Morgunblaðið - 19.02.1988, Blaðsíða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1988
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1988
31

Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Löng
kosningabarátta
Baráttan um að taka við
forsetaembætti Banda-
ríkjanna af Ronald Reagan er
að komast á fullan skrið. Þetta
er langur og erfíður slagur.
Fyrst verða keppinautamir að
beijast innbyrðis í eigirt flokk-
um í einstökum ríkjum Banda-
ríkjanna, síðan að hljóta sam-
þykki flokksþinga og loks
heyja frambjóðendur stóru
flokkanna tveggja, repúblík-
ana og demókrata, úrslitaorr-
ustuna fyrir kjördag í nóvem-
ber. í janúar 1989 lætur síðan
Reagan formlega af embætti.
Hann hefur þá setið á forseta-
stóli í átta ár og er fyrsti for-
setinn sem það hefur gert
síðan á sjötta áratugnum, þeg-
ar Dwight Eisenhower sat í
átta ár (1953 til 1961).
Á þriðrjudaginn fóru fram
forkosningar í New Hamp-
shire-ríki, en þær hafa verið
taldar hafa sögulegt gildi síðan
1952. Þá gerðist það þar í
slíkum kosningum, að Dwight
Eisenhower, sem ekki var orð-
inn formlegur frambjóðandi,
sigraði óvænt í prófkjöri
repúblíkana og lagði Robert
Taft að velli með eftirminnileg-
um hætti. í sömu lotu hjá
demókrötum sigraði Estes
Kefauver þáverandi forseta
Haríy Truman og varð það til
þess, að Truman ákvað að
draga sig í hlé. Síðan hefur
verið litið á New Hampshire
sem kjördæmi, þar sem tiltölu-
lega óþekktur frambjóðandi
gæti komist í sviðsljósið. Það
er söguleg staðreynd, að frá
1952 hefur enginn náð kjöri
sem forseti Bandaríkjanna án
þess að hafa farið með sigur
af hólmi í forkosningunum í
New Hampshire.
Tvö lykilprófkjör hafa nú
farið fram í Bandaríkjunum, í
Iowa og New Hampshire. Þrír
frambjóðendur hafa ákveðið
að draga sig í hlé, tveir
repúblíkanar: Alexander Haig,
fyrrum utanríkisráðherra, og
Pete du Pont, fyrrum ríkis-
stjóri í Delaware; og einn
demókrati: Bruce Babbitt,
fyrrum ríkisstjóri í Arizona.
Helstu keppinautamir hjá
repúklíkönum eru nú George
Bush, varaforseti, og Robert
Dole, öldungadeildarþingmað-
ur frá Kansas. Dole sigraði
óvænt í Iowa en Bush vann
óvæntan stórsigur í New
Hampshire. Hjá demókrötum
sigraði Michael Dukakis, ríkis-
stjóri í Massachusetts, í New
Hampshire en Richard Gep-
hardt, fulltrúadeildarþingmað-
ur frá Missouri, sigraði í Iowa
og eru þessir tveir í broddi
fylkingar hjá demókrötum.
Enn er löng leið fyrir hönd-
um hjá frambjóðendunum og
ljóst, að hinir ólíklegustu hlut-
ir geta komið í veg fyrir að
þeir nái takmarki sínu. Hitt
er ljóst, að hefði George Bush
fengið slæma útreið í New
Hampshire væri hann líklega
að flestra dómi nú þegar úr
sögunni sem trúverðugur
frambjóðandi. Varaforsetinn
hefur sætt ámæli fyrir að vera
frekar litlaus og ólíklegur til
stórræða. Til að losa sig undan
því hefur hann tekið upp bein-
skeyttari og hörkulegri bar-
áttuaðferðir en áður. Vakti það
til að mynda sérstaka athygli,
þegar hann svaraði frægum
bandarískum sjónvarpsfrétta-
manni, Dan Rather, með gagn-
árásum. Og eftir að hafa lent
í öðru sæti í New Hampshire
hefur Robert Dole sakað Bush
og áróðursmenn hans um að
halda uppi persónulegri ófræg-
ingarherferð gegn sér og konu
sinni. Bendir flest til þess, að
þeir Bush og Dole eigi eftir
að beijast af heift í návígi
næstu daga og vikur; hinn 8.
mars verður stórlota í prófkjör-
inu, þegar kosið verður í 20
ríkjum samtímis.
Um tíma var hart sótt að
George Bush í því skyni að fá
úr því skorið með afdráttar-
lausum hætti, hver hlutur hans
hafí verið í hinni leynilegu
vopnasölu til írans og tilfærslu
á fjármunum til kontra-skæru-
liðanna í Nicaragua. Töldu
margir að Bush hefði ekki
komist nægilega vel frá þeirri
orrahríð. Nú segja hins vegar
margir, að í New Hampshire
hafí varaforsetinn notið góðs
af vinsældum Reagans meðal
íhaldssamra lgósenda í ríkinu
og hið sama eigi eftir að ger-
ast í suðurríkjum Banda-
ríkjanna. Vangaveltur af þessu
tagi, sem sýnast í fljótu bragði
byggjast á þverstæðum, eru
til marks um umræður næstu
vikna og mánaða, þegar hin
langvinna kosningabarátta í
Bandaríkjunum ber á góma.
Hver sem úrslitin verða er
ljóst, að þau snerta fleiri en
Bandaríkjamenn eina. Hand-
hafí bandaríska forsetavalds-
ins hefur svo mikil áhrif á
gang allra heimsmála, að með
baráttunni um þetta vald er
fylgst af athygli um öll lönd.
Framtíð smáríkjanna
eftirÁke Sparring
KEYPT er nokkurra þúsunda
tonna flutningaskip, safnað er
saman hópi afrískra eða suður-
ameriskra ævintýramanna með
reynslu af hernaði í einhverri
höfninni á leiðinni og honum
fengin vopn í hendur, sjálfvirkir
rifflar og handsprengjur. Fleira
þarf ekki til að leggja undir sig
litið konungsríki í Kyrrahafi eða
Indlandshafi. Erfiðara verður að
halda ríkinu en það er ekki
ógemingur, eins og sagan kennir
okkur.
Hér eru nokkur dæmi.
Sextiu vopnaðir menn stigu í land
í Mahe, höfðueyju Seychelleseyja,
snemma morguns fímmta júní árið
1977. Mennimir höfðu verið þjálf-
aðir í Tansaníu. Mancham, forseti,
sem var svo óheppinn - eða ef til
vill svo heppinn - að vera erlendis,
var sviptur völdum. Albert René,
sem steypti honum af stóli, er enn-
þá forseti og hefur leigt sér fímmtíu
manna norður-kóreska lífvarða-
sveit.
Fimmtíu hvítir málaliðar stigu í
land í Komoreyjum fyrsta maí 1978.
Ahmed Abdallah Abderamane
leigði þessa menn, en hann hafði
áður verið forseti eyjunnar en verið
steypt af stóli eftir vopnaðan bar-
daga við lið Aili Solieh. Solieh varð
þekktur þegar hann lét segja upp
öllum rikisstarfsmönnumog brenna
öllum opinberum slgölum eftir
valdatöku sína. Hann var síðan
skotinn 14 dögum eftir innrás Abd-
eramanes, og auðvitað á flótta.
Eftir að nýlendan Nýja-Suðureyj-
ar varð lýðveldið Vanuato lýstu
fímmtíu franskir plantekrueigendur
og átta hundruð landbúnaðarverka-
menn yfír sjálfstæði eyjunnar
Espiritu Santo. Á bak við þessa
yfírlýsingu stóð bandarískur styrkt-
arsjóður, Phoenix, sem hafði áform
um að breyta Espiritu Santo í
skattaparadís fyrir milljónamær-.
inga. Nýju valdhafamir í Vanuatu
höfðu ekki yfir her að ráða. .Eftir
langa bið gripu Frakkar, sem áður
réðu yfír eyjunum, í taumana.
Sumar valdaránstilraunimar
geta verið farsakenndar. Til að
mynda árið 1982 þegar hópur mála-
liða, klæddur sem rúgby-lið, kom í
flugvél til Seychelleseyja frá Svasí-
landi en var svo kyrrsettur. Það
gerðist í tollinum. Hluta „liðsins"
tókst að flýja með því að ræna
annarri flugvél og fljúga henni til
Suður-Afríku, sem að sjálfsögðu
aftók að hafa átt hlut að máli og
neitaði að framselja rúgbí-iiðið.
Staða smáríkjanna
Ör fjölgun smáríkja í heiminum
gefur ævintýramönnunum byr und-
ir báða vængi. Hin fjölmörgu eyriki
eru verst sett, því mörg þeirra era
við fjölfamar sigiingaleiðir og hafa
yfirleitt ekki eiginn her.
Til smáríkja teljast ríki með
minna en milljón íbúa. Þau era
fímmtíu alls. Þar við bætast ríki,
sem era í þann mund að breytast
úr nýlendum í sjálfstæð ríki eða era
að losa sig frá ríkjum sem þegar
hafa hlotið sjálfstæði, en fíölda
þeirra er erfítt að áætla.
í Evrópu era átta smáríki, flest
velstæðar leifar frá lénstímunum,
þegar Evrópa var samsett af fíölda
meira eða minna sjálfstæðra lands-
svæða. Evrópsku smárikin, fyrir
utan Möltu, era í sérstöku sam-
bandi við öflugri ríki. Þau þurfa
ekki að óttast sjóræningja og mála-
liða.
í Afríku og Indlandshafi era tutt-
ugu smáríki. Flest þeirra eiga í
erfiðleikum vegna landgráðugra
nágrannaríkja og tortiygginna
stórvelda. Smá en auðug fursta-
dæmi í Persaflóa era beinlínis í
hættu.
í Eyjahafí og Karibahafi eru
einnig tuttugu smáríki, og þau
verða fleiri ef að líkum lætur. Þar
verðum við vitni að síðasta þættin-
um í þeim harmleik sögunnar sem
upþlausn vestrænu nýlenduveld-
anna er. Heitu eyjamar í Eyjaálfu,
sælustaðir ferðabæklinganna, hefja
hver eftir annarri innreið sína á
vettvang alþjóðastjómmálanna;
Enn er óvíst hversu lengi sjálfstæði
þeirra verður virt.
Smáríkin eiga ekkert annað sam-
eiginlegt en smæðina og það sem
því fylgir. Nokkur þeirra era auð-
ug, sum þeirra mjög svo. Önnur eru
fátæk, nokkur teljast til allra fátæk-
ustu landa heims. Þá era sum í
meðallagi stöndug.
Sumum stjóma hefðbundnir ein-
valdar. í öðram er þingræðisleg
hefð sem á sér langa sögu, til að
mjmda í Bahamaeyjum. Nokkur era
mjög hægri sinnuð, önnur gera til-
raunir eftir marxískum uppskrift-
um, og nokkram má líkja við
vestrænu velferðarsamfélögin.
Flest smáríkjanna era einnig smá
að flatarmáli og það skapar líka
vandamál. Árið 1979 geisti fellibyl-
urinn Davíð yfír Karibahaf og
Dóminíska lýðveldið, 750 ferkíló-
metrar að stærð og með 75.000
íbúa, varð á vegi hans. Þegar felli-
bylurinn hafði geist framhjá vora
þrir af hveijum fjóram landsmanna
heimilislausir og sjötti hver meira
eða minna alvarlega slasaður. Mið-
að við fíölda íslendinga hefði þetta
þýtt að 180.000 þeirra hefðu misst
heimili sín og 40.000 slasast.
Þá má benda á að Grenada, sem
er sjálfstætt ríki innan Breska sam-
veldisins, er eiginlega aðeins eitt
eldfíall.
Ef öll smárikin væru aðilar að
Sameinuðu þjóðunum myndu þau
vega þungt við atkvæðagreiðslur á
allsheijarþinginu. Nokkur þeirra
eiga aðild að Sameinuðu þjóðunum,
en önnur hafa kosið að standa fyr-
ir utan þær. Ástæðan getur verið
efnahagsleg: Það er dýrt að reka
sendiráð í New York. Og það er
reyndar fátt sem Sameinuðu þjóð-
imar geta veitt þeim, síst af öllu
vemd. Mörg þeirra hafa komist að
samkomulagi við gömlu nýlendurík-
in, sem felur yfirleitt í sér að
landvamir og utanríkismál smáríkj-
anna koma í hlut fyrrverandi
nýlenduríkja. Vandamálið er að
nýlenduríkin vilja helst vera laus
við þessar landvamir. Þau skortir
oft herafla á þeim svæðum sem
þeim er ætlað að veija og þau eiga
þar ekki beinlínis öryggishagsmuna
að gæta.
Einstök lönd
Flest ríkin era smá að flatar-
máii, eins og áður sagði, en það er
fleira sem hafa ber í huga. Eyríkin
geta verið dreifð yfír mjög stór
svæði. Önnur era aðeins ein eyju
og í kringum þau er ekkert annað
en sjór.
Naura varð sjálfstætt ríki árið
1968. Hér er aðeins um eina og
mjög afskekta eyju í Kyrrahafí að
ræða, 4,5 kílómetra að stærð á
hveija hlið. íbúamir era um 8.000.
Til samanburðar má nefna að Sid-
ney í Ástralíu, sem er næsta
stórborg, er 3.500 kflómetrar.
Naura hefur ekki eigin her.
Naura er kóraleyja. Miðbik eyjar-
innar er 60 metra há slétta, þar sem
í kóralnum myndast fosfat. Byggð
eyjarinnar er á 150-300 metra
breiðri strandlengju. Meira en helm-
ingur íbúanna starfar við fosfatiðn-
aðinn. Þeir búa við álíka lífskjör
og Vesturlandabúar og það byggist
eingöngu á fosfatiðnaðinum. Ánnað
framleiðir Naura ekki. Meira að
segja vatnið er flutt inn. Um miðjan
næsta áratug má búast við að fos-
fatið verði uppurið.
Tuvalu er hér um bil jafn stór
að flatarmáli og Naura og íbúar
þessara rflq'a era nokkum veginn
jafn margir. í Tuvalo era hins veg-
ar níu kóraleyjar sem mynda 500
kflómetra langan klasa í Kyrrahafí.
Landsmenn lifa að miklum hluta á
þeim peningum sem Tuvalubúar
erlendis senda heim. Margir þeirra
vinna í Naura.
Jarðvegurinn er ófrjór. í sjónum
kringum eyjamar er mikið af físki,
en í Tuvalu er aðeins eitt fiskiskip.
í Vanuatu era áttatíu eyjar. Fjar-
lægðin frá nyrstu og syðstu eyjun-
um er 800 kflómetrar. Eyjamar era
samanlagt helmingi stærri að flat-
armáli en Sjáland. Þær era fíöllóttar
og fíöllin era þakin hitabeltisregn-
skógum. íbúmar, 125 þúsund að
tölu, era Melanesar en tala mörg
ólík tungumál. í fjöllunum era ætt-
bálkar sem frá örófí alda hafa lifað
einangraðir frá umheiminum og
gera enn.
í Kiribati era 33 ófrjóar, vinda-
samar kóraleyjar og 60.000 íbúar.
3.870 kílómetrar era á milli aust-
ustu og vestustu eyjanna (eins og
milli Nordkap, nyrsta odda Noregs,
og Krítar) og 2.000 kflómetrar era
á milli nyrstu og syðstu eyjanna.
í Karibati er her: hundrað manna
fótgöngulið, 50 manna hallarvarð-
sveit og fímmtíu manna sjóher.
Eyjabúar era einnig í vináttusam-
bandi við Bandaríkjamenn.
Karibatibúar lifðu einkum á fos-
fatvinnslu fram til ársins 1980, en
þá var náttúraauðlindin uppurin og
vergar þjóðartekjur minnkuðu um
helming.
í Maldíveyjum í Indlandshafí era
1.200 kóraleyjar sem era alls 298
ferkflómetrar að stærð (17 kfló-
metrar á hveija hlið) og dreifðar
yfír 300.000 ferkflómetra af Ind-
landshafi (550 kílómetrar á hveija
hlið). Hæstar era eyjamar sex
metrar yfír sjávarmáli.
íbúamir era 150.000. Jarðvegur-
inn er ófrjór og loftslagið óþægilegt.
Þar er enga olíu að fínna, engar
steintegundir era þar, og ekki einu
sinni lækjarspræna sem gæti svo
mikið sem knúið eitt mylluhjól.
Eiga smáríkin sér framtíð?
Smáríkjunum fíölgar ört, eins og
áður sagði, en spumingin er: Hvem-
ig á þeim eftir að reiða af?
Mörg smáríkjanna vora áður
breskar nýlendur. Meirihluti þeirra
er ennþá í breska samveldinu í von
um efnahagslega aðstoð og hemað-
arlega vemd. Þess vegna er engin
tilviljun að það era fyrst og fremst
breskir háskólaborgarar og stjóm-
málamenn sem hafa rannsakað
stöðu smáríkjanna.
Hemaður í tveimur smáríkjum
hefur bitnað illa á Bretum. Hér er
átt við innrás Argentínumanna á
Falklandseyjar árið 1982 og innrás
Bandaríkjamanna í Grenada árið
1983. Falklandseyjar vora og era
bresk nýlenda. Grenada heyrði til
Breska samveldinu, hefur og hafði
breskan yfírlandsijóra.
Þeir Bretar sem fíalla um smárík-
in era svartsýnir. Fá þeirra koma
til með að geta séð um sig sjálf.
Mörg þeirra treysta meira að segja
á fíárhagsaðstoð fyrir nauðsjmjum.
Þau era of smá til að geta byggt
upp skólakerfi og sett á stofn há-
skóla, sem gætu gert þau gjaldgeng
í heimi nútímans, og þau era of lítil
til að geta séð um landvamir í vera-
legum mæli. Slæmur efnahagur
leiðir til togstreitu innanlands og
hvort tveggja eykur hættuna á
valdaráni, þar sem svo iítinn her-
afla þarf til þess. Máttleysi og
innanríkisdeilur ásamt góðri hem-
aðarlegri staðsetningu gætu einnig
kallað á íhlutun stórveldanna.
Eyríkin era sérstaklega illa sett.
Nýju hafréttarlögin hafa fært
mörgum þeirra gríðarstóra land-
helgi, sem þau geta aðeins nýtt sér
og haft eftirlit með að hluta til og
aðeins í einstökum tilvikum. Önnur
ríki hafa til þess bolmagn. Flest
eyríkjanna vilja þar að auki að litið
sé á svæðin milli eyjanna sem þeirra
eigin hafsvæði, sem er ekki óskyn-
samleg túlkun á hafréttarsáttmál-
anum. Stórveldin virða einnig
kröfur þeirra að vettugi og það er
ekki margt sem smáríkin geta gert.
Á því svæði sem Maldíveyjar líta á
sem sitt eigið hafsvæði hefur floti
rauða hersins komið fyrir akkeris-
Bandariskir hermenn bera jarðneskar leifar fyrrum forsætisráðherra Grenada, Maurice Bishops, sem
valdaræningjar drápu árið 1983.
lægi með föstum baujum.
Stórveldin hafa í mörg ár togast
á um eyríkin, og að því er virðist
hafa vinsamlegar viðræður leiðtoga
þeirra ekki breytt því. Það er mjög
mikilvægt fyrir stórveldin að hafa
aðgang að herstöðvum á sem flest-
um eyjum. Rauði herinn reyndi á
áttunda áratugnum að ná undir sig
þeim hluta Kyrrahafsins sem
Bandaríkjamenn hafa ráðið yfír, en
án árangurs að því er virðist. Staða
Sovétmanna í Indlandshafí er hins
vegar miklu betri. Óvissa ríkir um
ástandið í Seychelleseyjum. Það lýs-
ir nokkuð vel boðskiptunum í
þessum heimshluta að bandaríska
leyniþjónustan CIA og utanríkis-
ráðuneyti Bandaríkjanna deila inn
hvort sovéskir hermenn séu í Seych-
elleseyjum eða ekki. Lejmiþjónustan
heldur því fram að þeir séu fímmtíu.
Fimmtíu sovéskir hermenn...
Rene, forseti, rændi landinu með
liðsinni sextíu hermanna.
Bretar hafa reynt að reikna út
hversu marga þurfí til að hertaka
og stjóma smáríki án eigin hers.
Þá hafa þeir haft fíölda lögreglu-
manna í ýmsum löndum til hliðsjón-
ar. Bandaríska lögreglan telur sig
þurfa 30 menn til að halda uppi
lögum og reglu i 30.000 manna
borg, það er að segja einn lögreglu-
mann á hveija þúsund íbúa.
Sovétríkin komast af með helmingi
færri lögreglumenn - að minnsta
kosti samkvæmt opinberam skýrsl-
um. Ef við heimfærum þetta til
bæja af þeirri stærðargráðu sem
tíðkast í Grenada þýðir þetta að
valdaræningjar þurfí ekki fleiri en
50-100 menn. Valdaræningjamir í
október árið 1983 munu einmitt
hafa haft sveit 50 vopnaðra manna
sér til liðsinnis. Innan viku gátu
þeir komið á virku útgöngubanni
áður en bandaríski herinn réðist inn
í landið.
Þetta kenna atburðimir á Falk-
landseyjum okkun
Þrátt fyrir að Falklandseyjamar
væra bresk nýlenda var argentínska
stjómin þess fullviss að litlu máli
skipti fyrir Breta þótt Argentínu-
menn réðust á eyjamar. Argentín-
sku hershöfðingjamir vora svo
sannarlega ekki einir um þessa
skoðun. Almennt var álitið, ekki
síst í Evrópu, að stríðið væri ein
vitleysan enn. En... ef Bretar hefðu
ekki varið sfn eigin lándamæri,
hvemig gætu þá fullvalda smáríki
Breska samveldisins lagt trúnað va
loforð þeirra um vemd?
Við minnumst einnig að London
ólgaði af reiði þegar Bandaríkin
réðust inn í Grenada.
Ástandið innan ríkjanna
Því stöðugra sem ástandið er
innan smáríkjanna því erfíðara
verður fyrir valdaræningja og önnur
ríki að notfæra sér veikleika þeirra.
í flestum þeirra er ástandið fremur
óstöðugt. I kjölfar pólitísks óstöðug-
leika koma alltaf sömu vandamálin:
léleg menntun, almenn fátækt, mik-
ið atvinnuleysi, spilling og ófull-
komið lýðræðislegt réttarfar, hvort
sem vinstri- eða hægrisinnar era
við völd.
Lausnin felst því í efnahágsleg-
um framföram. En hvemig má
bæta efnahag ríkjanna?
Auðugu smáríkin eiga yfírleitt
aðeins einni náttúraauðlind ríki-
dæmi sitt að þakka. Vandamálið
er að fyrr eða seinna verða auðlind-
imar uppumar. Best era veðursælu
eyjamar staddar og þær sem ekki
era of langt frá ferðamönnunum.
í flestum smáríkjanna era engar
náttúraauðlindir, og mörg þeirra
liggja svo langt í burtu að þau geta
ekki gert sér vonir um að taka þátt
í alþjóðlegum atvinnuskiptum. Eftir
stendur vonin um linnulausan
straum fíárhagsaðstoðar og að
minnsta kosti um lítinn hluta ferða-
mannastraumsins.
Meira að segja heitu eyjamar í
Eyjahafi era ekki neinir sælustaðir
í heimi nútímans.
Höfundur er fyrrverandi for-
stöðumaður sænsku utanríkis-
málastofnunarinnar. Hann
ritar nú dálka í norræn blöð.
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir HUGH O’SHAUGHNESSY
Þjóðfélag’sbylting Pinochets
„Þú getur sent telexskeyti úr kjörbúðinni. Simaþjónustan er frá-
bær. Götumar eru hreinar og snyrtilegar. OIl þjónusta er í lagi
hér í borg,“ sagði evrópskur sendifulltrúi í Santiago, höfuðborg
Chile. „Sum þjónusta er betri hér en í Þýzkalandi.“
Undir heitri áramótasól Suð-
ur- Ameríku hóf Augusto
Rnochet hershöfðingi, forseti her-
foringjastjómarinnar í Chile,
lokaáfangann í kosningaundir-
búningi sínum, þótt hann hafí
ekki enn opinberlega gefíð kost á
sér. En Pinochet, sem verið hefur
við völd frá byltingu hersins í
september 1973, hefur fullan hug
á að halda völdum fram á miðjan
næsta áratug.
Hreint og fágað
Pinochet hefur - líkt og Mussol-
ini hér á áram áður - tekizt að
láta jámbrautarlestir landsins
halda áætlun. Ólíkt því sem er í
niðumíðslunni í Buenos Aires eða
í óþefnum í Lima er allt hreint
og fágað í Santiago, höfuðborg
Chile. Opinberar byggingar era
tandurhreinar, opin svæði vand-
lega hirt, neðanjarðarlestimar,
sem lagðar era samkvæmt
franskri fyrirmynd, era háþróaðar
og unun að ferðast með þeim,
verzlanir era yfírfullar af neyt-
endavamingi, vel búin veitinga-
húsin þéttsetin farsælum og fram-
sæknum fulltrúum miðstéttanna
- það er þeirra sem ekki era að
njóta hitabylgju sumarsins við
strönd Kyrrahafsins í Vina del
Mar eða Zapallar.
Herinn lítt áberandi
Santiago hefur aldrei veri
snyrtilegri frá því skyndileg og
mikil aukning varð á nítratút-
flutningi Chile fyrir um 100 árum,
er gerði ráðamönnum borgarinnar
fært að reisa tugi opinberra bygg-
inga í viktoríönskum stfl á víð og
dreif um borgina.
Börgin ber þess fá merki að
hún er undir stjóm hersins. Fátt
er um lögreglumenn á götunum,
og enn minna um hermenn, ef frá
er talin viðhöfnin þegar skipt er
um varðmenn við Moneda-for-
setabústaðinn á morgnana.
Þeir fátæku era heldur ekki
alveg látnir sitja á hakanum.
„Pinochet ætlar að byggja
80.000 hús á árinu 1988, sem
leigð verða út á vegum borgarinn-
ar. Það era meiri byggingarfram-
kvæmdir en fyrirrennarar hans
úr röðum sósíalistá eða kristilegra
demókrata réðust nokkumtíma í
á einu ári,“ segir Carmen Saens
leiðtogi Þjóðlega íhaldsflokksins,
sem er í andstöðu við Pinochet
og berst fyrir því að aftur verði
komið á þingraeði í landinu.
Pinochet, sem hefur átt meiri
velgengni að fagna en nokkur
annar stjómmálamaður í Chile á
þessari öld, hyggst kúga hers-
höfðingja og aðmírála landsins til
að útnefna sig opinberan fram-
bjóðanda til komandi forsetakjörs,
og síðan fara með sigur af hólmi
í þjóðaratkvæðagreiðslu næsta
haust, sennilega í september.
Keppinautar innan hersins
Þótt Pinochet eigi sér keppina-
uta innan hersins - þar era oftast
tilnefndir Humberto Gordon hers-
höfðingi og Roberto Soto hers-
höfðingi - er talið líklegast að
komi Pinochet vel út úr skoðana-
könnunum muni herinn styðja
hann til áframhaldandi setu í for-
setastóli. Fallist kjósendur á fram-
bjóðanda hersins í þjóðaratkvæða-
greiðslunni, tekur sá frambjóð-
andi við forsetaembættinu 11.
marz á næsta ári, og er kjörtíma-
bil hans sex ár. Felli kjósendur
frambjóðandann fer Pinochet
áfram með embættið í það
minnsta fram á árið 1990 þegar
efnt verður til kosninga undir
ströngu eftirliti.
En Pinochet heldur ótrauður
áfram þjóðfélagsbyltingu sinni,
sem sögð er í anda Margaretar
Thatcher. Og það kom ljóslega
fram hve góð tengsl era milli leið-
toga Chile og Bretlands þegar
landbúnaðarráðherra Breta, John
Selwyn Gummer, kom í opinbera
heimsókn til Chile 11. janúar s.l.
og flutti Pinochet, sem var banda-
maður Breta á bak við tjöldin í
Falklandseyjastríðinu, vinar-
kveðju frá Thatcher.
Þeir fátæku þjást
Fátækustu Chilebúamir lifa í
örbirgð undir stjóm Pinochets.
Auðurinn hefur ört verið að safn-
ast á æ færri hendur. Samfara
ströngu eftiriiti með starfsemi
stjómmálaflokka og verkalýðs-
félaga og takmörkunum á prent-
frelsi hafa kjör þeirra lægst settu
farið versnandi. Hundrað þúsunda
stunda atvinnubótavinnu á vegum
ríkisins þar sem lægstu laun nema
aðeins andvirði 800 íslenzkra
króna á mánuði. Þau 20% þjóðar-
innar sem við bágust Iq'örin búa
fá sffellt minni sneiðar af þjóðar-
kökunni.
„Yfírvöld era áhyggjufull,"
segir skólasálfræðingurinn Adr-
iana. „Á mánudögum þegar við
eram að syngja þjóðsönginn og
hylla fánann líður yfír sum fátæk-
ari bömin. Þau fá nefnilega mat
í skólunum á virkum dögum. En
um helgar lifa þau á brauði og
tei og fá aldrei kjamgóða máltíð
í heimahúsum."
í nýlegri könnun á vegum þess
opinbera kemur fram að af þeim
12 milljónum manna sem búa í
Chile era 1.510.337 skólaböm
sem bera einhver merki vannær-
ingar.
„Mörg böm era smávaxin mið-
að við aldur. Mörg hafa engan
varaforða fítu og vöðva í líkaman-
um sem gæti auðveldað þeim
missi máltíða," sagði bamalækn-
irinn Luciano.
„Úti í sveitunum búa 40% þjóð-
arinnar við matarskort," segir
Carlos Bravo, sem er þekktur
jarðræktarfræðingur.
Og Carmen Saens bætir við:
„Chile fljftur út matvæli sem þjóð-
in hefur ekki ráð á að leggja sér
til munns."
Allt hefur þetta leitt til þess að
í fátækrahverfum Santiago
flykkjast ungiingamir í samtök
vinstrisinnaðra skæraliða, Þjóð-
fylkingu Manuels Rodriguez, en
litlu munaði að samtökum þessum
tækist að ráða Pinochet af dögum
árið 1966.
„Okkur mistókst þá. Við reyn-
um áfram þar til okkur tekst það,“
segir talsmaður samtakanna.
Höfundur er blaðamaður hjá
brezka blaðinu The Obser-
ver.
Augusto Pinochet hefur verið við vðld í Chile frá þvi að herinn
gerði byltingu i september 1973. Hann hefur nú hafíð lokaundir-
búning kosningabaráttu sinnar fyrir forsetakosningarnar í haust.