Morgunblaðið - 23.02.1988, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. FEBRÚAR 1988
Eru hæfnisdómar
Hæstaréttar marklausir?
Opið bréf til dómsmálaráðherra
eftír ÓlafRagnar
Grímsson
Hæstvirtur dómsmálaráðherra,
Jón Sigurðsson.
Á fyrstu dögum þessa árs var
Morgunblaðið vettvangur umræðna
okkar um þróun Hæstaréttar og
aðferðir við val á dómurum í rétt-
inn. Í svari við áramótaspumingu
blaðsins og í sérstakri grein Qallaði
ég um jiauðsyn þess að ræða breyt-
ingar á því hvemig nýir hæstarétt-
ardómarar era valdir. Koma þyrfti
í veg fyrir að annarleg sjónarmið,
pólitísk eða persónuleg, ráði því
hveijir skipa æðsta dómstól þjóðar-
innar. Slík umræða væri sérstak-
lega brýn í ljósi þess að Hæstiréttur
er í æ ríkara mæli að verða mót-
andi um skilning á eðli og innihaldi
lagasetningarinnar. í svöram þínum
við spumingum blaðsins og í sér-
stakri grein bentir þú á að ráðherra
væri ekki einráður um skipan dóm-
ara. Hann yrði að fara eftir umsögn
og hæfnisdómum Hæstaréttar um
umsækjendur.
Fýrir skömmu var skipaður nýr
dómari í Hæstarétti og er það ann-
ar dðmarinn sem þú setur í réttinn
þótt skammur timi sé liðinn síðan
þú tókst við embætti dómsmálaráð-
herra. Ég ætla ekki í þessu opna
bréfí að ræða um þann einstakiing
sem varð fyrir valinu. Hins vegar
vora vinnuaðferðir Hæstaréttar við
mat á umsækjendum slíkar að þær
velqa upp margar alvarlegar spum-
ingar. Það er því miður óhjákvæmi-
legt að heíja opinbera umræðu um
það hvort hæfnisdómar Hæstarétt-
ar um dómaraefnin séu marklausir
og hvort réttarfarið og þar með
lýðræðið í landinu séu komin inn á
hættulegar brautir.
Vegna þessara síðustu atburða
og umræðna okkar um Hæstarétt
hér í Morgunblaðinu í janúar hef
ég ákveðið að skrifa þér þetta opna
bréf og bera fram nokkrar spum-
ingar.
Sumar þeirra era þó þess eðlis
að nauðsynlegt er að þú flytjir þær
áfram til Hæstaréttar og krefjir
dómarana um formleg svör. Það er
óhjákvæmilegt að opinber umræða
fari fram um vinnubrögð Hæsta-
réttar í þessu máli og dómaramir
geri ítarlega grein fyrir verkum
sínum ásamt því að þú sem dóms-
málaráðherra skýrir nánar hvort
þú gerðir athugasemdir við þessi
vinnubrögð dómaranna og hvers
vegna þú taldir þér fært að skipa
nýjan dómara, í réttinn á grand-
velli svo hæpinnar málsmeðferðar.
Umsögn Hæstaréttar
Föstudaginn 22. janúar komu
dómarar Hæstaréttar saman til
fundar i dómshúsinu. Rúmum sólar-
hring áður hafði þeim borist bréf
frá þér þar sem „óskað er umsagn-
ar Hæstaréttar um dómaraefni, sem
sótt hafa um embætti hæstaréttar-
dómara sbr. 3. mgr. 5. gr. laga um
Hæstarétt fslands" eins og segir í
gerðabók réttarins. Síðan er til-
greint að samkvæmt bréfí dóms-
málaráðherra hafi 9 lögfræðingar
sótt um embættið. Þeir vora: Bene-
dikt Blöndal, hæstaréttarlögmaður;
Gísli G. ísleifsson, ýfírlögfræðingur;
Hjörtur Torfason, hæstaréttarlög-
maður; Jóhann H. Nielsson, hæsta-
réttarlögmaður; Jóhannes L.L.
Helgason, hæstaréttarlögmaður;
Jón Oddsson, hæstaréttarlögmaður;
Sigurður Helgason, sýslumaður;
Skúli Jón Pálmason, hæstaréttar-
lögmaður, Sveinn Snorrason,
hæstaréttarlögmaður.
I afriti úr gerðabók Hæstaréttar
sem mér hefur borist í hendur —
og er það einnig birt hér lesendum
til fróðleiks — kemur fram að dóm-
arar Hæstaréttar meta strax á þess-
um fundi hæfni þessara 9 umsækj-
enda þótt aðeins rúmur sólarhring-
ur sé liðinn síðan tilkynning barst
um hveijir hafí sótt um embættið.
Má í því sambandi minna á að iðu-
lega tekur marga mánuði að meta
hæftii umsækjenda um prófess-
orsembætti við lagadeild og aðrar
deildir Háskólans og era umsækj-
endur þar þó oftast mun færri.
Dómarar Hæstaréttar töldu sér
hins vegar fært að meta 9 umsækj-
endur á rúmum sólarhring og af-
greiða málið á einum fundi. Grand-
völlur matsins er hins vegar bæði
óljós og loðinn. Honum er lýst á
þennan hátt í gerðabók Hæstarétt-
an
„Þegar starfsreynsla umsækj-
enda er virt og það, hvers konar
reynsla nýtist best í Hæstarétti við
núverandi aðstæður, svo og annað,
er hér skiptir máli telur rétturinn
æskilegt að skipaður verði einn úr
hópi þessara þriggja umsækjenda.
En þeir era: Benedikt Blöndal,
Hjörtur Torfason, Sveinn Snorra-
son.“
Flóknari er hæfnisdómurinn
ekki. Um þijátíu orð til að komast
að niðurstöðu um feril og hæfni 9
umsækjenda. Síðan koma undir-
skriftir sex dómara í Hæstarétti.
Það era Magnús Torfason, Bjarni
K. Bjamason, Guðmundur Skafta-
son, Guðrún Erlendsdóttir, Hrafti
Bragason og Þór V/iIhjálmsson.
Gerðabók Hæstaréttar greinir
hins vegar frá því að dómarar voru
ekki allir sammála. Einn þeirra,
Guðmundur Jónsson, var andvígur
þessari niðurstöðu. Hann taldi alla
umsækjendur hæfa. í gerðabókinni
segir.
„Guðmundur Jónsson óskaði bók-
að að hann teldi alla umsækjendur
fullnægja skilyrðum laga til að
gegna embætti hæstaréttardóm-
ara.“
Nánari grein er ekki gerð fyrir
þessum ágreiningi innan Hæsta-
réttar. Nokkra síðar skipaðir þú svo
Benedikt Blöndal í embættið.
Flýtisverk — Óljós rök
Þeir sem starfað hafa í dóm-
nefndum um hæfni umsækjenda,
til dæmis þegar um er að ræða
prófessorsembætti við Háskóla ís-
lands, vita að þar er um tímafreka
og vandasama vinnu að ræða. Er
rétt að vekja athygli á því í þessu
sambandi að prófessorar við laga-
deild Háskólans starfa sem 'vara-
dómarar við Hæstarétt.
Hæfnisdómur um umsækjendur
til prófessorsembætta í lagadeild
er því í reynd dómur um setu í
Hæstarétti. Störf dómnefnda við
lagadeild taka marga mánuði og
niðurstöður þeirra era settar fram
í ítarlegum álitsgerðum þar sem
lýst er nákvæmlega mati á sér-
hveijum umsækjenda.
Hæstiréttur afgreiðir mat á 9
umsækjendum hins vegar rúmum
sólarhring eftir að umsóknir berast
og engin grein er gerð fyrir úr-
skurði um einstaka umsækjendur.
Þeim er bara skipt í tvo hópa og
grandvöllur þeirrar skiptingar er
vægast sagt mjög sérkennilegur.
Vísað er til „reynslu" sem „nýtist
best í Hæstarétti við núverandi
aðstæður" og talað er um „annað
er hér skiptir máli“-án þess að gera
nokkra grein fyrir því hvað það sé.
í ljósi þessa era fyrstu spuming-
ar mínar eftirfarandi:
1. Hvemig telur Hæstiréttur sér
fært að meta 9 umsækjendur
aðeins rúmum sólarhring eftir
að umsóknir berast? Hvemig
stendur á því að Hæstiréttur
þarf bara einn dag til að meta
þennan hóp umsækjenda þegar
lagadeild Háskólans þarf iðu-
lega marga mánuði tii að kveða
upp úrskurð um hæfni enn
færri umsækjenda?
2. Hveijar eru þessar „núverandi
aðstæður“ sem talað er um í
niðurstöðum réttarins og
hvemig gátu þrír umsækjenda
breytt þeim en hinir sex ekki?
Hvað er það „annað sem skipt-
ir máli“ og greinilega hefur
orðið til þess að meirihluti
Hæstaréttar taldi sex umsækj-
endur óhæfa þótt einn dómar-
anna teldi þá alla hæfa? Hvem-
ig ér hægt að velja menn í
æðstu stofnun íslenska réttar-
kerfísins á svona óljósum og
loðnum grundvelli?
Próf — Starfsreynsla
Þegar einkunnir umsækjenda á
lögfræðiprófí — og reyndar einnig
einkunnir núverandi dómara við
Hæstarétt — era skoðaðar og litið
er yfír starfsferil umsækjenda þá
er ómögulegt að greina nokkurt
samhengi í því hvers vegna þrír
vora taldir hæfír en sex ekki.
Sumir umsækjenda sem taldir
vora óhæfír vora reyndar með mun
hærri einkunn á lögfræðiprófi en
ýmsir þeirra núverandi dómara í
Ólafur Ragnar Grímsson
„í Bandaríkjunum tek-
ur það marga mánuði
að fjalla um hæfni eins
mannstílaðgegna
embættí hæstaréttar-
dómara. Sú umræða er
algerlega fyrir opnum
tjöldum og eru lagðar
fram ítarlegar álits-
gerðir sem allir geta
kynnt sér. Fjölmiðlar
hafa á undanförnum
mánuðum flutt ná-
kvæmar fréttir af
þeirri málsmeðferð. A
Islandi virðist hins veg-
ar duga einn fundur
rúmum sólarhring eftir
að níu umsækjendur
hafa sótt um starfið til
að komast að niður-
stöðu og rökstuðning-
urinn er bara fjórar
vélritaðar línur.“
Hæstarétti sem kváðu upp dóminn
um hæfnisskort hinna.
Þess vegna era næstu spuming-
ar:
3. Var ekkert tillit tekið til prófa
ENDURRIT OR CERDABOK HHSTARtTTAR Benedikt Blöndal
Hjörtur Torfaoon
Sveinn Snorroaon
Ar 1988, föatudeginn 22. janúar konu tíámarar Hcata- Roykjovik, 22. janúar 19B8 Magnúa Thoroddeen (aign.)
Fyrir wor tekifit BJarni K. Bjarnoaon (oign.)
1° Lagt vor Troo bréf dóoaoáloráöherrB daga. 20. Guðmundur Skaftaaon (oign.)
þ.n., þar aem óakað er umaagnar Heataráttar um dómara- Cuörún Crlendadóttir (aign.)
efni, aom aótt hofa uo eobetti heaterétterdóenro abr. 3. Hrofn Ðragooon (oign.)
•gr. 5. gr. lega ue Heatarétt lalanda. bór Vilhjálmaaon (oign.)
Umaekjendur eru eftirtaldir 9 1ögfreöingar:
Benodikt Biöndoi, heotoréttorlögmaöur Cuömundur Jónaoon óakar bókaö, aö hann tolji alla
Cioll C. Isleifaaon, yfírlogfreöingur uesekjendur fullnegjo akilyrðum laga til að gegna embetti
HJÖrtur Torfaoon, heataréttorlögmoöur heotoréttsrdómaro.
Jóhonn H. Nielsaon, heataréttarlögmaöur Cuðmundur Jónooon (oign.)
Jóhsnneo L. L. Helgaapn, heataréttarlögmnður Jón Oddaaon, ,healoróttarlögmaöur Rétt eridurrit atoðfeatir. ^^2/
i'i Slguröur Helgooon, oýolumoöur Skúli Jón Pélmaaon, hestaréltarlögmaður Svetnn Snorreaon, heataréttor1ogmaöur Þegar a t a r f a r e yno 1 a umaekjendo or wirt n.j ttvera U Dóma- og kirkjumálaráöuneytið Arnarhvoli Reykjevlk.
konor reynola nýtiot beat i Hvstarétti viö nuverandi ■ öoteöur, avo og annaö, er tiér akiptii muli lelur rétturinn eakilogt, að akipnður verði eiun ur hópi þeoaare þrlggja umaekjenda. tn þe i r erm

við mat á hæfni umsækjenda
eða skiptir frammistaða á lög-
fræðiprófí engu máli þegar
velja á dómara í Hæstarétt?
4. Hvaða þættir í starfsferli um-
sækjenda réðu því að Benedikt
Blöndal, Hjörtur Torfason og
Sveinn Skúlason vora taldir
hæfir en starfsferill hinna sex
— Gísla G. ísleifssonar, Jó-
hanns H. Nielssonar, Jóhannes-
ar L.L. Helgasonar, Jóns Odds-
sonar, Sigurðar Helgasonar og
Skúla Jóns Pálmasonar — var
það lélegur eða takmarkaður
að þeir vora óhæfír? Hvemig
fóra dómarar Hæstaréttar að
því að meta starfsferil hæsta-
réttarlögmannanna? Var sá
dómur byggður á skriflegum
gögnum, fjölda unnina mála
og á öðram formlegum þáttum
eða var um persónulegt og
munnlegt mat að ræða?
Hæfir eða óhæfir
í áliti meirihluta Hæstaréttar um
hæfni umsækjenda vora sex dæmd-
ir úr leik án þess að sagt væri beint
út að þeir væra „óhæfír". í staðinn
var notað loðið orðalag um nýtingu
„við núverandi aðstæður" og vitnað
í „annað sem hér skiptir máli“. í
séráliti Guðmundar Jónssonar kem-
ur fram að hann telur alla umsækj-
endur „fullnægja skilyrðum laga til
að gegna embætti hæstaréttardóm-
ara“. Þar með má gagnálykta að
meirihluti Hæstaréttar hafí ekki
talið þessa sex fullnægja þessum
skilyrðum og þar með óhæfa.
Hins vegar talar meirihluti dóm-
aranna ekki skýrt og þess vegna
kann að vera hæpið að ráðherra sé
bundinn af því að velja milli þeirra
þriggja sem rétturinn tók út úr.
Þess vegna era næstu spumingar
orðaðar á eftirfarandi hátt:
5. Fólst í orðalagi meirihluta
Hæstaréttar að aðeins þrír
umsækjendanna væra hæfír til
að gegna þessu tiltekna dóm-
araembætti og hinir sex óhæf-
ir?
6. Var ráðherra þar með bundinn
og gat eingöngu valið milli
þriggja eða gat hann valið milli
allra níu ef hann mat nýtingu
við „núverandi aðstæður" og
hið óljósa „annað“ öðravísi en
meirihluti réttarins?
7. Hvers vegna segir meirihluti
Hæstaréttar ekki ótvírætt
hvort allir umsækjenda „full-
nægi skilyrðum laga“ en það
er orðalagið sem minnihluti
réttarins nataði. Var ágreining-
ur innan Hæstaréttar um sjálf-
an grandvöll matsins?
Umræður — Agreiningiir
Það er ljóst á séráliti Guðmundar
Jónssonar og mismunandi orðalagi
sem meirihluti og minnihluti
Hæstaréttar notar til að lýsa niður-
stöðum sínum að ágreiningur hefur
verið innan réttarins um matið á
umsækjendum. Su staðreynd knýr
fram eftirfarandi spumingar:
8. Hvemig vora umræður um mat
á umsækjendum undirbúnar?
Fóra þær eingöngu fram á
þeim eina fundi sem tilgreindur
er í gerðabók eða var niður-
staðan undirbúin utan fundar
og hveijir ræddu þá óformlega
um málið sín á miili? Hvað var
fundur dómaranna langur? Var
ágreiningurinn milli Guðmund-
ar Jónssonar og hinna dómar-
anna ræddur ítarlega? Var far-
ið yfír sérhvem umsækjanda
fyrir sig og hvað var sú um-
fjöllun ítarleg?
9. Vora allir dómaramir í meiri-
hlutanum sammála um hver
þessi „reynsla" var sem réttinn
skorti og er hún nú fengin með
tilkomu hins nýskipaða dómara
í réttinn? Verða næstu umsækj-
endur dæmdir á grandvelli ann-
ars konar reynslu? Hvemig
hefur þetta „reynslu-ftort“ sem
beitt er á Hæstarétt þróast eða
er það bara tiltölulega ný upp-
götvun? Hver era rök Guð-
mundar Jónssonar fyrir að
hafna þessu „reynslu“-mati
hinna dómaranna og hafa farið
fram ítarlegar umræður um
þennan ágreining innan réttar-
ins?