Morgunblaðið - 19.02.1988, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1988
Ástríða og logar
Vinna og mannlíf
Bökmenntfir
Jóhann Hjálmarsson
SAGA MANNKYNS. Ritröð AB.
11. bindi. EVRÓPA í HÁSÆTI
1815-1870 eftir Lars-Arne. Nor-
borg'. Gísli Ólafsson íslenskaði.
Ritstjórar: Knut Helle, Jarle Sim-
ensen, Sven Tagil. Kare Tönnes-
son. Ritstjórn: Öivind Blom,
Bjarte Kaldhol, Aud Rössum.
Ritstjórn íslensku útgáfunnar:
Eirikur Hreinn Finnbogason,
Helgi Skúli Kjartansson. Val
mynda: BodU Toepfer. Almenna
bókafélagið 1987.
Evrópa í hásæti 1815-1870 nefii-
ist ellefta bindi Sögu mannkyns.
Eins og segir í formála höfundar-
ins, Lars-Ame Norborg, var Evrópa
öflugri í samanburði við aðra hluta
heims en nokkru sinni fyrr á því
tímabili sem bókin nær yfir. Menn-
ing Evrópu „bjó yfír innra afli sem
leiddi til sóknar á flestum sviðum:
mannfjölda, tækni, efnahagsmála,
trúarbragða, menningar og
stríðsreksturs".
Lars-Ame Norborg segir að
kraftbirtingin evrópska hafi átt sér
rætur sem rekja mátti til kross-
farartímanna, en 1780-1815 hafi
franska stjómarbyltingin og iðn-
byltingin á Englandi verið búnar
að efla hana svo að hún var þess
megnug að gjörbreyta heiminum.
Menning annarra heimsálfa gat
ekki staðist ásókn Evrópumenning-
arinnar. í Evrópu sjálfri létu nýjar
stéttir að sér kveða: borgarar og
verkamenn.
Það er furðu víða komið við í
Sögu mannkyns og er ellefta bindið
engin undantekning frá þeirri
stefnu. Lars-Ame Norborg fjallar
m.a. ítarlega um ríki borgaranna
sem hann setur spumingarmerki
við. Hann telur að skýringuna á
gengi borgaralegrar hugmjmda-
fræði í Evrópu á nítjándu öld sé
að fínna í pólitískri nauðsyn, þ.e.a.s.
útþenslu álfunnar. Þess vegna
þurfti borgarastéttin ekkiað
„hrifsa" til sín öll völd eins og Karl
Marx kenndi, hagstæð skilyrði fyrir
einkaeign og einkaframtak komu
af sjálfu sér. Marx er að því er virð-
ist sáttur við þetta í Kommúnista-
ávarpinu þegar hann skrifar með
nokkurri velþóknun: „Borgarastétt-
in hefur með nytjun heimsmarkað-
arins fært framleiðslu og neyslu
allra þjóða í alþjóðlegt horf. Aftur-
haldinu til ama og óþurftar hefur
hún kippt þjóðlegum grundvelli
undan fótum iðnaðarins." Og enn
fremur: „Afurðir eru ekki aðeins
notaðar í framleiðslulandinu sjálfu,
heldur í öllum heimsálfum . . .
Gagnkvæm samskipti taka þar við,
er áður ríkti sjálfsánægja og ein-
angmn þjóða og sveita.“
Eins og svo oft áður er ráðlegt
að leita til skáldanna um framtíð-
arspár. Heinrich Heine kom í nokkr-
ar verksmiðjur í París vorið 1840
og sannfærðist um blóðþorsta
verkamanna og trylling. Hann
hreifst af birtunni þegar neistamir
sindruðu frá eimyijunni og lét eftir-
farandi orð falla: „Allt er ástríða
og logar!“
Þótt Lars-Ame Norborg haldi sig
að mestu á heimaslóðum í Evrópu
gerir hann einnig skil þeim löndum
sem Evrópumenn leituðu til og þar
sem evrópsk áhrif urðu sterk. Hann
greinir frá strauminum vestur á
bóginn, til Ameríku, og líka austur.
Við kynnumst Indlandsveldi Breta,
Kína og Japan, Rómönsku Ameríku
og ófriðartímum í Afríku. Hvað
varðar vesturfara eru eftirfarandi
upplýsingar fróðlegar:
„Af um 50 milljónum evrópskra
vesturfara voru 2,5 milljónir eða
Vinnuþrælkun kvenna og barna
í verksmiðjum var algeng á Eng-
landi á nítjándu öld.
5% frá Norðurlöndum. Það er í
rauninni mjög há tala þegar þess
er gætt að íbúar á öllum Norður-
löndum voru um aldamótin 1800
ekki öllu fleiri en 5,2 milljónir eða
2,8% allra Evrópubúa.
Fyrsti útflytjendahópurinn frá
Norðurlöndum fór frá Noregi árið
1825, samtals 52. Þeir lögðu upp
frá Stafangri með skonnortunni
„Restauration" — „Mayflower“
Noregs. Frá Noregi voru útflytjend-
umir einnig hlutfallslega flestir.
Þeir svöruðu til rúmlega þriðjungs
af íbúum landsins um aldamótin
1900. Næstir komu íslendingar með
um fjórðung landsmanna.“
Ellefta bindi Sögu mannkyns
vekur ekki síst athygli fyrir vandað
umbrot og útlit og val mynda. En
enginn er fullkominn. Á framhlið
kápu er mynd af öldungi sem sagð-
ur er vera William Gladstone, en á
bls. 180 er sá sami nefndur John
Stuart Mill.
Þýðing Gísla Ólafssonar er lipur. •
IVyndfifist
Bragi Ásgeirsson
í Listasafni ASÍ eru þessa dag-
ana og fram til 28. mánaðarins
til sýnis 42 myndir, sem tengjast
vinnu og mannlífí.
Furðulítið hefur farið fyrir
þessari sýningu, hvemig sem á
því stendur, og hún lítið auglýst,
enda var það svo, að er mig bar
að garði á dögunum höfðu sárafá-
ir litið inn í salina, ef marka má
gestabókina, — suma daga ein-
ungis einn.
Eg man ekki heldur til þess að
hafa fengið boðskort á sýninguna,
enda skildist mér á gestabókinni,
að engin formleg opnun hafi átt
sér stað. Ég vissi ei heldur af
henni, fyrr en ég átti leið um
Grensásveginn í almenningsvagni
og skiltið við safnið blasti við með
tilvísun á sýninguna, sem mér
þótti forvitnileg.
Má vera, að þetta boði stefnu-
brejrtingu hjá listasafninu í þá
veru, að það snúi sér meira að
því að starfa sem safn en ekki
sem sýningarsalur og einnig að
miðla listaverkum á vinnustaði.
Hvað litla aðsókn á þennan ann-
ars ágæta sýningarstað snertir
þá er ekki einungis staðsetning-
unni um að kenna heldur einnig
rekstrarforminu. Ekki er hægt að
búast við að rífandi aðsókn sé að
safninu á þessum stað, hvað al-
mennar upphengingar verka
safnsins áhrærir, þegar jafnan eru
í gangi vandaðar sýningar á verk-
um þess í Alþýðubankanum á
miðjum Laugavegi!
Þetta hefur einneigin áhrif á
aðsókn á almennar sýningar á
staðnum, sem er með alminnsta
móti og virðist hafa farið minnk-
andi, enda eru listamenn famir
að veigra sér við að sýna þar að
sogn.
Hér vantar að skapa forvitni
hjá almenningi, að maður segi
ekki listamönnum einnig og það
gerist einungis með þvi að um-
bylta rekstrinum og færa hann í
lifandi og þróttmikið form.
Hvað sýninguna „Vinna og
mannlíf" áhrærir, þá er hún frek-
ar máttlaus framkvæmd og ákaf-
lega fljótskoðuð. Maður þakkar
guði fyrir, að sósíalrealismi í því
formi, sem hann birtist í sumum
myndanna, festi ekki rætur hér,
því að hann er best geymdur fyr-
ir austan tjald. Hins vegar er
hann til í öðru og áhugaverðara
formi í vestrinu, eins og einnig
kemur fram að nokkru á þessari
sýningu. Og þannig séð hefði ver-
ið kjörið tækifæri til að skilgreina
hann í sambandi við sýninguná í
almennu spjalli í sýningarskrá og
nota hinn ágæta litskyggnuskjá á
staðnum í því skjmi svo og til að
skýra þema sýningarinnar.
En því miður dregur sýningar-
skráin dám af framkvæmdinni
allri og er með rýrasta móti og
hefði maður báglega trúað að fá
slíkt upp í hendumar á þessum
stað.
Auðvitað eru ágæt verk innan-
um á veggjunum, en þau njóta
sín ekki til fulls í hinni brotnu
heildarmynd, og er lítill greiði
gerður með.þátttöku sinni í fram-
kvæmdinni.
Við sem viljum veg þessa safns
sem mestan svo og málverkagjaf-
ar Ragnars Jónssonar í Smára
eigum bágt með að sætta okkur
við þessa þróun, því að safnið á
að vera .fyrir almenning — lifandi
og forvitnileg stofnun, sem tekur
þéttingsfast í hendur hvers og
eins, er þangað ratar.
Lyftir honum upp úr amstri
dægranna...
QgfrjAKi J
,^«aðeins.—-
.« r
/kg
421
kr
Folaldabun --- ..753 kr.
Folalda gullasch 959 kr.
iFolaldafiUet..... 19» kr
iFolaldahakk —j—111-—
------------- 1.1 19,
S
/kg
406
kr
Bacon
. __A
aðeins
/kg
486
lSteikur a
issteikur
kr
Rifja'
/hg
kr

Laeris
Lkótilettur
ilundir. •• •
/kg
oxo
kr
Svína1
Svína1
ímVALSNAUTAKJ0TgO
....... ...... _
/kg
kr
/hg
720
kr
/hg
670
kr
Buff
/kg
96O
kr
Lllasch
/kg
290
Gu
kr
FiUet
/kg
360
kr
»rbráð
/hg
308
Mö
kr
•illsteikur
/hg
436
Gr
kr
igsteikur
1 r\r
,/stk
40
Bó
kr
/brauði
Hakk
....................
iborgarar
Ham
KJOTMIÐSTOÐIN
Laugalæk, sími686511. Garðabæ> sími656400