé t.d. miðað við 10% hærra
fískverð en greitt var að meðaltali
á tfmabilinu janúar-júlf á þessu ári
sýnir rekstraráætlun botnfískveiða
í nóvember 1987 um 5% hreinan
hagnað af tekjum miðað við 3%
ávöxtun stofnfjár og nálægt 2%
hreinan hagnað miðað við 6% ávöxt-
un.
Afkoma botnfiskvinnslunnar hef-
ur einnig farið batnandi á sfðustu
þremur árum. Árið 1985 var 2% tap
í hlutfalli við telgur miðað við 3%
ávöxtun. Árið 1986 er áætlað að
botnfískvinnslan hafí verið rekin
með 2,8% hreinum hagnaði miðað
við 3% ávöxtun og 1,6% miðað við
6% ávöxtun. Rekstrarskilyrði botn-
fískvinnslunnar hafa hins vegar
versnað á síðustu mánuðum. Kemur
þar margt til. Hráefni til fiskvinnsl-
unnar hefur hækkað, þótt ekki sé
vitað með vissu hversu mikið, eins
og nefnt var hér að framan. Annar
innlendur kostnaður hefur jafn-
framt hækkað með vaxandi verð-
bólgu. Jafnframt hefur gengislækk-
un dollarans á sfðustu vikum rýrt
stöðu greinarinnar. Sé dæmi tekið
um 10% hærra botnfískverð að jafn-
aði, eins og í dæminu um afkomu
botnfiskveiðanna, sýnir rekstrar-
áætlun í nóvember 1987 um 4% tap
á botnfiskvinnslunni miðað 3%
ávöxtun stofnfjár. Frystinginn væri
þá rekin með um 7,5% halla og
söltun með um 2,5% hagnaði. Miðað
við 6% ávöxtun stofnfjár væru sömu
tölur um 5,5% halli fyrir botnfísk-
vinnsluna í heild, þar af 9% halli í
frystingu og 1,5% hagnaður í sölt-
un.
Sé afkoma botnfískveiða og
-vinnslu tekin saman í eina tölu,
þ.e. rekstraráætlun gerð fyrir grein-
amar sameiginlega, þar sem seldur
afli innanlands er jafnaður út á
móti hráefniskaupum fiskvinnsl-
unnar, er afkoman nálægt núllinu
miðað við 3% ávöxtun stofnfjár en
nálægt 3% halli miðað við 6% ávöxt-
un stofnfjár. Myndin (mynd 3) sem
ég ætla að bregða hér upp, dregur
saman þessar afkomutölur í botn-
fískveiðum, -vinnslu og loks í
báðum greinunum saman.
Flest bendir til að hagur sjávarút-
vegs haldi áfram að versna á næstu
mánuðum. í fyrsta lagi er líklegt
að innlendur kostnaður hækki veru-
lega vegna mikillar verðbólgu. í
öðru lagi er fyrirhugað að leggja
launaskatt á sjávarútveg og draga
úr endurgreiðslu á uppsöfnuðum
söluskatti. í þriðja lagi er ólíklegt
að markaðsverð sjávarafurða er-
lendis hækki umtalsvert á næst-
unni. í fjórða lagi er líklegt að gengi
dollarans verði áfram veikt. Síðast
en ekki síst er vakin athygli á því
að minni afli á næsta ári felur auð-
vitað í sér lakari rekstrarskilyrði.
Þær áætlanir um hag sjávarút-
vegs, sem hér hefur verið drepið
á, eru eins og jafnan áður með
ýmsum fyrirvörum. Þessir fyrirvar-
ar hafa oft verið tíundaðir rækilega
við ýmis tækifæri. Þess vegna ætla
ég ekki að endurtaka þá hér.
Afkoman og góðærið
Eins og við var að búast hefur
góðærið því að hluta komið fram í
þessum tölum. Það vekur hins veg-
ar athygli, að slík umskipti á
rekstrarskilyrðum, sem hér var lýst,
hafi ekki skilað betri afkomu til
sjávarútvegsins en raun ber vitni.
Margar ástæður eru auðvitað fyrir
þessu. Mestu skiptir þó líklega að
ekki hefur enn tekist að koma á
skipulegri sveiflujöfnun innan sjáv-
arútvegsins sem einhverju verulégu
máli skiptir.
Til þess að koma í veg fyrir
þenslu af völdum hagstæðra skil-
yrða í sjávarútvegi eru einkum tvær
leiðir færar. Sú fyrri er að hækka
raungengið, sem felst í hlutfallslega
meiri verð- og kostnaðarhækkunum
innanlands en erlendis, og draga
þannig úr afkomubatanum. Þetta
gerist þannig að innlent verðlag og
kostnaður hækkar meira en verðlag
erlendis og gengið er ekki lækkað
til að mæta þessum mismun. Síðari
leiðin byggist á því að hvetja fyrir-
tækin til þess að mæta hagstæðu
árferði með því að leggja fé til hlið-
ar og jafnhliða að greiða örar niður
skuldir, þ.e.a.s. fyrirtækin bæti eig-
inflárstöðuna. Þessi leið felur því í
sér sveiflujöfnun með þeim hætti
að í góðæri eflast fyrirtækin veru-
lega en í hallæri gengur á sjóði
þeirra. Slíka sveiflujöfnun má auð-
vitað hugsa sér með margvislegum
hætti. Ekki vinnst þó tími til að
ræða ítarlega mismunandi leiðir í
þessu efni. Hér á eftir verða þó
nokkrar hugmyndir nefndar.
í fyrsta lagi mætti freista þess
að efla Verðjöfnunarsjóð fiskiðnað-
arins, sem nú er ætlað það hlutverk
að draga úr áhrifum sveiflna í verði
sjávarafurða á erlendum mörkuð-
um, því hann hefur í reynd ekki
verið þess megnugur að draga veru-
lega úr sveiflum í sjávarútvegi og
þjóðarbúinu. Þetta mætti gera með
ýmsum hætti. í því sambandi má
meðal annars nefna að almenn
efnahagsstjóm tæki meira mið af
því að skapa skilyrði til þess að
greitt verði í sjóðinn í hagstæðu
árferði. Jafnframt þyrfti auðvitað
að fylgja því fast eftir að greitt
væri í sjóðinn þegar markaðsverð
er hátt. Til álita kæmi ennfremur
að breyta núverandi tilhögun á þann
veg að hvert fyrirtæki hefði eigin
reikning í sjóðnum í stað þess að
safna í sameiginlegan sjóð fyrir
hveija grein.
í öðm lagi mætti athuga hvort
unnt væri að leggja Verðjöfnunar-
sjóðinn niður en á móti ákveða
reglur um verðjöfnunarreikninga
hjá viðskiptastofnun viðkomandi
fyrirtækis. Almennum stjómtækj-
um peningamála yrði síðan beitt til
að hafa áhrif á útlánaþróun banka-
kerfisins með það að markmiði að
draga úr sveiflum í sjávarútvegi og
þjóðarbúskapnum.
í þriðja lagi er bent á að ástæða
er til að huga að sveiflujöfnun í
veiðum. Athuga þyrfti mismunandi
leiðir í því efni ekki síst með hlið-
sjón af þeim breytingum í fískveiði-
stjóm sem gerðar hafa verið á
síðustu ámm og þeim breytingum
sem fyrirsjáanlegar em.
í aðalatriðum hefur verið til-
hneiging til að fara þá leið hér á
landi að láta breytingar á raun-
gengi krónunnar draga úr afkomu-
sveiflum í sjávarútvegi. Með öðmm
orðum við batnandi skilyrði sjávar-
útvegs — hækkandi verð sjávaraf-
urða og/eða aukinn afla — hefur
raungengi farið hækkandi og af-
koma fyrirtækjanna tiltölulega lítið
batnað og óverulegar fjárhæðir
lagðar til hliðar. í þessu sambandi
má vísa til mismunandi tíir.abila
meðal annars fyrri hluta 7. áratug-
ar, áranna 1970—1974 og
1976—1978. Nú virðist sagan vera
að endurtaka sig. Þannig hefur
raungengi hækkað um 18% frá
1985. Nánar tiltekið var hækkun
raungengis 3% 1986 og um 14%
frá meðaltali 1986 til fjórða árs-
flórðungs 1987. Fyrirsjáanlegt er
að raungengið hækki enn frekar á
næstu mánuðum. Þessi raungengis-
hækkun hefur auðvitað dregið
vemlega úr hugsanlegum afkomu-
bata í sjávarútvegi. í almennum
orðum hefði síðari leiðin falið í sér
minni hækkun raungengis en orðið
hefur að undanfömu og betri af-
komu sjávarútvegsfyrirtækja. Þetta
hefði auðvitað þýtt að sjávarútveg-
urinn væri nú betur í stakk búinn
til að mæta samdrætti í sjávarafla.
Jafnframt hefði viðskiptahalli að
öðm jöfnu orðið minni.
Sjávarútvegur hefur gengið í
gegnum mikið breytingaskeið
síðastliðin tvö til þijú ár. Samhliða
góðærinu hafa nýjar aðferðir við
fiskveiðistjóm verið teknar upp.
Þessar nýju aðferðir hafa haft mik-
il áhrif á sókn og útgerðarhætti.
Jafnframt hefur starfsumhverfí
sjávarútvegs breyst með tilkomu
fiskmarkaðanna. Þessar nýju að-
stæður gefa tilefni til að endurskoða
fleiri þætti í starfsskilyrðum sjávar-
útvegs, ekki síst þá þætti sem
stuðlað gætu að meiri stöðugleika
í efnahagsllfínu.
HVflÐA NYR BILL ER
ÖRUGGASTA FJÁRFESTINGIN
AD ÁLITIÞEKKTRA BÍLASALA?
HVAÐA DEKK KAUPA ATVINNUBÍLSTJÓRAR?
BllAR hækkudu
MISMND
EDAEKKERT
5. tölublað Bílsins er nýkomið á blað-
sölustaði, fjölbreytt efni að vanda.
(Ath! 4. tölublað seldist upp hjá útgefanda á 10 dögum).
Áskriftasími er: 91 -82300
Frjálst framtak

»T|| WM' VMi(l *{
| n i 3 akw áMMMMftl í s M
í kl i s iCl
* ' n v' vA
'M-. '
ÞANNIG MA SPARA BENSiN