Morgunblaðið - 03.02.1988, Blaðsíða 29

Morgunblaðið - 03.02.1988, Blaðsíða 29
28 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 1988 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 1988 29 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aöstoöarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið. Þjóðargjöf vegna lands og tungn Orðið þjóðargjöf var notað við þjóðhátíðarhaldið 1974 um þá ákvörðun Alþingis að veita verulegri fjárhæð til að rækta upp landið í því skyni, að við, sem nú byggjum það ellefu hundrað árum eftir land- nám, skiluðum því í sómasam- legu horfi til hinna, sem á eftir koma. Uppblástur víða um land og moldarmökkur yfír byggð- um á síðasta sumri voru áminning um að ekki er nóg að gert ef ætlunin er að snúa vöm í sókn í baráttunni við gróðureyðingu. Þjóðin þyrfti á hveiju ári að gefa sjálfri sér og næstu kynslóðum gjöf í þágu land- og náttúruvemdar. I stuttu máli má segja, að við göngum of nærri okkar við- kvæma landi, sæmm gróður- lendið of illa og gemm ekki nóg til að láta sárin gróa. Því er þetta rifjað upp hér og nú, að á baksíðu Morgun- blaðsins í gær er talað um nýja þjóðargjöf. Þar er rætt um yfírlýsingu, sem Birgir ísleifur Gunnarsson, mennta- málaráðherra, gaf á ráðstefnu um menntastefnu á íslandi, sem haldin var á laugardaginn. Ráðherrann sagði meðal ann- ars, að í menntamálaráðuneyt- inu væri verið að endurskoða gmnnskólalögin og ný náms- skrá fyrir gmnnskóla væri væntanleg. I framhaldi af námsskránni verður svokölluð viðmiðunarstundaskrá gmnn- skólans tekin til endurskoðun- ar. Þar er kveðið á um hvemig skipta beri kennslustundum milli hinna einstöku náms- greina. Taldi Birgir ísleifur Gunnarsson að gera yrði sér- stakt átak til þess að efla skólastarf sem sneri að menn- ingunni, íslenskri tungu, sögu og bókmenntum og sagði að tillögur um slíkt myndu líta dagsins ljós í tengslum við of- angreinda endurskoðun. Umræður um hlut móður- málsins, sögunnar og bók- menntamanna í skólunum hafa verið töluverðar á undanföm- um ámm. Hefur oft komið til snarpra orðaskipta af því til- efni, ætti það þó að vera hafíð yfír allar deilur, að ein af frum- skyldum íslenskra skóla sé að / kenna íslenska tungu, íslenska sögu og íslenskar bókmenntir. Þótt undarlegt virðist hinum almenna borgara em ýmsir sérfróðir menn, er starfa á sviði skólamála, þeirrar skoð- unar, að ekki beri að leggja sérstaka áherslu á að kenna mönnum sögulegar staðreyndir eða skoða þær í samhengi og heild. Enn aðrir halda þeim skoðunum á loft, að tungan sé í sífelldri gerjun og umbreyt- ingu, þannig að næsta ástæð- ulítið sé að tala um „rétt“ mál og „rangt". Kenningar af þessu tagi hafa sett mismikinn svip á skólastarf í hinum ýmsu löndum. Móðurmálskennsla í gmnnskólum er minni hér á landi en í nágrannalöndunum og hlutur íslenskunnar hefur minnkað undanfarin ár, 1960 nam móðurmálskennsla 30% af námsefni gmnnskólanna en nú er hlutfallið 24%. Á síðari ámm hafa margir séð ástæðu til að rísa gegn þessari öfug- þróun, til að mynda vakti það töluverða athygli á sínum tíma þegar menntamálaráðherrann í ríkisstjóm sósíalista í Frakk- landi tók harða afstöðu gegn lausung í móðurmáls- og sögu- kennslu. Orð Birgis ísleifs Gunnars- sonar, menntamálaráðherra, verða tæpast skilin á annan veg en þann, að ætlunin sé að auka veg og virðingu tungunn- ar, sögunnar og bókmenntanna í námsskrá og starfi gmnn- skólanna. Áformum af þessu tagi er mikil ástæða til að fagna. Það var einmitt Guðni Olgeirsson, námsstjóri í íslensku, sem notaði orðið þjóð- argjöf af þessu tilefni, þegar Morgunblaðið leitaði álits hans á hugmjmdum menntamála- ráðherra. Hann benti réttilega á, að það kostaði bæði náms- gagnagerð og endurmenntun að auka hlut móðurmálsins í skólunum. Átak í þessum efn- um væri ekki framkvæmanlegt nema því yrði fylgt eftir með vemlegum fjárstuðningi. „Ef sá íjárstuðningur fæst mætti hins vegar líkja því við þjóðar- gjöf,“ sagði Guðni Olgeirsson námsstjóri. Þegar rætt er um verndun lands og tungu og fjárveitingar til þeirra mála, fer vel á því að tala um þjóðargjafír. Án landsins og tungunnar væri ekki til nein íslensk þjóð. Vilj- um við að sú þjóð haldi áfram að vera til þurfum við í senn að gæta landsins og tungunn- ar, sögunnar og bókmennt- anna. EftirAsgeir Sverrisson Nú þegar tœpir tveir mánuðir eru liðnir frá undirritun samn- ingsins um upprætingu meðal- og skammdrægra kjarnorku- flauga á landi, fyrsta raunveru- lega afvopnunarsáttmála risaveldanna, beinist athyglin eðlilega að næstu stigum af- vopnunarviðræðna. Mikil bjart- sýnisalda reið yfir heimsbyggð- ina eftir fund þeirra Ronalds Reagans Bandaríkjaforseta og Míkhaíls S. Gorbatsjovs Sovét- leiðtoga í Washington og almennt er litið svo á að afvopnunarsátt- málinn gefi fögur fyrirheit um framtíðina. Leiðtogarnir urðu ásáttir um að fela samninga- mönnum risaveldanna i Genf að vinna að sáttmála um helmings fækkun langdrægra kjarnorku- vopna og ákveðið hefur verið að Reagan fari til fundar við Gor- batsjov í Moskvu síðar á þessu ári, likast til í maí eða júni. Eru jafnvel bundnar vonir við að leið- togamir undirriti samning um langdræg vopn á þeim fundi, sem vissulega væri ótrúlegur árang- ur. Sovétmenn og málpípur þeirra viða um heim leggja áherslu á að samningurinn um meðaldrægu flaugamar sé aðeins fyrsta skref- ið í átt til frekari afvopnunar og að sáttmálinn reynist harla gagnslítill verði látið staðar num- ið. Á undanfömum vikum hafa nýjar afvopnunartillögur streymt frá Ráðstjórnarríkjunum og er þeim flestum beint að tilteknum ríkjum Atlantshafsbandalagsins í þeirri von að unnt verði að ijúfa einingu þeirra. Á sama tíma full- yrða ákveðnir menn að samning- urinn sem undirritaður var í Washington sýni að varnarstefna Atlantshafsbandalagsins sé úrelt, vamarbandalög séu almennt og yfirleitt úrelt og þörf sé á „nýju alþjóðlegu öryggiskerfi" án þess þó að sú hugmynd hafi verið skil- greind nánar. Þetta er einfald- lega rangt. Flestir munu sammála um að leið- togafundurinn í Washington hafí verið markverðasti viðburðurinn á erlendum vettvangi á síðasta ári. Kom þetta raunar skýrt fram í hefð- bundnum áramótaviðtölum fjölmiðla hér á landi við frammámenn og óbreyttan almúgann. I þeim við- tölum létu viðmælendur í ljós þá von að samningurinn mætti verða til þess að ryðja brautina í átt til frek- ari afvopnunar. Vissulega er full ástæða til að vænta frekari árang- urs og þá skoðun er unnt að rökstyðja en líklegra er þó að frek- ari afvopnunarsáttmálar verði ekki undirritaðir á næstunni, ágreinings- efnin virðast einfaldlega of flókin og of mörg. Fyrir áhugamenn um erlend málefni og vígbúnaðarmál verður sérlega spennandi að fylgjast með afvopnunarviðræðum risaveld- anna á þessu ári. Veldur þar mestu afvopnunarsáttmálinn, sem undir- ritaður var í Washington og áhrif hans, Moskvu-fundurinn, forseta- kosningarnar í Bandaríkjunum og umbótabyltingin sem Gorbatsjov hefur boðað austan jámtjaldsins. Sigur fyrir NATO Það er yfir allan vafa hafið að samningurinn um útrýmingu meðal- og skammdrægra kjamorkuflauga er fyrst og fremst sigur fyrir Atl- antshafsbandalagið. Sovétmenn hófu uppsetningu þessara flauga árið 1977 og ákváðu bandalags- þjóðimar árið 1979 að mæta þessari ógnun með uppsetningu banda- rískra kjamorkueldflauga_ í fimm ríkjum Vestur-Evrópu. Ákvörðun þessi olli miklum úlfaþyt í Vestur- Evrópu og friðarhópar ýmsir fordæmdu ákvörðun lýðræðisríkj- anna án þess þó að beina sjónum sínum að rót vandans sem var stór- kostleg kjamorkuvígvæðing Sovét- manna. Því er nánast átakanlegt að fylgjast með málflutningi tals- manna samtaka þessara og annarra þeirra sem hvatt hafa til einhliða afvopnunar lýðræðisríkjanna, sem hafa freistað þess að eigna sér þann árangur sem nú hefur náðst. Stað- reyndin er sú að hefði málflutningur þessa fólks, sem undirritaður vill ekki eins og svo margir trúa að sé stýrt frá Sovétríkjunum heldur telur byggjast á þekkingarskorti og misjafnlega meðvituðum misskiln- ingi, orðið ofan á væri fyrsti afvopnunarsáttmáli kjamorkualdar enn óundirritaður. Árið 1981 bauð Reagan Bandaríkjaforseti að hætt yrði við uppsetningu eldflauganna gegn því að Sovétmenn tækju flaug- ar sínar niður. Þessu höfnuðu Sovétmenn og varð ekki breyting á afstöðu þeirra fyrr en á Reykjavík- urfundi þeirrar Reagans og Gor- batsjovs er sá síðamefndi féllst í meginatriðum á tillögu ríkja Atl- antshafsbandalagsins. Rúmu ári síðar hafði sáttmálinn verið undirrit- aður. í umræðum um gildi sáttmálans hefur verið bent á að hann taki ein- ungis til lítils hluta kjamorkuherafla risaveldanna og hefur af þeim sök- um verið fullyrt að gildi hans felist einkum í því að í fyrsta skipti hafí risaveldin skipst á mikilvægum hemaðarlegum upplýsingum auk þess sem samið hafí verið um skýr og greinargóð eftirlitsákvæði. Em mjög margir þeirar skoðunar að þetta geti reynst sérlega þýðingar- mikið í frekari afvopnunarviðræðum og geti jafnvel flýtt vemlega fyrir þeim. Þess er að gæta að í komandi viðræðum verður ekki samið um útrýmingu einstakra vopnategunda líkt og gerðist í Washington heldur einvörðungu fækkun þeirra. Af þeim sökum blasir vjð að erfíðara verður að ná sáttum um framkvæmd eftir- lits því það mun óhjákvæmilega taka til tiltækra kjamorkuvopna. Þótt hugsanlegt sé að risaveldin nái sam- komulagi um helmingsfækkun Iangdrægra vopna, leyfilega sam- setningu kjamorkuheraflans (svo- tilraunir sem sáttmálinn heimilar fæm fram og skylda hvora tveggju til að virða sáttmálann um tiltekinn tíma“. Þessi klausa segir ekki neitt, er í raun óskiljanleg með öllu, og virðist sem þetta orðalag hafi verið valið til að koma í veg fyrir að hin opinbera niðurstaða Washington- fundarins varðandi geimvamir yrði hin sama og í Reykjavík. Því er á hinn bóginn einnig hald- ið fram að Gorbatsjov sé tilbúinn til að líta framhjá ágreiningnum um geimvamaráætlunina og hann treysti á að Bandaríkjamenn gangi sjálfír af áætluninni dauðri. Raunar hafa bandarískir þingmenn þegar samþykkt að takmarka fjárveitingar til áætlunarinnar. við þær tilraunir fundinum lauk. Margir þeirra em einfaldlega andvígir öllum samning- um við Sovétríkin og var á tímum bráðskemmtilegt að hlýða á taum- lausar öfgarnar í málflutningi þeirra. Samkvæmt Washington- samningnum munu NATO-ríkin eingöngu eyðileggja kjarnorkuvopn, sem komið hefur verið fyrir í Vest- ur-Evrópu. Samningur um lang- dræg kjarnorkuvopn tekur á hinn bóginn til þess hluta kjamorkuher- aflans sem staðsettur er í Banda- ríkjunum og er hugsaður til að veija þau sem lokaliður fælingarstefn- unnar. Óhætt er að fullyrða að slíkur samningur mun mæta mun meiri andstöðu í Bandaríkjunum en samn- ingurinn um Evrópuflaugamar og Leiðtogar risaveldanna, þeir Míkhail S. Gorbatsjov Sovétleiðtogi og Ronald Reagan Bandaríkjaforseti og Reagan forseti Bandaríkjanna, undirrita sáttmálann um útrýmingu meðal- og skammdrægra kjarnorkueldflauga á landi í Washington. nefnd „undirmörk"), sem er enn eitt ágreiningsefrið, og framkvæmd eft- irlits getur það aldrei orðið jafn traust og það sem kveður á um al- gera útrýmingu tiltekinna vopna- gerða. Því er svo við að bæta að langdræg vopn em ekki einvörð- ungu staðsett á landi heldur einnig í flugvélum og síðast en ekki síst kafbátum, sem sérfræðingar telja öflugasta lið fælingarstefnunnar. Sannfærandi eftirliti með fjölda kjamaodda í kafbátum yrði mjög erfítt að halda uppi. Því yrði það nánast lygilegur árangur ef samn- ingamönnunum í Genf tækist að ganga frá sáttmála í þessa vem fyrir fund þeirra Reagans og Gor- batsjovs í Moskvu. Geimvamir Því er svo við að bæta að áætlun Bandaríkjastjómar um geimvamir gegn langdrægum kjamorkuflaug- um tengist óhjákvæmilega slíku samkomulagi. Allt frá því fundinum í Washington lauk hafa risaveldin sem leyfilegar em samkvæmt „þrengri túlkun" gagnflaugasamn- ingsins, sem Sovétmenn aðhyllast, auk þess sem áformað er að tak- marka verulega framlög til vamar- mála á næstu ámm vegna hins gífurlega fjárlagahalla Banda- ríkjanna. Þeirri sþumingu hefur verið varpað fram hvort Gorbatsjov geti leyft sér að taka þá áhættu að líta framhjá geimvamaráætluninni. Færa má sannfærandi rök fyrir því að svo sé og má í því samhengi minna á að Gorbatsjov viðurkenndi í fyrsta skipti í samtali við banda- rískan sjónvarpsmann skömmu fyrir fundinn í Washington að Sovétmenn væm sjálfír að vinna að áætlun um geimvamir. Sovéskir vígbúnaðars- érfræðingar hafa meira að segja lýst yfír því að Sovétmenn geti kom- ið sér upp slíku kerfi á undan Bandaríkjamönnum. Við þetta má bæta að Sovétmenn hafa þegar reist að minnsta kosti tvær leysigeisla- stöðvar á jörðu niðri sem hugsanlegt er að beita megi gegn gervitunglum er líklegt að öldungadeildin myndi samþykkja viðbótarákvæði við slíkan samning, sem þá þyrfti að bera undir Sovétstjómina og hugs- anlega semja um að nýju. Þannig er hugsanlegt að staðfestingin drægist á langinn og andstæðingar samningsins myndu vafalítið freista þess að eyðileggja hann með við- bótarákvæðum sem Sovétmenn gætu ekki sætt sig við (á enskri tungu em slík ákvæði gjaman nefnd „killer amendments", „banvænar breytingartillögur"). Ymsir sérfræðingar, sem lýst hafa sig andvíga sáttmálanum sem undirritaður var í Washington, hafa bent á að með honum sé verið að grafa undan vamarstefnu Atlants- hafsbandalagsins sem byggir á hugmyndinni um fælingarmátt kjamorkuvopna og kenningunni um sveigjanleg viðbrögð á átakatímum. Benda þeir á að þegar einn þáttur kjamorkuheraflans hafí verið upp- rættur kalli það á mun harkalegri viðbrögð bijótist út kjarnorkuátök. Mikilvægt þrep fælingarstefnunnar sem brúi bilið milli svonefndra „vígvallarvopna", sem beita má í takmörkuðum kjamorkuátökum, og langdrægra kjamorkuvopna, sem em ávísun á gagnkvæma gjöreyð- ingu, verði fjarlægt og muni það síst verða til að draga úr spennu. Þá hefur og verið bent á pólitískt mikilvægi Evrópuflauganna með til- liti til vamarskuldbindinga Banda- ríkjamanna í Vestur-Evrópu. „Enginn fremur sjálfsmorð fyrir aðra,“ sagði Henry Kissinger, fyrr- um utanríkisráðherra Banda- ríkjanna, árið 1979 og óttast margir að vamir Vestur-Evrópu kunni að veikjast með brottfiutningi flaug- anna þar eð ráðamenn í Banda- ríkjunum muni hika við að beita langdrægum vopnum, sem staðsett em vestra, og kalla myndu gagn- kvæma gjöreyðingu yfír risaveldin. Er sáttmálinn órökréttur? Loks er vert að benda á eitt at- riði til viðbótar sem ekki hefur verið veitt tilhlýðileg athygli. Meðaldrægu flaugarnar í Vestur-Evrópu hafa sparað þeim ríkjum sem samþykktu uppsetningu þeirra gríðarlegar fjár- hæðir þar sem það er óvefengjanleg staðreynd að hefðbundinn herafli er á allan hátt mun kostnaðarsam- ari en kjarnorkuvarnir. „Kjamorku- vopn spara peninga, einkum og sér í lagi ef þau em bandarísk," sagði Carrington lávarður, framkvæmda- stjóri Atlantshafsbandalagsins, er hann var spurður um kjarnorku- vamir Vestur-Evrópu á fundi með íslenskum blaðamönnum í höfuð- stöðvum NATO í Bmssel í apríl á síðasta ári. Kjami málsins er sá að vegna bandarísku kjarnorkuvopn- anna hafa stjómvöld í ríkjum Vestur-Evrópu getað leyft sér að takmarka framlög til vamarmála, sem em almennt og yfírleitt ákaf- lega óvinsæll málaflokkur í lýðræð- isríkjunum en ráðamenn eystra þurfa litlar áhyggjur að hafa af. Uppsetning flauganna olli miklum deilum en óhætt er að fullyrða að þær verða engu minni er tekið verð- ur að ræða stóraukin framlög til vamarinála til að treysta hinn hefð- bundna herafla, sem er óhjákvæmi- til þess að svo muni ekki verða áfram um ókomna tíð. Af þessu leið- ir að niðurskurður hins hefðbundna herafla er röklega séð forsanda fyr- ir fækkun kjamorkuvopna en getur tæpast talist rökrétt afleiðing þess háttar samninga eins og svo margir hafa fullyrt að undanfömu. Því blasir það við að sú ánægju- lega breyting sem orðið hefur á samskiptum risaveldánna, sem felst fyrst og fremst í auknu trausti þeirra í millum, þýðir engan veginn að fallið hafi verið frá fælingarstefn- unni. Þótt stigið hafí verið sögulegt skref í átt til afvopnunar dettur engum sem kynnt hefur sér þessi mál í hug að kjarnorkuvopn verði upprætt með öllu í framtíðinni þó svo að leiðtogar beggja risaveldanna hafi á stundum upphafningar og algleymis rætt um heinv án kjam- orkuvopna. Rökin gegn þessari hugmynd blasa við; þótt samið verði um útrýmingu allra slíkra vopna verður aldrei unnt að uppræta þá þekkingu sem býr að baki smíði þeirra. Slíkt samkomulag væri einn- ig öldungis óframkvæmanlegt einkum hvað varðar vígvallarvopn með kjamorkuhleðslum. Sem dæmi má nefna að ógerlegt er að sjá hvort tiltekin fallbyssukúla hefur að geyma kjamahleðslu eða ekki og óhugsandi er að unnt yrði að halda uppi eftirliti með smærri kjamorku- vopnum. Áróður og eftirlit Á undanfömum vikum hafa sov- éskir ráðamenn kynnt nýjar tillögur í afvopnunarmálum, sem allar eiga það sameiginlegt að vera óaðgengi- legar fyrir riki Atlantshafsbanda- lagsins. Áróðursgildið er hins vegar ótvírætt enda verður víst seint sagt um Varsjárbandalagið að þar ráði lýðræðisleg stefnumótun ríkjum. Sovétmönnum er hins vegar greini- lega umhugað um að missa ekki frumkvæðið á áróðurssviðinu enda er þeim í lófa lagið að höfða beint til tilfínninga almennings í Vestur- Evrópu og Bandaríkjunum. Tillögum þessum er fyrst og fremst beint að tilteknum aðild- arríkjum Atlantshafsbandalagsins í þeirri von að unnt verði að spilla samstöðu bandalagsþjóðanna. Gorbatsjov Sovétleiðtogi ræðast við legt i ljósi yfirburða Varsjárbanda- lagsríkjanna á þessu sviði. Þannig er hugsanlegt að afvopnunarsátt- málinn komi til með að raska stöðugleika í stjómmálum í Vestur- Evrópu og það verður vafalítið mjög erfitt að ná fram nauðsynlegri hækkun fjárframlaga í þessu skyni. Af þessu má leiða sterkustu rök- semdina gegn Washington-samn- ingnum. Hann er einfaldlega órökréttur þar sem tilgangur kjam- orkuherafla beggja risaveldanna er sá að afstýra stríði með hefðbundn- um vopnabúnaði í krafti hótunar um enn meiri eyðileggingu og dauða. Á þessu hvílir fælingarstefn- an. Þetta er vissulega ekki sérlega geðsleg hugmynd en vangaveltur um siðferðislegar forsendur hennar virðast marklausar þar sem öll manndráp eru í eðli sínu hámark villimennsku og siðleysis og skiptir þá engu hvaða tólum og tækjum er beitt. Mestu skiptir að hótunin hefur orðið til þess að tryggja frið- inn í rúm 40 ár og ekkert bendir með aðstoð túlka í Hvita húsinu. Þannig var það engin tilviljun að Erich Honecker, leiðtogi austur- þýska kommúnistaflokksins, skyldi vera valinn til að kynna tillögu Varsjárbandalagsins um að fallið yrði frá hvers konar endumýjun skammdrægra kjamorkuflug- skeyta, sem draga allt að 500 kílómetra, og heyra undir vígvallar- vopn. NATO-ríkin samþykktu þessa endumýjun árið 1983 (Montebello- ákvörðunin) og er hún því á engan hátt tengd samningnum sem undir- ritaður var í Washington en Sovét- menn hafa fullyrt að NATO hyggist bæta sér upp missi bandarísku kjamorkuflauganna með þessum hætti. Eftir því sem næst verður komist eiga NATO-ríkin 88 slík flugskeyti af gerðinni „Lance" og munu þau þegar orðin úrelt. Var- sjárbandalagsríkin munu á hinn bóginn ráða yfír um 1.400 skamm- drægum kjamorkuflugskeytum. í Vestur-Þýskalandi hafa menn veru- legar áhyggjur af þessum vopnum enda verður þeim beitt á þýsku land- Er frekarí árangnrs að væntaí af- vopnunarviðræðum risaveldanna? og síðar kjamaoddum. Allt að einu virðist ljóst að stjóm Reagans for- seta mun ekki reynast tilbúin til að fóma geimvamaráætluninni fyrir samkomulag um fækkun lang- drægra vopna og er því spurningin sú hvort samið verður um að heim- ila tiiteknar tilraunir, sem virðist framkvæmanlegt, eða hvort Sovét- menn fallast á áætlunina í krafti eigin áforma og í þeirri vissu að bandarískir þingmenn muni taka af þeim ómakið og gera hana að engu. Fæling og eftirlit Loks er vert að benda á að slíkt samkomulag þyrfti staðfestingu öld- ungadeildar Bandaríkjaþings til að öðlast gildi líkt og samningurinn um útrýmingu meðal- og skammdrægu flauganna. Menn hafa fundið Was- hington-samningnum ýmislegt til foráttu og hafa einkum heyrst efa- semdir um að eftirlitsákvæðin séu • fullnægjandi. Var þetta einkum áberandi í málflutningi ákveðinna bandarískra íhaldsmanna eftir að Skammdræg sovésk lgarnorkuflugskeyti sýnd á Rauða torginu í Moskvu. deilt um hver hafí orðið niðurstaða hans varðandi geimvamir og túlkun ABM-sáttmálans svonefnda frá ár- inu 1972 um takmarkanir gagneld- flaugakerfa, sem Sovétmenn telja að taki fyrir tilraunir með vopnabún- að í geimnum. Bandaríkjamenn líta hins vegar svo á að sáttmálinn taki einvörðungu fyrir staðsetningu þess háttar vopna í geimnum og hafa boðist til að virða þetta ákvæði í sjö ár. Svo virðist sem leiðtogarnir hafi orðið samála um það í Washington að vera ósammála um þessi atriði en svo sem menn rekur vafalítið minni til strandaði fundurinn í Reykjavík einmitt á deilum um geimvamaráætlun Bandaríkja- manna. í sameiginlegri lokayfírlýsingu leiðtoganna eftir fundinn í Wash- ington segir að risaveldin hafi orðið ásátt um að stefna að samkomulagi sem „myndi skuldbinda bæði ríkin til að virða ABM-sáttmálann eins og hann var undirritaður árið 1972 á sama tíma og þær rannsóknir og svæði bijótist út átök. Af þessum sökum var Honecker falið að kynna tillöguna í nafni sameiginlegra hagsmuna. Eduard Shevardnadze, utanríkisráðherra Sovétríkjanna, gekk hins vegar lengra er hann átti viðræður við hinn vestur-þýska starfsbróður sinn Hans-Dietrich Genscher. Shevardnadze sagði Sov- étmenn hlynnta því að flaugar þessar yrðu upprættar með öllu. Ef gengið yrði að þessum hugmyndum yrðu eiginlegar kjarnorkuvamir Vestur-Evrópu í raun úr sögunni þó svo eitthvað stæði eftir af minni háttar vígvallarvopnum. Þar með yrðu yfirburðir Sovétríkjanna á sviði hins hefðbundna herafla enn ógn- vænlegri en þeir em nú um stundir enda hafnaði Genscher tillögunni þegar í stað en sagði stjórnvöld í Bonn reiðubúin til viðræðna um fækkun þessara vopna. í raun gildir hið sama um tillögu Sovétmanna um takmörkun hem- aðammsvifa á norðurslóðum, sem Nikolaj Ryzhkov, forsætisráðherra Sovétríkjanna, kynnti er hann sótti Svía og Norðmenn heim á dögunum. Tillaga þessi er frekari útfærsla á hugmyndum sem Gorbatsjov kynnti í ræðu í Múrmansk á síðasta ári og ýmsum þótti merkileg. Hugmyndin er hins vegar nátengd tillögu um að Norðurlöndin verði lýst kjam- orkuvopnalaust svæði eða „friðar- svæði" eins og Sovétmenn vildu á ámm áður en þeir hafa um áratuga skeið freistað þess að gera Norðurl- öndin hlutlaus. Yrði tillaga þessi að vemleika myndi hún takmarka mjög fíotaumsvif NATO á norðurslóðum og torvelda flutninga á birgðum og. hergögnum yfír Atlantshafið á óvissutímum. Hún hefði á hinn bóg- inn minni takmarkanir í för með sér fyrir Sovétríkin, einkum varðandi viðbúnað kafbáta þeirra í Barents- hafi, sem búnir em langdrægum kjamorkueldflaugum, auk þess sem flutningur liðsafla til Mið-Evrópu á átakatímum færi fram á landi. Vígvæðingá Kóla-skaga Þá má heldur ekki gleyma þrot- lausri vígvæðingu Sovétmanna á Kóla-skaga, sem er í næsta ná- grenni Norðurlanda. Nýverið hafa verið birtar upplýsingar sem sýna að Sovétmenn hyggjast ekki láta staðar numið í vígvæðingu þar þrátt fyrir tillögur þessar. Tekin hefur verið í notkun höfn fyrir eldflauga- kafbáta sem er aðeins um 50 kílómetra frá norsku landamæmn- um. Þá sýna gervihnattarmyndir að Sovétmenn hafa að undanfömu lagt nýjar flugbrautir á skaganum sem ætlaðar em langdrægum sprengju- flugvélum af gerðinni „Blackjack“ sem brátt verða teknar í notkun og borið geta kjamorkuvopn. Hugmyndir um að „friðlýsa" til- tekin landsvæði em óraunhæfar þar sem þeir sem þær aðhyllast leiða hjá sér þá staðreynd að helsti styrk- ur nútímaherafla felst í hreyfanleika hans. Það er einmitt af þessum sök- um sem bæði ríki NATO og Varsjár- bandalagsins hafa orðið sammála um að stefna beri að viðræðum um niðurskurð hins hefðbundna herafla allt frá Atlantshafi til Úralfjalla. Áformað er að viðræður þessar komi í stað MBFR-viðræðnanna svo- nefndu um jafna og gagnkvæma fækkun heija, sem staðið hafa í tæp 15 ár án árangurs, einkum vegna þess að þær hafa eingöngu tekið til hefðbundins herafla Mið-Evrópu. I ljósi þessa verður ekki betur séð en að tillaga Sovétstjómarinnar um takmarkanir hemaðammsvifa á norðurslóðum sé áróðursbragð og liður í þrotlausri viðleitni þeirra til að þrýsta NATO-ríkjunum á Norð- urlöndum í átt til hlutleysis. Stað- reyndin er hins vegar sú að Sovétmenn líta á Norðurlöndin, að íslandi undanskildu, sem hluta af vamarsvæði sinu. Fyrir Sovétmenn er gildi tillögunnar hins vegar ótví- rætt þar sem hún getur ýtt enn frekar undir þær ranghugmyndir, sem á stundum virðast ríkjandi á Norðurlöndum, að Sovétmönnum sé umhugað um að tryggja stöðugleika í þessum heimshluta og því teljist Norðurlöndin í raun lágspennu- svæði.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.