Morgunblaðið - 19.12.1987, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. DESEMBER 1987
MIKIÐ (3RVAL
LOÐSKINNSHÚFGR
fyrir dömur
RAMMAGERÐ1N
HAFNARSTR/ETI 19 & KRINGLUNNI
Sendum I póstkrölu - simar 16277 og 17910
Rauð
refur,
Blá
refur,
Bísan
PORSTEINN frá HAMRI
áritar bók sína
ÆTTERNISSTAPI
OG ÁTJÁN VERMENN I
í verslun okkar [ kvöld kl.20-21.
Sendum áritaóar bækur í póstkröfu.
EYMUNDSSON
Austurstræti 18
Ífateíg&ft ináD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 418. þáttur
Helgi Gíslason frá Skógar-
geröi í Fellum á Héraði skrifar
mér svo: „Heill og sæll, Gísli
Jónsson.
Ég hefi ávallt lesið þætti þína
í Morgunblaðinu um íslenskt
mál. Þetta eru góðir þættir, það
þarf sannarlega að hvetja fólk
til þess að vanda málfar sitt í
ræðu og riti.
Ég er aldraður orðinn og fylg-
ist ef til vill ekki nógu vel með
þróun málsins nú á dögum, en
ekki get ég fellt mig við allt sem
skrifað er og talað nú.
Stutt er síðan að lesa mátti í
Morgunblaðinu: „Ráðhús ofaní
Tjörninni." í útvarpsfréttum var
sagt: „Bamið var fast ofaní
brunninum," og: „Hann var of-
aní gjánni." Mér fínnst að
réttara hefði verið að segja:
niðri í tjöminni, niðri í brunnin-
um, niðri í gjánni.
Einnig las ég í blaði: „Hvem-
ig er hægt að verða sér úti um
nægilegt áfengismagn fyrir sem
minnstan aur.“ Aur held ég að
merki leir eða for. Ég hefði sagt
fyrir sem minnstan eyri, eða
fyrir sem fæsta aura. Sagt var
í útvarpi tvær bifreiðar, ég segi
bifreiðir í flt. Sagt er Hann fór
margar ferðar, ég vil segja
ferðir. Heyrt hefi ég sagt:
Hringarnir frá gullsmiðnum
eru fallegir. Ég vil að sagt sé
hringirnir o.s.frv. Heyrt hefí
ég sagt: Hann fylgdi bróðir
sínum, eða systir sinni, í stað
þess að segja bróður eða syst-
ur...
Með kærri kveðju.“
★
Ég þakka Helga Gíslasyni
þetta vinsamlega og skilmerki-
lega bréf. Ýmsir hafa fyrr vikið
að því sem hann ræðir fyrst,
ruglinginum á ofan(í) og
niðri(í). Ég tek þann kost að
endursegja það sem ég skráði
um þetta fyrir nokkuð löngu og
var þá að svara Knstjáni frá
Snorrastöðum, en hann lætur
eins og fleiri þennan rugling
angra sig mjög, og er það að
vonum.
Ofan(í) og niður(í) táknar
hreyfínguna (stefnuna) til, en
niðri(í) táknar dvölina (kyrr-
stöðuna) á. í fréttum útvarpsins
fyrir skömmu var maður sagður
hafa verið ofan í sprungu í stað-
' inn fyrir niðri í. Reyndar fínnst
mér sem orðið ofan heyrist nú
sjaldnar en fyrr í merkingunni
niður. Þó segja menn gjama
upp og ofan. En í daglegu tali
segja menn miklu fremur:
komdu niður (sbr. söngtextann)
en komdu ofan. Kerlingin í þjóð-
sögunni sagði hins vegar, þegar
hún datt niður stigann og háls-
brotnaði: „Ég ætlaði ofan hvort
eð var.“ Dæmi úr bundnu máli
um ofan=niður:
„Þó skal eigi vist þá víta,
var hún köld, en sæmilig;
lakast var að upp til ýta
annarra varð ég að líta,
en - ofan horfðu menn á mig.“
(Grimur Thomsen: Tókastúfur 36)
Og ferskeytla eftir Eirík Páls-
son I Uppsölum í Svarfaðardal
(heldur í ýig'ustíl):
Hristist vengi, hröpuðu fjöll,
hrundi á mengi stofan.
Jöguðust lengi jöklasköll,
hann Jónas gengur ofan!
Það skal svo tekið fram, að
ofan merkir ekki alltaf hreyfíng-
una til. Það getur í vissum
samböndum táknað uppi á eða
að efri hluta. Dæmi: Eitthvað
er ofan jarðar. Kletturinn er
sléttur ofan, sbr. enn vísuna
frægu:
Mikið er hve margir lof ann,
menn sem aldrei hafa séð’ann,
skiýddan kápu Krists að ofan,
klæddan skollabuxum neðan.
Um aur/eyri, ferðir og
beygingu orðanna systir og
bróðir er ég alveg sammála
Helga. Og eins og systir og
bróðir beygjast faðir, móðir
og dóttir. 011 aukaföll þessara
orða enda á -ur.
En ég verð að viðurkenna að
ég hef sijóa tilfínningu fyrir
fleirtölu orðanna bifreið og
hringur. í orðabókum yfír
nútímamál eru báðar fleirtölu-
myndimar gefnar. Reið í fomu
máli er ekki tíðhaft í fleirtölu
nema helst í merkingunni
þmma, og þá þegar er fleirtalan
ýmist reiðir eða reiðar. I orða-
bók Fritzners yfír óbundið mál
fomt segir að hringur sé í fleir-
tölu hringar, og Bokki í brunni
„hrista sína hringa". En gömul
held ég líka að fleirtalan hring-
ir sé. Vera má að máli skipti
um hvers konar hringi/hringa
talað sé. Kannski fínn ég eitt-
hvað um það seinna.
★
Mistryggur vinur þáttarins,
Salómon sunnan, segir að sér
þyki kveðskapur hafa verið hér
lítill í seinni tíð og biður fyrir
þetta:
í manntali hnaut ég um Hallargeir.
Þeir hétu margt skringilegt kallar þeir,
sem af er það mengi
er emjar á strengi
og ofsældamautnimar allar þreyr.
Og bætir við:
Þeir segja frá Gústa á Grand
um grundir hann reið út í Sund
fór sundin til baka
og brúkaði staka
gát svo hann færi ekki á sund.
Afskaplega fínnst mér Sunn-
Mýlingur gott orð, einkum af
því að það er ekki dregið af
*sunnmýla(-/míla), heldur Suð-
ur-Múlasýsla. Að svo mæltu
óska ég ykkur gleðilegra jóla.

^LSTJÓfífí
7 ''*****&(£,
‘nnnn7n7i
TOLLAKERFI FYRIR S/36
Nýtt tollakerfi sem tekur mið af
breyttum tollalögum
Sjálfstætt kerfi með fjöiþætta möguleika og það er hægt að tengja það
óskyldum kerfum.
Byggt á áratuga reynslu í hönnun, viðhaldi og rekstri tollakerfa.
Bjóðum einnig forrit sem færir upplýsingar úr eldri tollskrá yfir í þá nýju.
Sparar mikla handavinnu, fækkar viilum og eykur öryggi við breytingarnar.
I
Hafið samband við Ragnar Guðmundsson eða Sigurð Jónasson.
FRUITI
Tölvu-, skrifstofu-, banka- og tollaþjónusta.
Sundaborg 1-104 Reykjavík - Símar 681888 og 681837.
SMITH&
NORLAND
Nóatúni 4 - Sími 28300
SIEMENS
VS 9112
Öflug ryksuga
• Stillanlegur sogkraftur frá
250 W upp í 1100 W.
• Fjórfjöld síun.
• Fylgihlutir geymdir í vél.
• Sjálfinndregin snúra og
hleðsluskynjari.
Gömlu góðu
SIEMENS gœðin!
(1ÍM8Í)
V stgr. V