Morgunblaðið - 13.02.1988, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1988
Kjarasamningar undanfar-
inna ára hafa verið samn-
ingar um verðbólgustig
eftirSnorra
Snorrason
Nú þegar við stöndum á þeim
tímamótum, að lqarasamningar eru
lausir og mikil óvissa ríkir um efna-
hagsmál, ber að huga að því hver
framvindan gæti orðið á nýbyijuðu
ári. í nýgerðri álitsgerð VSÍ um
efnahagshorfur á árinu er gert ráð
fyrir samdrætti í hinum ýmsu þjóð-
hagsstærðum, sem ætlaðar eru að
leiða í ljós hag þjóðarbúsins hverju
sinni. Megin niðurstöður eru þær
helstar, að búist er við að einka-
neysla dragist saman á árinu.
Ástæðumar fyrir samdrætti í
einkaneystu em í meginatriðum
vegna samdráttar í útflutningstekj-
um landsmanna, minni atvinnuþátt-
töku, aukinnar skattbyrði og
minnkandi umsvifa í ríkis- og einka-
geira. Þá er ennfremur búist við
að þjóðartekjur dragist saman um
4% á mann og hallinn á viðskiptum
við útlönd verði tæplega 9 milljarð-
ar króna eða 4,2% af landsfram-
leiðslu.
Þetta eru mikil umskipti frá
síðastliðnu ári, sem einkennist af
uppgangi á flestum sviðum. Þensl-
una í fyrra má í megin dráttum
rekja til þeirra auknu umsvifa, sem
áttu sér stað bæði í einka- og ríkis-
geira. Einnig má benda á, að ekki
voru greiddir skattar af launatekj-
um ársins og kaupmáttaraukning
var mikil.
Launa- og kaupmáttar-
þróun
Samkvæmt fréttabréfi Kjara-
rannsóknarnefndar hækkuðu laun
um 40% að meðaltali milli áranna
1986 og 1987 og framfærsluvísital-
an um 19%. Kaupmáttur launa
hækkaði því að meðaltali um 18%
á þessu tímabili.
Sé horft til tímabilsins frá fyrsta
ársfjórðungi 1986 til fjórða árs-
fjórðungs 1987 hækkuðu laun hins
vegar um 73%, en hækkun fram-
færsluvísitölu á sama tímabili var
um 34% og jókst kaupmáttur launa
því um 29% á tímabilinu.
Aukning kaupmáttar í jafnmiklu
mæli, á jafn stuttum tíma, á sér
ekki fordæmi hérlendis né erlendis
og því hljóta menn að leita svars
við þeirri spumingu hvort þessi þró-
un hafi átt sér raunhæfar forsend-
ur.
Verðmætasköpun
Megin forsendan fyrir svigrúmi
til raunverulegra launahækkana við
óbreyttan framleiðslukostnað er
aukin verðmætasköpun. En sé litið
á breytingar í verðmætasköpun
þjóðarbúskaparins til að útskýra
þessa aukningu í kaupmætti kemur
í ljós, að verðmætasköpun jókst að
meðaltali um rúm 6% á árunum
1986 og 1987, en búist er við að
verðmætasköpun dragist saman um
rúmlega 2% á þessu ári.
Þetta merkir að launahækkanir
hafa farið langt fram úr breytingum
í verðmætasköpun.
Að launahækkanir verði þar, sem
engin eða lítil aukning í verðmæta-
sköpun hefur átt sér stað, er vitan-
lega verðbólguhvetjandi. Atvinnu-
rekendur velta launahækkunum út
í verðlagið, enda ekkert svigrúm til
annars, þar sem ekkert samræmi
var með breytingu í verðmætasköp-
un og launahækkunum.
Enginn grundvöllur er fyrir
launahækkun, ef engin aukning í
verðmætasköpun hefur átt sér stað.
Launahækkanir leiða þá aðeins til
enn meiri erfiðleika í atvinnugrein-
Snorri Snorrason
„Kjarasamning'ar und-
anfarinna ára hafa í
raun ekki verið neitt
annað en samningar um
verðbólgustig. Kjara-
samnigar um meiri
kauphækkanir en þjóð-
arbúið stendur undir
leiða óhjákvæmilega til
aukinnar verðbólgu,
sem síðan orsakar sam-
drátt kaupmáttar.“
sama tíma og félagar þeirra innan
vébanda verkalýðshrejrfingarinnar
hafa fengið kaupmáttaraukningu.
Þeir hafa því verið blórabögglar
annarra félagsmanna verkalýðs-
hrejrfingarinnar.
kaupmáttaraukningu á kauptaxta
annarra iaunþega.
Þetta merkir að bókagérðarmenn
tóku á sig tæplega 15% kaupmátt-
arrýmun á kauptaxta í samanburði
við aðra launþega, sem ekki stóðu
í verkfallsaðgerðum á tímabili frá
10. september 1984 til 31. desem-
ber 1985.
Vísitölubinding
Enn einu sinni hafa einstök
verkalýðsfélög komið upp með þá
hugmynd að vísitölubinda laun og
verðlag.
Vísitölubinding tengir laun og
verðlag með ósveigjanlegum hætti,
án tillits til aðstæðna hveiju sinni.
Vísitölubinding veldur t.d. kaup-
hækkun, þegar viðskiptakjör þjóð-
arbúsins versna vegna hækkunnar
innflutningsverðs, svo sem á olíu,
og útilokar í raun möguleika stjóm-
valda til þess að beita Qármálaleg-
um aðgerðum við stjóm efnahags-
mála. Þetta þýðir, að vandamálið
verður óviðráðanlegt, verði þjóðar-
búið fyrir utanaðkomandi áfalli,
þegar vísitölubinding launa og verð-
lags er til staðar.
Ennfremur sé misvægi í þjóðar-
búinu, viðheldur vísitölubinding
ójafnvæginu og nánast útilokar, að
aðgerðir til leiðréttingar beri árang-
ur. Vísitölubinding hindrar því alla
viðleitni til að lækka verðbólguna.
Vísitölubinding iauna og verðlags
er því óneitanlega dragbítur á fram-
farir og hagvöxt í þjóðfélaginu.
Niðurlag: Hvað er til ráða?
Síðastliðin tvö ár hafa verið
gæftasöm fyrir íslenska þjóðarbúið,
en nú má búast við að bregði til
verri vegar. Eins og áður er getið
má búast við samdrætti í þeim
n/C-tijvalin
tilbreyting
Ljúffengt gæðakex í þremur bragðtegund-
um. Frábært með osti og ídýfum eða eitt
sér. 7VC - eitt það besta. Láttu það ekki
vanta.
unum.
Verkföll
Eins og sjá má af töflu 1 hefur
„verkfallsvopnið" verið mikið notað
hér á landi. Á ámnum 1981 til
1987 hafa ávalit einhver aðildarfé-
lög innan raða verkalýðshreyfingar-
innar séð sig knúin til að hefja verk-
fallsaðgerðir í þeirri von að þeim
takist að bera meira úr býtum en
atvinnurekendur bjóða og brejrta
tekjuskiptingunni í þjóðfélaginu sér
í hag.
Afleiðingin er sú, að gífurlegar
kauphækkanir hafa riðið yfir þjóð-
arbúið og hátt verðbólgustig fylgt
í kjölfarið.
Tafla 2.
% breyting % breyting %breytíng
kaupmáttar kaupmáttar kaupmáttar
hreins tímakaups hreins tímakaups, hreins
félagsmanna, sem þátttakenda timakaups,
ekki stóðu í verkfalls- allrafélags-
verkfallsaðgerðum. aðgerða. manna.
1981 0,4 -6,8 0,1
1982 2,0 0,8 1,4
1983 +17,2 +17,4 +17,2
1984 +4,3 h-13,9 +5,6
1985 1,9 3,9 1,5
1986 8,3 7,7 8,3
1987 17,9 12,3 17,4
Meðaltal: 1,3 +3,0 0,8
Hvað hefur áunnist með verkföllum?
Tafla 1.
% hækkun % hækkun
Meðaltal vinnu- hreins framfærslu-
stöðvunardaga tímakaups.(*) kostnaðar.
1981 18 51,5 50,9
1982 3 54,0 51,0
1983 1 52,6 84,3
1984 25 23,7 29,2
1985 14 34,9 32,4
1986 1 31,3 21,3
1987 12 40,1 18,8
(*) Hreint tímakaup er laun án
orlofs fyrir dagvinnu að við-
bættum hvers kyns auka-
greiðslum svo sem yfirborgun-
um, fæðis-, ferða-, fata- og
verkfærapeningum deilt með
dagvinnutímum.
Vitanlega hefði þróunin ekki orð-
ið að vera svona, ef rétt hefði verið
haldið á spilunum. Ef launahækk-
anir hefðu verið hóflegar og í sam-
ræmi við breytingar í verðmæta-
sköpun mætti ætla, að raunin hefði
orðið önnur.
Kjarasamningar undanfarinna
ára hafa í raun ekki verið neitt
annað en samningar um verðbólgu-
stig. Kjarasamningar um meiri
kauphækkanir en þjóðarbúið stend-
ur undir leiða óhjákvæmilega tii
aukinnar verðbólgu, sem síðan or-
sakar samdrátt kaupmáttar.
Eins og sjá má af töflu 2 er ár-
angur verkfallsaðgerða lítill, enda
hefur það venjulega verið svo, að
þær launahækkanir, sem knúnar
voru fram með verkfallsaðgerðum,
hafa einnig komið til annarra laun-
þega, sem ekki stóðu í verkfallsað-
gerðum. Þannnig hafa þátttakend-
ur í verkfallsaðgerðum tekið á sig,
að meðaltali, kaupmáttarrýmun á
Raunverulegt dæmi um áhrif
verkfalla á kaupmátt þátttakenda
er einkar skýrt þegar nær 7 vikna
verkfall bókagerðarmanna á árinu
1984 er skoðað.
Verkfallið hófst 10. september
1984 og lauk 22. október með und-
irritun kjarasamnings, sem fól í
sér, að kauphækkun á taxta bóka-
gerðarmanna var 17% að meðaltali.
Gildistfmi samningsins var frá
22. október 1984 til 31. desembér
1985, eða í 434 daga. En bókagerð-
armenn voru í verkfalli frá 10. sept-
ember, eða í 43 daga.
Sé 10. september talinn upphaf
viðmiðunartímans, sem kauphækk-
animar ná til, þ.e. að tekjum á
samningstímanum sé líka dreift á
verkfallstímann, þá varð kaup-
hækkun bókagerðarmanna aðeins
6,5% að meðaltali.
Aðrir launþegar, sem ekki stóðu
í verkfallsaðgerðum á sama tíma-
bili, fengu kauphækkanir, sem
námu að meðaltali um 25%, sam-
kvæmt kjarasamningum.
Meðaltals hækkun framfærslu-
vísitölu á sama tímabili var um
23%, þannig, að bókagerðarmenn
tóku á sig 13,5% kaupmáttarrýmun
á kauptaxta f samanburði við 1,6%
stærðum, sem ætlaðar em til að
sýna hag þjóðarbúsins hveiju sinni.
Hversu mikill sá samdráttur verður
fer eftir stöðu atvinnugreinanna og
þeim kjarasamningum, sem gerðir
verða á árinu.
Sá rekstrarhalli, sem nú er í út-
flutningsgreinum landsmanna, kall-
ar á samstöðu í þjóðfélaginu. Náist
þessi samstaða og verði hóflegir
kjarasamningar gerðir verður sam-
drátturinn að sama skapi minni en
ella. Sé aftur á móti gengið að kröf-
um um háar launahækkanir f kjöl-
far verkfallsaðgerða má búast við
svipaðri stöðu og árin 1982 og
1983, þegar verulega þrengdi að
þjóðarbúi landsmanna.
Höfundur er hagfræðingur VSÍ.
Breyttur af-
greiðslutími
póst- og
símstöðva
FRÁ 15. febrúar nk. breytist af-
greiðslutími póstútibúanna >
Reykjavik og póst- og simstöðv-
anna í Kópavogi, Hafnarfirði.
Mosfellsbæ og Selfjamamesi.
Mánudaga, þriðjudaga, miðviku-
daga og föstudaga verður opið frá
kl. 8.30—16.30, en á fimmtudögum
frá kl. 8.30-18.00.
Afgreiðslutími póstútibúsins >
Umferðamiðstöðinni, R-6, verður
með sama hætti og áður, virka
daga frá kl. 8.00—19.30 og laugar-
daga kl. 8.00 til 15.00. Póstútibúið
R-3 í Kringlunni verður einnig opið
eins og áður, alla virka daga nema
laugardaga kl. 8.30—18.00.