Morgunblaðið - 19.12.1987, Blaðsíða 56

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. DESEMBER 1987
56
Minning:
Guðmundur Berg-
mann bóndi - Öxl
Fæddur 18. mars 1909
Dáinn 13. desember 1987
Árið 1874 fluttu að Marðamúpi
í Vatnsdal hjónin Bjðm Leví Guð-
mundsson frá Síðu í Vesturhópi og
Þorbjargar Helgadóttur frá Gröf í
Víðidal. Voru þau mikil snyrtimenni
í búskap sínum. Hann var góður
smiður en hún ljósmóðir. Böm áttu
þau er bám foreldrum sinum gott
vitni. Var elstur þeirra, er upp
komust, Guðmundur landlæknir og
skáld. Höfundamafn hans var
„Gestur“. Dætur eru nefndar þær
Jóhanna í Víðidalstungu, Ingibjörg
á Torfalæk og Halldóra á Geithömr-
um, allar merkar húsfreyjur og
ættmæður. Fjórða systirin Elísabet
var um skeið ráðskona hjá Guð-
mundi bróður sínum, en giftist ekki.
* Sjötta systkinið var svo Jónas sem
tók sér ættamafnið Bergmann.
Varð kona hans Kristín systir Guð-
mundar Bergmann Guðmundssonar
á Þorfinnsstöðum og vom þau hjón
bræðraböm. Þau Jónas og Kristín
tóku við búi á Marðaraúpi vorið
1909 og bjuggu þar til vorsins 1930
að þau seidu jörðina og fluttu að
Stóm-Giljá með bömin sín fjögur,
Guðmund, þá 21 árs, Bjöm, Oktavíu
og Þorbjörgu, sem var þeirra yngst.
Var mikið skarð höggvið í raðir
Vatnsdælinga við brottflutning
Marðamúpsfíölskyldunnar, sem þó
varð ekki eins tilfinnanlegt vegna
þess að leiðir þeirra lágu um hlaðið
á Stóm-Giijá, þar sem sjálfsagt
þótti að koma við og njóta gestrisni
og sálufélags við fyrri sveitunga
og vini.
Höfuðorsök þess að Marðamúps-
ijölskyldan flutti sig um set að
Stóm-Giljá mun hafa verið sú að
Jónas, sem var mikill smiður og
synir hans hneigðir til hins sama,
sáu möguleika á að nýta raforku
frá vatnsaflstöð sem þeir Stóm-
Giljárbræður Jóhannes og Sigurður
Erlendssynir höfðu reist við Giljána.
Heilsa Kristínar, hinnar sinnumiklu
húsmóður var og farið að hraka og
hún fann vanmátt sinn að standa
fyrir umsvifamiklu heimili.
Um sama leyti og Marðamúps-
systkinin uxu úr grasi vomm við
systkinin í Þórormstungu mjög á
sama reki. Bamaskólinn var í Þór-
ormstungu og það stutt fyrir
Marðamúpssystkinin að skokka
þangað niður eftir. Em frá þessum
bamsámm ógleymanlegar minn-
ingar við nám og leiki undir
handleiðslu okkar elskaða kennara
Kristjáns Sigurðssonar á Brúsa-
stöðum. Nágrennið milli Marðar-
núps og Þórormstungu var, að ég
held, eins gott og hægt var að hugsa
sér. Daglegar samgöngur vom milli
bæjanna, samvinna og við krakk-
amir lékum okkur saman. Þeir
Marðamúpsbræður fóm snemma
að smíða bæði tré og jám og Guð-
mundur smíðaði handa mér forláta
skauta, sem nú em safngripir. Guð-
mundur hafði gjaman fomstuna í
leikjum okkar. Hann var nokkuð
elstur, þrekmikiil og hafði gaman
af strákapömm, umfram okkur hin.
Veiðináttúm hafði hann líka mikla
og hreif aðra með sér til þeirrar
íþróttar, með veiðistöng, net eða
jafnvel byssu. Um kindur, kýr og
hesta talaði Guðmundur lítið á þess-
um ámm og áttu smíðamar hug
hans, sem lífsstarf. Hann og þeir
bræður báðir fóm til náms í Lauga-
skóla og síðar varð Guðmundur
meistari í trésmíðaiðn. Stundaði
hann húsasmfðar í sveitum sýslunn-
ar og var forstöðumaður Bygginga-
samtaka Búnaðarsambands
Austur-Húnavatnssýslu á tímabili.
Þá stundaði hann iðn sína á nýsköp-
unarámnum á Skagaströnd og síðar
á Keflavíkurvelli. Heima á Stóm-
Giljá var svo verkstæði þeirra feðga,
stundað eftir því sem ástæður vom
'tfl. Á fyrra tímabili refaræktar á
landinu rak Guðmundur refabú,
staðsett í hvamminum sunnan við
Giljána í landi Litiu-Giljár og veiði-
skapurinn var stundaður þegar
tækifæri buðust.
Á Jónsmessu vorið 1938 urðu
mikil þáttaskil í lífi systkinanna frá
Marðamúpi. Gengu þá þijú þeirra
í hjónaband heima á Stóm-Giljá.
Kristín móðir þeirra var þá rúmföst
orðin, en brúðkaupið fór fram inni
hjá henni. Maður hennar leiddi
dætumar sitt við hvora hlið sína á
brúðarbekkinn en Jón Jónsson í
Stóradal leiddi brúði Guðmundar
Ingibjörgu Hjálmarsdóttur uppeld-
isdóttur sína, afkomanda Bólu-
Hjálmars í Qórða lið. Oktavía giftist
Halidóri Jónssyni frá Brekku, síðar
bónda á Leysingjastöðum en Þor-
björg Hallgrími Eðvarðssyni á
Helgavatni. Vom á þessum degi
mikil örlög ráðin.
Það sama ár 1938 keyptu ungu
hjónin Guðmundur og Ingibjörg
hálfa jörðina Öxl í Þingi en engin
hús fylgdu í þeim kaupum. Reistu
þau fljótlega hús yfir fólk og fénað.
og efndu til bústofiis. Fór svo að
þau fluttu sig alfarið að Öxl og
vom þá foreldrar Guðmundar bæði
látin. Að lokum fór svo að þau
systkinin öll áttu heimilisfang í
Sveinsstaðahreppi því að Bjöm
bróðir þeirra átti einnig heimili í
Öxl eftir að hann hætti kennslu á
Blönduósi.
Þeim Guðmundi og Ingibjörgu
búnaðist vel í Öxl og svo virtist sem
smiðurinn hefði vikið fyrir bóndan-
um, en veiðimaðurinn hélt velli
meðan byr hélst. Guðmundur fór
ve! með allar skepnumar og hafði
af þeim arðsemi. Hann varð umtal-
aður hrossabóndi. Sóttu margir
eftir hrossum hans, sem urðu hon-
um mikið hugðar- og umræðuefni.
Hann tók þátt í málefnum Sveins-
staðahrepps og sat, á tímabili, í
sveitarstjóm. Hann tók að fara í
göngur á Grímstunguheiði og
Sauðadal og naut þess að sjá bú-
smala sinn koma af fyalli.
En snögg urðu umskipti í lífí
Guðmundar Bergmanns. Á útmán-
uðum fyrir nokkrum árum var hann
í fóðurskoðun í Sveinsstaðahreppi
með öðmm manni. Nokkmm dög-
um fyrr sagði hann við þann er
þetta ritar við eldhúsborðið heima
í Öxl að hann hefði í raun aldrei
kennt sér nokkurs meins. Hann
hljóp uppi lambhrút í fjallinu fyrir
ofan bæinn og bar á herðum sér
heim að Öxl. Hinn roskni bóndi
naut iífsins f starfi sínu. Þennan
dag í fóðurskoðuninni kenndi Guð-
mundur lasleika en trúði ekki á
neitt óvenjulegt. Hann lauk dags-
verkinu en innan skamms tíma var
hann lamaður á hægri hlið. Þannig
taka örlögin stundum í taumana.
Hiutskipti sínu tók Guðmundur
með mikilli karlmennsku og þol-
gæði. Hann var staðráðinn í því að
ná kröftum sínum aftur og hann
sagði eitt sinn er hann fór út úr
húsi mínu á Blönduósi og hægri
fóturinn var honum óþægun „Þetta
kemur." Viljafesta hans og karl-
mennska lýstu sér í svarinu.
Á síðastliðnu sumri fór Guð-
mundur ásamt konu sinni og fleira
fólki suður yfir Kjöl, um sveitir
Suðurlands, með viðkomu á BÚ '87
og til baka sömu leið. Var þetta
mjög ánægjuleg ferð.
Þau Guðmundur og Ingibjörg sáu
strax hvemig líf þeirra hlaut að
breytast við fötiun Guðmundar. Þau
föiguðu jörð sinni og bústofni, að
mestu. Fósturdóttir þeirra, Bogey
Ragnheiður Jónsdóttur, var burt-
flutt og búsett á Reyðarfírði, gift
Sigfúsi Guðlaugssyni rafveitustjóra
og oddvita þar á staðnum og sonur
hennar Guðmundur Viðar Amarson
var alinn upp hjá þeim Axlarhjónum
en kaus ekki að taka við búinu af
„afa og ömmu“.
Þau Axlarhjón fluttu til Blöndu-
óss er hér var komið og fengu íbúð
í Hnitbjörgum þar sem þá aðstoð
var að fá er þau þörfnuðust.
Á því varð furðu lítil breyting
að fólk kom til þeirra, sem verið
hafði á Stóm-Giljá og Öxl. Gamlir
vinir og sveitungar bmgðu lítt vana
sínum í þeim efnum.
Guðmundur Bergmann var hjálp-
samur og traustur vinur vina sinna
en bar ekki vinmál á vömm sér
frekar en faðir hans hafði gert.
Æskukynni við okkur systkinin
mundi hann vel og sýndi systmm
mínum er þær urðu fyrir veikindum
og ástvinamissi. Slíkt gleymist ekki.
Ekki heldur að koma að Óxl á ferð-
um mínum milli Vatnsdals og
Blönduóss. Hross mín lærðu fljótt
að þar var sjálfsagður áningarstað-
ur og sjálfur vissi ég að þar var
vinum að mæta.
Á nýliðnu sumri varð ljóst að
Guðmundur Bergmann hafði tekið
þann sjúkdóm sem ekki varð við
ráðið og leiddi til dauða hans árla
sunnudagsins 13. desember. Ró-
semi hans, æðruleysi og karl-
mennska entist honum til
lokadægurs.
Við vinir Guðmundar Bergmanns
fognuðu því að hann hefir fengið
lausn frá mikilli þraut og vottum
eiginkonu hans, fósturbömum,
systmm og öðrum venslamönnum
innilega samúð.
Guðmundur Bergmann verður
jarðsettur að Þingeyrum í dag,
laugardag.
Grímur Gíslason
Er ég nú með nokkrum orðum
kveð minn foma vin, Guðmund
Bergmann, í hinsta sinn, em þær
minningar, sem hér em raktar, sett-
ar fram í ljósi þess, að megin
IífsferiII hans og æflstarf er rakið
af öðmm hér í blaðinu. Ég mun því
aðeins halda mig við okkar persónu-
legu kynni og tengsl, sem staðið
hafa næstum óslitið í hálfan sjöunda
áratug.
Bamaskólinn í Þórormstungu var
miðdepill sameiginlegra athafna
okkar _ krakkanna í „Fram-Daln-
um“. í flögur ár komum við þar
saman á hveijum virkum degi,
síðari hluta vetrar, til náms og
leikja. Hinir fyrstu skóladagar em
mér sérstaklega minnisstæðir, ekki
aðeins námsins vegna, heldur og
verðandi skólafélaga. Tvö af
Marðanúpssystkinunum, Bjöm og
Oktavía, vom reglulegir nemendur,
en Guðmundur, sem var fjórum
ámm eldri en ég, hafði þá lokið
sinni skólagöngu þar. Kom hann
þó líka af og til, bæði til að njóta
frekari kennslu, og sennilega einnig
vegna félagsskaparins, því stutt var
milli bæjar.
Mér em Marðanúpssystkinin sér-
staklega minnisstæð frá þeim tfma;
þessi íturvöxnu, þróttmiklu böm
vom alltaf fremst í leik og öðmm
ærslum. Guðmundur bar þar af um
atgervi og hugmyndaauðgi í hvers
konar uppátækjum. Enginn stóðst
honum snúning. Hann gat verið
óvæginn við hvem þann, er reyndi
að skáka hans yfírburðum, en þó
drenglyndur. Ég dáði hann mest,
enda var hann alltaf leiðtoginn.
Aldrei gerði hann á minn hluta; ég
var víst of lítill til þess að á því
þyrfti að halda að bægja mér frá.
En með okkur tókst þegar vinátta,
sem haldist hefur slðan.
Árin liðu, leikir og athafnir
breyttust. Við hittumst oft undir
hinum ólíkustu kringumstæðum.
SVAR
MITT
eftir Billv (jlraham
Endurreisn
Maðurinn minn hefur yflrgeflð mig og tekið með sér bömin
okkar tvö. Eg viðurkenni að eg var aldrei nein fyrirmyndar
eiginkona eða móðir og er því sennilega að taka út makleg
málagjöld. Eg er miður mín, vægast sagt, og held jafnvel að
eg sé að missa vitið. Hvað á eg að taka til bragðs?
Oft þegar mér berast slík bréf — og eg fæ mörg þar sem
sagt er frá miklum sálarkvölum og vandræðum — þá óska
eg þess að eg gæti kippt öllu í lag með því einp að veifa
hendinni. En lífíð er nú erfíðara en svo að það sé unnt og sér
í lagi þegar við höfum vanrækt að gera það sem er rétt —
þá verðum við að súpa seyðið af vanrækslu okkar.
Og þó elskar guð þig og þráir að veita þér hjálp í nauðum
þínum. Það táknar ekki að allt komist í lag á svipstundu eða
nákvæmlega eins og þú óskar eftir. En Guð langar til að
„taka til hendi“ í lífí þínu, fyrst og fremst, og þú ættir um-
fram allt að spyija hvað það er og sækjast eftir því.
Hvað vill Guð gera í lífí þínu? Hann vill að þú verðir bam-
ið hans fyrir trú og traust á Jesú Kristi. Framhald bréfs
þíns (eg sleppti því hér) bendir til þess að þú hafír aldrei
velt fyrir þér andlegum málum og hversu háttað væri af-
stöðu þinni til Guðs.
Verið getur að Guð hafí leyft að þetta gerðist svo að þú
færir að hugsa um þörf þína á honum og snerir þér til hans.
Helgaðu Kristi líf þitt algjörlega! Játaðu fyrir honum syndir
þfnar og bið hann að hreinsa þig og gera þig að bami sínu
um aldur og ævi. Taktu ákvörðun um að fylgja Kristi þann-
ig að þú metir vilja hans meira en allt annað.
Minnstu þess líka að Guð getur gefíð þér von um framtíð-
ina. Já, ef til vill hefur þú spillt fortfðinni með háttalagi þínu,
en þú öðlast fyrirgefíiingu á því öllu þegar þú kemur tií
Krists. Og hann vill hjálpa þér aið læra að elska aðra og þjóna
þeim. Hann vill taka í burtu eigingimina og annað henni
skylt og gefa þér í staðinn kærleika, frið og lífstilgang.
Farðu síðan í guðshús þar sem Kristur er predikaður og
þar sem annað kristið fólk getur hjálpað þér að fínna fót-
festu að nýju og þú öðlast andlegan þroska og líkist Kristi
æ meir.
Við vorum saman við veiðar, stund-
um í ánni, stundum fram á heiði,
og svo síðar fór ég með honum til
selveiða í Bjargós. Veiðar og annað
útilíf var hans yndi og alltaf var
það blandað glaðværð og leik.
Marðamúpsfjölskyldan flutti á
braut og varð því vík á milli vina.
En sambandið slitnaði þó ekki við
hina fyrri nágranna. Oftast var
komið við á Stóm-Giljá, þegar farið
var til Blönduóss og oft gist, þegar
á þurfti að halda og allir vora vel-
komnir.
Þótt það yrði hlutskipti mitt síðar
að flytjast í annan lands^órðung
héldum við lítt breyttu sambandi.
Við heimsóttum hvom annan er
færi gafst og það gilti hið sama
með konur okkar. Með þeim tókst
ágæt vinátta.
Enn líður tíminn. Guðmundur og
Ingibjörg flytja á býli sitt, Öxl í
Þingi, og hefja þar búskap. Kom
þá glöggt í ljós, að þótt megin
áhugamál Guðmundar hafl fyrri
hluta æfl hans verið smíðar og önn-
ur tækni hefur bóndinn og hið
almenna sveitalíf alltaf átt sínar
sterku rætur innra með honum.
Þama fær sá eiginleiki notið sín,
sérstaklega í tengslum við allar
skepnur er hann sýndi einstaka
umönnun.
Þau hjón, Guðmundur og Ingi-
björg, höfðu óvenjulega hæfiieika
til að laða að sér fólk. Hvort heldur
þau bjuggu á Stóra-Giljá, Öxl og
svo síðar á Hnitbjörgum var alltaf
gestkvæmt hjá þeim. Þau vora
bæði mjög ræðin og skemmtileg og
áhugamál þeirra víðtæk. Áttu þau
því auðvelt með að blanda geði við
fólk og alltaf var þar sömu alúðinni
að mæta. .
En snögg urðu umskiptin í lífi
Guðmundar. Hann, sem aldrei hafði
kennt sér meins, fram yfir sjötugs
aldur verður án nokkurs fyrirvara
að mæta þeim örlögum að þurfa
að lifa síðustu sex árin lítt sjálf-
bjarga í hjólastól. Ekki bilaði
kjarkurinn og aldrei var kvartað,
svo að nokkur af hans vinum vissi.
Hann sagðist alltaf vera í framför
og braut svo upp á léttara umræðu-
efni. Jú, nokkur árangur varð vegna
óbilandi viljakrafts, en bati ekki.
En þá kom annar sjúkdómur, er
ekki varð við ráðið. Fylgjum við
honum þvi til grafar í dag.
Ég kom til Guðmundar í allmörg
skipti er hann lá á Landspítalanum
í Reykjavík. Hann var þá lengst af
mjög þjáður. Brátt varð honum ljóst
að hveiju stefiidi og gekk því á sinn
lækni með að segja sér sannleikann
f því efiii. Hann tók þeim sannleika
með ótrúlegu jafnaðargeði og sagði
mér hvar komið væri. Hann bjóst
þó við að fá að lifa eitthvað Iengur
en raun varð á. Sjálfsagt hefur
hann þó fagnað hinum óhjákvæmi-
legu lokum, er þau komu, svo þjáður
var hann.
Það verða margir, sem sakna
Guðmundar Bergmann. Hann átti
marga vini, sem hann brást aldrei
hvorki í orði né verki. Við Lára
færam Ingibjörgu, konu hans, og
bömum þeirra okkar innilegustu
samúðarkveðjur og þökkum þær
samverastundir, sem við áttum með
þeim og aldrei gleymast.
Haukur Eggertsson
Þann 13. þ.m. andaðist á Héraðs-
hælinu á Blönduósi Guðmundur
Bergmann, bóndi í Öxl í Þingi. Með
honum er genginn einn af traust-
ustu vinum mínum og heimilisins á
Akri um áratuga skeið.
Guðmundur var fæddur 18. mars
1909 að Marðamúpi í Vatnsdal,
sonur sæmdarhjónanna Jónasar
Bergmanns bónda þar og smiðs,
Bjömssonar og konu hans, Kristín-
ar Guðmundsdóttur. Þar ólst hann
upp en fluttist liðlega tvítugur með
foreldram sínum og systkinum að
Stóra-Giljá í Þingi. Guðmundur
stundaði nám í Héraðsskólanum á
Laugum en síðan trésmíðanám og
var trésmfðameistari.
Á Stóra-Giljá ráku þeir feðgar
trésmíðaverkstæði og smíðuðu m.a.
mikið af amboðum og öðram þeim
áhöldum sem mest þurfti við miðað
við þeirrar tíðar búskaparhætti.
Auk þess starfaði Guðmundur að
húsabyggingum í héraðinu og
stundum utan þess. Stjómaði hann
m.a. um skeið byggingaflokki bún-