Morgunblaðið - 20.11.1987, Síða 31

Ígi
Grímur Valdimarsson.
ur. Það er einmitt fiskiræktin sem
helst einkennir fískiðnað í Kína. Á
síðasta ári framleiddu þeir 6 millj-
ónir tonna af ræktuðum físki og
eru þar með í fyrsta sæti á þessu
sviði í heiminum. Um 77% af þessu
magni er ræktað í ferskvatni, eða
2,8 milljónir tonna, en 850 þúsund
tonn í sjó.
Möguleikar á aukinni ræktun eru
gífurlegir, því bæði hafa þeir stór
vatnasvæði sem unnt er að taka til
ræktunar með tiltölulega lítilli fjár-
festingu auk þess að hægt er að
auka afrakstur fiskitjamanna veru-
lega með bættri fóðrun og að-
búnaði. Sem stendur er framleiðnin
lítil, aðeins um 1,3 tonn af físki/
hektara/ári.
Hvað sjávarútveginn varðar þá
hafa Kínveijar einnig mjög mikla
möguleika á því sviði. í fyrra veiddu
þeir úr sjó um 3,9 milljónir lesta
en við sjávarútveginn starfar ein
milljón manna og notar um 100
þúsund skip sem flest eru smátog-
arar með um 40 hestafla vél. Einnig
eru orðnir algengir skuttogarar með
600 hestafla vél og er aflinn ísaður
um borð eða frystur. Hefðbundin
nýting fiskimiðanna er innan við
100 metra grunnlínu, en á þeim
slóðum er ofveiði talsvert vanda-
mál. Sé litið á landgrunn Kína sem
heild er talið að aðeins 20% af nýt-
anlegum sjávarlífverum séu nú
nýttar. Til að sækja dýpra vantar
hins vegar stærri og öflugri skip.
Mikið vantar á að meðhöndlun afla
um borð í skipunum sé nægjánlega
góð, þ.e. rétt ísun og frágangur á
físki almennt.
Sæbjúgxi, marg-lyttur
ogþang
Eins og vænta mátti er físk-
vinnsia í Kína ákaflega fjölbreytileg
og nánast allt sem veiðist er nýtt
í einhveija fískrétti, þ.m.t. sæbjúgu,
marglyttur og þang að ógleymdum
skelfiski og kröbbum. Allt verður
þetta veislufæða í höndum kín-
verskra matreiðslumanna. Fiskiðn-
aðurinn einkennist mjög af því að
framboð á vinnuafli er mikið. Jafn-
vel smáfiskur er flakaður og
snyrtur, þurrkaður á grindum eða
lagður í krukkur. Nánast allt er
unnið í höndum nema þar sem vél-
um einum verður komið við. Af
lönduðum afla eru um 60% sett
fersk á markað enn 40% unnin. Um
72% aflans fara í frystingu, 13% í
söltun og 12% í niðurlagningu eða
niðursuðu.
Fiskvinnslufyrirtækin eru Qöl-
mörg, um 700 talsins, flest sam-
vinnufyrirtæki. Ríkið á a.m.k. 30
stór útgerðar- og fiskvinnslufyrir-
tæki sem hafa á einni hendi alla
þætti rekstursins, jafnvel skipa-
smíðar og skipaviðgerðir. í raun eru
þessi fyrirtæki heil þorp með ýmis-
legri félagslegri þjónustu fyrir
starfsfólkið. Eitt slíkt fyrirtæki sem
við heimsóttum hafði 14.800 starfs-
menn í vinnu. Helstu vandamál
fískiðnaðarins virðast vera ófull-
nægjandi aðstaða til geymslu og
vinnslu á fiski og vöntun á tækni-
þekkingu til viðhalds á vélum.
Kínveijar leggja áherslu á að
vera sem mest sjálfum sér nógir
um aðföng til veiða og vinnslu.
Þannig framleiða þeir nær öll sín
skip og veiðarfæri sjálfír. Erlendis
frá er einungis keyptur búnaður
sem ekki er unnt að framleiða í
Kína og áhugi á sjálfvirkum eða
vinnusparandi tækjum virðist tak-
markaður.
Einungfis lítill hluti aflans er flutt-
ur út, eða um 100 þúsund tonn á
ári, mest tii Hong Kong, Japans
og Bandaríkjanna. Áhugi á útflutn-
ingj virðist þó vera að glæðast,
einkum hjá fyrirtækjum sem sjálf
fá að ráðstafa þeim gjaldeyri sem
þau afla. Þannig hefur Dönum t.d.
tekist að selja þijár fullkomnar físk-
mjölsverksmiðjur til slíkra fyrir-
tækja.
Opnari stjómarstefna Kínveija
hefur í för með sér mikla eflingu á
ýmiss konar samningum við erlend
fyrirtæki og sér þess nú víða stað.
Einkum hafa þeir nána tæknisam-
vinnu við Japani. Þá má nefna að
á Nýja-Sjálandi hafa Kínveijar
stofnað fyrirtæki með heimamönum
til ræktunar á rækju.
Of snemmt er að spá um það á
hvaða sviðum sjávarútvegs við get-
um unnið með Kínveijum. Þó virðist
ljóst að við gætum ýmislegt af þeim
lært í sambandi við fiskeldi og sitt-
hvað gætum við kennt þeim um
meðferð afla og vinnslu.
Icefishco og Icecon
Eins og ég gat um hér að framan
hafa tvö fyrirtæki verið stofnuð hér
á landi til útflutnings á íslenskri
tækniþekkingu í sjávarútvegi. Ann-
að þessara fyrirtækja er Icefíshco,
sem ýmsar verkfræði- og ráðgjafar-
stofur standa að ásamt einstakling-
um, en-hitt er Icecon eins og áður
er nefnt. Icefíshco hefur boðið í
nokkur verkefni erlendis og fengið
eitt, en það fólst í að gera úttekt
á fiskiðnaði í Vestur-Afríkuríkinu
Guinea-Bissau og gera tillögur um
uppbyggingu útgerðar og físk-
vinnslu þar í landi. Þessu verkefni,
sem kostaði 13 milljónir ísl. króna,
er nú lokið og gæti orðið framhald
þar á. Þá eru góðar líkur á því að
Icefishco fái annað verkefni í
Gambíu í samvinnu við norska að-
ila, en það verkefhi felur í sér að
koma á fót útgerð og fiskvinnslu
þar í landi.
Eins og kunnugt er hefur Icecon
fengið sitt fyrsta verkefni við upp-
byggingu frystihúsa á Grænlandi
og hljóðar sá samningur upp á um
300 milljónir ísl. króna.
Þótt verkefnin séu ekki mörg enn
sem komið er þá erum við komnir
inn á nýja útflutningsgrein sem
tengd er sjávarútveginum. Ég er
sannfærður um að við eigum fram-
tíð fyrir okkur á þessu sviði þótt
við séum byijendur. Samkeppnin
er hörð og úti f hinum stóra heimi
eru mörg fyrirtæki með mikla
reynslu og þekkingu í ráðgjafar-
starfsemi fyrir sjávarútveg.
Velgengni okkar á þessu sviði í
framtíðinni mun að verulegu leyti
byggjast á því hvemig stuðning
þessi starfsemi fær hér heima fyr-
ir. Samkeppnisaðstaða nágranna-
þjóða okkar í Skandinavíu er t.d.
allt önnur en okkar. Þeir veija mun
meira fé en við í þróunarhjálp víða
um heim, bæði á sviði landbúnaðar,
sjávarútvegs, heilsugæslu o.fl. Al-
gengt er að þróunarhjálpin leiði af
sér bein viðskipti og verkefni sem
greitt er fyrir að fullu. Þá hafa
skandinavísk fyrirtæki aðgang að
hagstæðum þróunarlánum til að
greiða fyrir viðskiptum, en slík lán
em ekki veitt hér heima.
Greinilegt er að t.d. Norðmenn
og Danir leggja mikið upp úr sam-
vinnu við Kínveija í sjávarútvegi.
Þannig hafa dönsk og norsk fyrir-
tæki verið með öflugt kynningar-
starf í Kína; boðið til ráðstefna og
fleira í þeim dúr. Þá hafa Norð-
menn gefið Kínveijum tilbúið skip
til fískirannsókna. Svo að fleiri
dæmi séu tilgreind, þá hefur
sænska þróunarstofnunin, SIDA,
um árabil rekið umfangsmikla
starfsemi í Guinea-Bissau með um
70 manna starfsliði. Og meðal verk-
efna, kennsla í smábátaútgerð og
fískvinnslu. í Tanzaníu hafa Norð-
menn reist glæsilegan sjávarút-
vegsskóla sem þeir reka sjálfír með
hjálp heimamanna.
Danska þróunarstofnunin,
(DANIDA) hefur í mörg ár gengist
fyrir námskeiðum í fískverkun í
ýmsum Afríkulöndum og einnig í
Kína. Þessi námskeið standa yfir í
mánuð í senn fyrir 20—40 þátttak-
endur og njóta þau mikilla vinsælda.
Alþjóðlegnrsjávar-
útvegsskóli
Við getum að sjálfsögðu ekki
staðið nágrönnum okkar á sporði á
öllum sviðum þróunarhjálpar. Við
verðum að velja af kostgæfni þau
svið sem við ætlum okkur að leggja
áherslu á. Í þessu sambandi langar
mig að vekja athygli á ágætri
skýrslu sem kom út á vegum mark-
aðsnefndar sj ávarútvegsráðuneyt-
isins fyrir tveimur árum, — en hún
fjallar um verkefnaútflutning í sjáv-
arútvegi. Af mörgum góðum tillög-
um sem þar koma fram gerir ein
ráð fyrir því að hér á landi verði
komið upp „öflugum alþjóðlegum
sávarútvegsskóla í líkingu við Jarð-
hitaskóla Sameinuðu þjóðanna.
Skólinn á bæði að vera á háskóla-
stigi og lægri skólastigum og starfa
í nánari tengslum við stofnanir og
samtök sjávarútvegsins ekki síður
en einstök fyrirtæki."
Slfkur skóli gæti orðið einstakur
í sinni röð og orðið mikil lyftistöng
fyrir verkeftiaútflutning. Hér á
landi eru allar aðstæður til að veita
nemendum frá ýmsum þjóðlöndum
margvíslega kennslu, veita þjálfun
í fískveiðum, meðferð afla og
vinnslu, viðhaldi tækja, landhelgis-
gæslu, fiskirannsóknum o.s.frv. Ég
hnykki á þessu atriði hér í ljósi
þess að núna stendur fyrir dyrum
að endurskipuleggja nám í sjávarút-
vegsfræðum á Islandi, þ.e. með
sameiningu Vélskóla, Stýrimanna-
skóla og Fiskvinnsluskóla. Stefna
ætti að því frá upphafi að við skól-
ann starfi alþjóðleg deild sem hafí
áðumefndu hlutverki að gegna.
Nemendur mun ekki skorta, því
þörfín fyrir vandaðan skóla af þessu
tagi er brýn.
Hagnaður eftir Qármagnskostnað
er fyrir norðan 9,8 milljónir en tap
upp á 1,4 fyrir sunnan.
Fyrir norðan eru stóm togaram-
ir á aflamarki en sóknarmarki fyrir
sunnan. Tekjur þeirra eru mjög
áþekkar, 114,7 fyrir norðan en 116
fyrir sunnan. Hreinn rekstrar-
kostnaður er um 5 milljónum króna
lægri fyrir norðan og þar er vergur
hagnaður 22,6 milljónir en 19,4
fyrir sunnan. Hagnaður eftir fjár-
magnskostnað er á báðum stöðum
nálægt 11 milljónum króna.
Fastgengis-
stefnan brostin
- segir Bjarni Grímsson
„ÉG VIL benda þinginu á að í dag
er svo komið að fyrirtæki í út-
flutningi sjávarafurða eiga
ekkert lausafé. Þau eru að auki
rekin með tapi og eigið fé orðið
Utið sem ekkert. Stjómvöld hafa
á undanföraum árum fest einn
þátt í kaðli atvinnulifsins, það er
að segja gengið. En eins og allir
vita, raknar kaðallinn upp og
slitnar að lokum, sé bara einn
þáttur hans festur. Við stöndum
frammi fyrir þeirri staðreynd i
dag, að stundin er runnin upp.
Fastgengisstefnan er brostin,
gengið er fallið,“ sagði Bjarni
Grimsson frá Þingeyri í fram-
söguerindi sínu á Fiskiþingi.
Bjami rakti í stuttu máli þróun
tekna og gjalda fiskvinnslunnar og
sagði: „Frá í júní 1983 til septem-
bermánaðar 1987 hefur innlendur
kostnaður hækkuð um það bil um
160% en gengið um 30%. Frá des-
embermánuði 1985 hækkaði kostn-
aðurinn um 85% meðan gengið
lækkaði um 10%, það er raungengi
íslenzku krónunnar hefur hækkað.
Ef þetta er skoðað nánar, er dæmið
enn skrautlegra. Um 70% af telq'um
frystingarinnar eru í dollurum, en
dollarinn hefur stöðugt lækkað og
meira en meðaltalið. Nú má spyija
Bjarai Kr. Grímsson
hvemig fískvinnslan þoli þetta. Svar
við því er ekki auðvelt. Þó má benda
á að á sama tfma og þessi ósköp
gengu yfir, hefur verið fiskskortur á
helztu mörkuðum okkar. Því hefur
verð hækkað verulega eða um 40%
að meðaltali. Það hefur ekki dugað
og því hefur tilfærsla milli markaða
og verkunargreina komið til. Samt
era fyrirtækin rekin með tapi og eig-
ið fé þeirra rýmar hratt og er senn
á þrotum."