Morgunblaðið - 03.02.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 1988
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir LARS LUNDSTEN
Finnsku forsetakosningarnar:
Valdsvið forseta og
samskipti Finna við
í brennidepli
Hve mikið er ráðlegt að skerða valdsvið Finnlandsforseta og
hvemig eiga Finnar að haga samskiptunum við EB? Þessi tvö
mál má nefna sem dæmi úr þeirri kosningabaráttu, sem Iauk
fyrir helgi, er Finnar gengu að kjörborðinu til þess að kjósa
forseta. Spurningin um að skerða valdsvið forsetans hefur verið
uppi um skeið m.a. vegna þess, að Mauno Koivisto forseti hefur
haft uppi hugmyndir um að helst ætti að stuðla að auknu þing-
ræði og um leið skerða völd forsetans. Samskipti Finna við EB
og þátttaka þeirra í efnahagslegri sameiningu Vestur-Evrópu
hefur verið eitt aðalverkefni þeirrar rikisstjómar, sem jafnaðar-
menn og hægrimenn mynduðu í fyrravor.
Finnar búa nú við stjómkerfi,
sem er sambland af hreinu
þingræði og forsetakerfí á borð
við bandaríska kerfíð þar sem
ráðherrar eru ráðgjafar forsetans.
Flestir eru nú sammála um, að
draga mætti úr afskiptum forset-
ans af landsstjóminni, en enginn
einhugur ríkir um hvemig eigi að
framkvæmda þessar breytingar.
Koivisto hefur ætíð undirstrikað,
að þingræðið eigi að koma fyrst
og afskipti forsetans verði að tak:
marka eins mikið og unnt er. í
kosningabaráttunni í vetur hefur
þetta sjónarmið komið fram m.a.
í því, að Koivisto hefur látið keppi-
naut sinn, Harri Kolkeri forsætis-
ráðherra, um að gefa stefnuyfír-
lýsingar. Sjónarmið þeirra
Koivistos og Holkeris virtust
raunar vera svo lík, að fréttamenn
hafa oft þurft að spyija forseta-
efnin tvö hversu mikill munu sé
í raun á milli þeirra. Hvomgt for-
setaefnið hefur gefið fullnægjandi
svar.
Koivisto vill breyta stjómar-
skránni þannig, að ríkisstjómin
sé einungis háð þinginu en ekki
vilja forsetans. Núgildandi stjóm-
arskrá gefur forsetanum rétt til
að útnefna ríkisstjóm og veita
henni lausn frá embætti. Einnig
má forsetinn einn kveða á um
þingrof og nýjar þingkosningar
ef honum fínnst ástæða til. í þess-
ari umræðu hafa menn einnig
haldið því fram, að takmarka
ætti endurlqor forsetans þannig
að sami maður megi ekki gegna
forsetaembætti nema í mesta lagi
tvö kjörtímabil, þ.e. 12 ár. Koi-
visto hefur lýst því yfir, að hann
muni vera sáttur við tvö kjörtíma-
bil, þ.e. að hann muni ekki gefa
kost á sér á ný 1994 ef hann
verði kosinn í ár.
Þörfín að skerða völd forsetans
stafar m.a. af því, að kosninga-
kerfíð í forsetakosningunum er
að breytast. Frá 1919 og fram til
1982 var forsetinn kosinn í óbein-
um kosningum þannig að þjóðin
kaus 300 (síðar 301) lqormenn,
sem komu svo saman og kusu
forseta. í fyrrasumar var þessu
kerfí breytt þannig, að þjóðin fær
að kjósa í eitt skipti beint, en ef
enginn fær hreinan meirihluta
verður forsetinn kosinn af kjör-
mönnum. Stjómarsáttmáli ríkis-
stjómarinnar gerir ráð fyrir, að
næsta skref verði að þjóðin fái
að kjósa forseta í beinum kosning-
um í tveimur umferðum eins og
f Frakklandi. Beinar forsetakosn-
ingar stuðla að því, að forsetinn
verði óháðari þeim stjómmálaöfl-
um sem ráða ríkjum á þingi. En
þess vegna fínnst sumum að með
því sé verið að storka þingræðinu.
Þar sem Koivisto virtist fús að
samþykkja stjómarskrárbreyt-
ingu til þess að skerða völd
forsetans formlega, eyddi helsti
andstæðingur hans, Paavo Váy-
rynen, formaður Miðflokksins,
miklu púðri í að sanna hve óþing-
ræðislegur Koivisto hefði verið
sem forseti. Váyrynen tók helst
sem dæmi, að Koivisto knúði fram
stjómarsamstarf jafnaðarmanna
og hægrimanna í fyrravor án til-
lits til þess, að miðflokkamir unnu
sigur í þingkosningunum en jafn-
aðarmenn töpuðu allmiklu fylgi.
Váyrynen segist ekki vilja stjóm-
arskrárbreytingu til að skerða
völd forsetans. Hann segir, áð
forsetinn eigi að'virða vilja þings-
ins „við eðlilegar aðstæður", en
hann segir einnig, að ekki megi
skerða valdsvið forsetans, því
hagur þjóðarinnar geti stundum
krafíst þess, að forsetinn sé valda-
mikill.
Umræðan um þátttöku Finna í
efnahagslegri s'ameiningu Vest-
ur-Evrópu bar einnig mikinn keim
af stjómarmynduninni í fyrravor.
Forsetaefni jafnaðarmanna og
hægrimanna, þeir Koivisto og
Holkeri, tóku fram hve nauðsyn-
legt það væri að fínnska efna-
hagslífíð tæki tillit til sameiningar
Vestur-Evrópu. Stjómarandstað-
an með Paavo Váyrjmen í broddi
fylkingar vildi hins vegar vara
Finna við að verða taglhnýtingar
erlends fjármagns. Samt er Váy-
rynen á sama máli og Koivisto
og Holkeri um að Finnland megi
gerast meðlimur í Evrópuráðinu.
Finnar era eina Vestur-Evrópu-
þjóðin, sem hefur ekki gengið í
Evrópuráðið og á meðan á kosn-
ingabaráttunni stóð gaf Koivisto
forseti óvart yfírlýsingu um, að
honum fyndist tíminn vera kom-
inn til að ganga í ráðið.
En flestum þykir það til bóta,
að kosningafyrirkomulagið leyfí
nú þjóðinni að kjósa forseta í bein-
um kosningum, hefur þessi
nýjung einnig í för með sér breytt-
ar kröfur til flokkakerfísins.
Finnar hafa ávallt vanist því að
eiga margra kosta völ í kosning-
um. Mörg lítil flokksbrot hafa
getað komist inn á þing þar sem
engin ákvæði hafa verið um lág-
marksfylgi. Kjörmannakerfíð í
forsetakosningunum hefur einnig
gefíð smáflokkum tækifæri til að
ráða úrslitum ef stóra flokkamir
hafa ekki fengið meirihluta fyrir
sinn mann. í beinum forsetakosn-
ingum geta smáflokkamir ekki
reiknað með góðum árangri. Enda
hafa heistu smáflokkamir ekki
útnefnt eigin forsetaefni heldur
stutt frambjóðendur stóra flokk-
anna. Til dæmis má nefna, að
Sænski þjóðarflokkurinn ákvað
að bjóða fram bara í lqörmanna-
kosningunum enda skiptist fylgi
flokksins milli Koivistos, Holkeris
og Váyrynens. Græningjar tóku
til þeirra ráða að „yfírheyra"
frambjóðendur hinna flokkanna
og gáfu svo út yfirlýsingu um,
að enginn þeirra væri nógu
„grænn". Eini litli flokkurinn, sem
var með eigið framboð, eru
Moskvutrúir kommúnistar, sem
gáfu kost á aðalritara sínum, Jo-
uko Kajanoja.
Morgunblaðið/Lars Lundston
Auglýsingaspjöld þeirra frambjóðendanna Harris Holkeris for-
sætisráðherra og Maunos Koivistos forseta.
Af lífi og staifi
á austurströnd
Nicaragoia
eftirPétur
Böðvarsson -
Ég hef lengi verið að hugsa um
greinaskrif héðan frá Bluefíelds á
austurströnd Nicaragua þar sem ég
hef búið í tæpt ár, og kem því nú
loks í verk að senda þessa grein.
Hjálparsamtökin og kynnin
af þeim
Ég kynntist hjálparsamtökunum
sem heita WUS (World University
Service) í fagblaði 'tæknifræðinga í
Danmörku, þar sem auglýst var
staða skipatæknifræðings í Nic-
aragua. A þeim tíma vann ég í
Danmörku. Samtökin era alþjóðleg
með um 34 deildir í hinum ýmsu
löndum. Þar af era deildir í nær
hveiju landi Rómönsku Ameríku og
heita samtökin þar SUM (Servisio
Universitario Mundial).
Samtökin era sjálfstæð innan
hvers lands á allan hátt en halda
alþjóðlegan fund u.þ.b. annað hvert
ár. WUS var stofnað í Sviss í eða
uppúr fyrri heimsstyijöldinni til
hjálpar flóttafólki í Evrópu, einkum
til að gefa því möguleika á að
mennta sig.
WUS í Danmörku er með hjálpar-
starf í Suður-Afríku, Namibíu,
Swazilandi og Mozambique auk
Rómönsku Ameríku, þ.e.a.s. Hond-
úras, E1 Salvador, Nicaragua,
Bólivíu og Chile. Hér í Rómönsku
Ameríku er stuðningurinn mestur
við Nicaragua. í öðram löndum álf-
unnar fer stuðningsstarfíð að mestu
leyti fram án þess að fólk sé sent
frá Danmörku til að fylgja því eftir
nema þá til að athuga hvemig gangi
u.þ.b. einu sinni á ári. Þá er um
að ræða peningagjafir til ákveðinna
félagasamtaka í hveiju landi.
WUS í Danmörku byijaði hjálp-
arstarf hér í kringum 1962—1963,
með verkefni á sviði heilbrigðismála
í þremur smábæjum norður af Léon.
Léon er ein stærsta borg Nicaragua
og er við vesturströndina. Síðan
hafa starfað á þeirra vegum tveir
hjúkranarfræðingar í hveijum þess-
ara þriggja bæja.
A síðasta ári var hafíst handa
við skólabyggingu í Mira Flores.
En það er samyrkjubú sem liggur
nærri landamæranum við Hondúr-
as. Það hefur verið brennt niður
af kontraskæraliðum tvisvar eða
þrisvar sinnum. Samtímis var byij-
að á byggingu bamaheimilis fyrir
um 200—300 böm í smábæ 2—3
km norður af Esteli. Einn maður
sér um þessar byggingafram-
kvæmdir samtímis því að leita nýrra
verkefna, þar sem danska stjómin
hefur ákveðið að styrkja Nicaragua
meira en áður.
Um svipað leyti byijaði verkefnið
sem ég vinn við. Það nefnist „coop-
erant program" og eram við 9
innnan þess. Fjármögnun verkefn-
anna fer fram í gegnum umsókn
til DANIDA (þróunarstofnun Dan-
merkur).
Bluefields
Bluefíelds er á austurströndinni
og dregur nafn sitt af hollenskum
sjóræningja, Bluefelt að nafni. Ensk
áhrif hafa svo valdið því að nafnið
hefur fengið þennan enska hreim.
Hér búa um 30.000 manns af 5
ættbálkum og era þeir töluvert
blandaðir. Meðal þeirra era negrar
sem vora fluttir hingað á nýlendu-
tímanum sem þrælar og sumir hafa
flúið hingað frá þrælahaldi á
Karíbaeyjunum hér fýrr á tímum.
Negramir era í miklum meiri-
hluta hér en þar á eftir koma
miskító-indíánar sem alltaf hafa
búið hér og sömu sögu er að segja
um rama-indíána en þeir era mjög
fámennir og búa nær einungis á
lítilli eyju hér úti í Bluefields-lón-
inu. Nokkuð eram mestíta (fólk af
spænskum Upprana) og fer þeim
Qölgandi eins og öllum hér. Að
síðustu era nokkrir garifunas en
þeir era einnig af indíánaupprana
og tala allir ensku eða „spanlis"
eins og þeir segja hér og er illskilj-
anleg þó sumir tali ágæta ensku
að mestftum undanskildum.
Þegar ég kom hingað fyrst og
hafði verið hér í nokkra daga kom
mér í hug að Bluefields líktist einna
helst einhveijum síldarbæjanna á
Norðurlandi eftir niðumíðsluna frá
síldarævintýrinu. Það er mest
vegna þess hve húsum er illa við-
haldið, þ.e.a.s. málningu vantar og
eins nýjar bárajámsplötur á þökin.
Þó hefiir gerst nokkuð í þessum
málum síðan ég kom, aðallega á
opinberam byggingum, en mikið er
byggt af íbúðarhúsnæði úr stein-
steypu.
Bluefields hefur stækkað um
10.000 manns eftir byltinguna
1979. Það stafar einkum af hryðju-
verkum kontra-skæraliðanna í
sveitunum hér í nágrenninu. Annars
hefur virkni kontranna farið mjög
þverrandi síðustu mánuðina og
stafar það ekki síst af friðarsam-
komulaginu sem Mið-Ameríkuríkin
gerðu með sér og hafa margir lagt
niður vopn af þeim sökum.
Fólkið hér er mjög vinsamlegt
og skemmtir sér mikið með músik
og dans og er Karíbahafs- og re-
aggetónlist ráðandi. í lok maímán-
aðar er t.d. haldinn kamival sem
stendur í 4 daga og kemur þá meg-
inþorri hljómsveita í landinu til að
skemmta en hljómsveitimar héðan
frá austurströndinni slá nú mest í
gegn hjá fólkinu.
Sklpasmíðastöðin í EI Bluff
Ég vinn í skipasmíðastöð sem er
í E1 Bluff og er við innsiglinguna
í Bluefields-lónið, u.þ.b. klukku-
stundar sigling er þangað frá
Bluefíelds. Við sem vinnum í E1
Bluff föram með pramma frá Blue-
fíelds á hveijum morgni klukkan 6
og komum aftur um kvöldið klukk-
an hálfsex, svo dagurinn er svolítið
langur en vinnan spennandi.
Aður fyrr vora framleidd 20 m
löng fiskiskip úr treflaplasti, en þar
sem treljaplast er mjög dýrt efni
hefur sú framleiðsla verið lögð nið-
ur í bili að minnsta kosti. Því er
verið að setja í gang framleiðslu á
tréskipum og á einungis eftir að
setja vél og annað henni viðkom-
andi í það fyrsta af 19 sem er gert
ráð fyrir að framleiða. Þessir bátar
era um 10 m langir og á að nota
þá til fískveiða og flutninga hér á
lónunum og ánum á austurströnd-
inni. Töluverð hefð er fyrir bygg-
ingu tréskipa hér um slóðir enda
ekki nema von þar sem mikið er
af skógi. Bygging bátanna er gerð
eftir einhveijum þumalputtareglum
sem era nú ekki alltaf of góðar.
Það bitnar á víddum efnisins í þeim
sem era frekar litlar á stundum.
En það era ekki bara framleidd
tréskip, heldur er líka mikil fram-
leiðsla á hraðbátum úr treíjaplasti,
eða u.þ.b. fjórir á mánuði. Þessir
bátar era af þremur stærðum og
era til fólks- og vöraflutninga. Hér
era ekki neinir vegir fyrir utan
gatnakerfíð í bæjunum og því era
bátar af öllum stærðum og gerðum
mjög þýðingarmikil samgöngutæki
á ám og lónum.
Fiskveiðar eru aðal-
atvinnuvegfurinn
Aðaluppistaða iðnaðarins hér er