Morgunblaðið - 11.03.1988, Qupperneq 30

30
MORGUNBLABIÐ, FÖSTUDAGUR 11. MARZ 1988
„Glasnost“-stefna G
sjovs og Eystrasalt

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
BaldvinJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið.
Einræði og eitur-
lyf í Panama
Síðan 25. febrúar þegar
Eric Arturo Delvalle, for-
seti Panama, lýsti yfír því,
að Manuel Antonio Noriega,
yfírmaður herafla Panama,
ætti að segja af sér opinberum
embættum, hefur ríkt stjóm-
leysi í landinu. Jafnframt er
það nú á barmi hyldýpis í fjár-
málum, eftir að Bandaríkja-
menn hafa gripið til efna-
hagsráðstafana til að styðja
ákvörðun forsetans. Delvalle
neyddist hins vegar til þess
að fara í felur 26. febrúar
eftir að þing Panama tók
undir kröfu Noriega um að
hann segði af sér. Sér ekki
fyrir endann á þessum ófögn-
uði. Hefur sá orðrómur kom-
ist á kreik, að Bandaríkja-
stjóm hyggist beita hervaldi
gegn Noriega, en í Washing-
ton segja ráðamenn afdrátt-
arlaust, að ekkert slíkt sé í
bígerð. Noriega nýtur stuðn-
ings Kastrós á Kúbu og Ort-
ega í Nicaragua.
Ástæðan fyrir þessari upp-
lausn í stjóm Panama er sú,
að dómstóll í Flórída hefur
ákært Noriega fyrir aðild að
eiturlyfjasmygli. Telur banda-
ríska lögreglan ekki vafa á
því, að Noriega hafí átt aðild
að smygli á eiturlyfjum til
Bandaríkjanna og hann sé
einn af höfuðpaurunum í
glæpastarfsemi, sem teygir
anga sína suður á bóginn til
Kólombíu og einnig norður til
Bandaríkjanna. Jafnframt
hefur Noriega stutt stjómvöld
á Kúbu og í Nicaragua með
ráðum og dáð, meðal annars
útvegað stjóm sandinista
vopn til að heija á kontra-
skæruliðana, sem Bandarflg'a-
stjóm styður.
Stjómarfarið í Panama
hefur ekki verið upp á marga
físka, ef það er metið með
mælistiku lýðræðissinna. Del-
valle forseti, sem nú er í fel-
um, komst til valda með til-
styrk hersins árið 1985. Fjöldi
Panama-búa hefur leitað hæl-
is á Flórída undan harðstjóm
Noriega. Gjaldmiðill Panama
er bandaríski dollarinn og
landið á veralega mikið undir
náinni samvinnu við Banda-
ríkin og efnahagsaðstoð það-
an. Nú hefur verið skorið á
þetta samstarf og skrúfað
fyrir fjárstreymið frá Banda-
ríkjunum. Standa stjómvöld í
Panama nú frammi fyrir
gífurlegum efnahagsvanda.
Frásagnir af umsvifum eit-
urlyfjasala í Suður- og Mið-
Ameríku era í einu orði sagt
ótrúlegar. Lýsingar á stjóm-
arháttum í Panama sýna, að
þar hafa glæpamenn náð und-
irtökunum og stjóma í krafti
hersins. Von er til þess að
þama verði breyting til batn-
aðar, úr því að marxistar hafa
ekki náð völdum í Panama.
Sagan sýnir, að þær þjóðir,
sem einu sinni lenda undir
einræði marxista eiga langt
stríð og miklar hörmungar
fyrir höndum í baráttunni fyr-
ir að losna undan því, nægir
þar aðeins að nefna helstu
stuðningsríki Noriega, Kúbu
og Nicaragua.
Iforystugrein DV á mið-
vikudaginn, þar sem fund-
ið var að því, að Morgun-
blaðið skyldi í forystugrein
hafna þeim anga samanburð-
arfræðanna, að leggja stjóm-
arfar Kastrós á Kúbu og
Davíðs Oddssonar í Reylgavík
að jöfnu, segir DV meðal ann-
ars:
„Morgunblaðið fullyrðir að
flestir þeir borgarbúar, sem á
annað borð vilja reisa ráðhús,
vilji hafa það í Tjöminni.
Þessari fullyrðingu er vísað á
bug. Þvert á móti hefur meiri-
hluti aðspurðra aftur og aftur
verið andvígur ráðhúsi á þess-
um stað.“
Að því er Morgunblaðið
best veit var síðast birt niður-
staða í könnun um þetta mál
á Stöð 2 í febrúar sl. Af þeim
sem afstöðu tóku vora 68,5%
með ráðhúsi en 31,5% á móti.
Þeir sem vildu ráðhús vora
síðan spurðir, hvort þeir vildu
hafa það við Tjömina. Af
þeim sem afstöðu tóku vildu
63,1% að það yrði við Tjömina
en 36,9% vora á móti.
eftir Einar
Sanden
í ágústbyrjun árið 1987 til
kynntu andófsmenn í Tallinn,
Riga og Vilnius að efnt yrði
samtímis til mótmæla í þessum
höfuðborgum Eystrasaltsríkj-
anna þriggja til að heiðra minn-
ingu hinna fjölmörgu fómar-
lamba ógnarstjómar Jósefs
Stalíns. Þá var þess ennfremur
krafist að skýrt yrði nákvæmlega
frá ákvæðum griðasáttmálans
sem Sovétmenn og nasistar
gerðu með sér árið 1939 og
heimiluð yrði opinber umræða
um innlimun Eystrasaltsríkjanna
í Sovétríkin árið 1940. Efnt
skyldi til fjöldafunda sunnudag-
inn 23. ágúst en þá vom liðin 48
ár frá því að griðasáttmálinn,
sem gengið hefur undir nafninu
Molotov-Ribbentrop sáttmálinn,
var undirritaður. Lettar áttu
framkvæðið að fundahöldum
þessum en þeir höfðu þá þegar
efnt til mótmæla í Riga 14. júní
en þann dag árið 1940 vom um
60.000 manns, aðallega konur,
böra og gamalmenni, flutt frá
Eystrasaltsríkjunum þremur i
dauðabúðir í Síberiu.
Vináttu- og griðasáttmáli Sovét-
manna og nasista hafði í för með
sér skiptingu Austur-Evrópu. Sam-
kvæmt leynilegu ákvæði samnings-
ins voru Eystrasaltsríkin talin til
áhrifasvæðis Sovétmanna og gátu
þeir því innlimað ríkin í krafti her-
valds í júnímánuði árið 1940. Allt
fram á þennan dag hafa Sovétmenn
ekki minnst á þetta leynilega
ákvæði samningsins, sem skipti
sköpum fyrir íbúa Eistlands, Lett-
lands og Litháen.
Þann 15. ágúst 1987 stofnuðu
sjö eistneskir andófsmenn samtök
í anda „glasnost“-stefnu Míkhaíls
Gorbatsjovs Sovétleiðtoga. Samtök-
in nefndu þeir MRP-AEG og var
yfirlýstur tilgangur þeirra sá að
stuðla að opinskárri umræðu um
griðasáttmálann. Fimm þessara
manna höfðu þá afplánað dóma
vegna stjómmálaskoðana sinna en
samtökin tókú að sér að skipu-
leggja mótmælin í Tallinn.
Andóf smönnum refsað
Sunnudaginn 23. ágúst söfnuð-
ust rúmlega 10.000 manns saman
í höfuðborgum landanna þriggja.
Um 7.000 manns komu saman á
ráðhústorginu í Tallinn. Fólkið var
þvingað til að flytja ræður sínar í
garði einum þar skammt frá og er
talið að um 2.000 til 3.000 manns
hafi hlýtt á málflutning andófs-
manna. Talið er að þetta séu fjöl-
Svíarí
eftir Ingemar Dörfer
FYRIR skömmu hittust í Stokk-
hólmi forystumenn þeirra sex
ríkja, sem hafa beitt sér fyrir
sérstöku friðarátaki og starfað
með Þingmannasamtökum um
alheimsátak, sem Ólafiir R.
Grímsson veitir formennsku. Var
grein þessi rituð í tilefhi af
Stokkhólmsfundinum i Svenska
Dagbladet.
Margar og augljósar ástæður eru
fyrir því hvers vegna samstarfs-
hópur þjóðarleiðtoganna sex um
friðarfrumkvæði er ekki tekinn al-
varlega á Vesturlöndum og hvers
vegna ráðamenn austantjalds líta
mennustu mótmæli í Eystrasalts-
ríkjunum frá því að Sovétmenn inn-
limuðu þau árið 1940.
Yfírvöld höfðu veitt samþykki
sitt fyrir fundahöldunum í borgun-
um þremur og ekki kom til teljandi
átaka milli andófsmanna og lög-
reglusveita. Hins vegar fylgdust
óeinkennisklæddir öryggislögreglu-
menn (KGB) grannt með og voru
kvikmyndavélar óspart notaðar til
að mynda þá sem þátt tóku í funda-
höldunum. Þetta var vitaskuld
nauðsynlegt til að unnt væri að
bera kennsl á þá sem lýstu yfir
stuðningi við málflutning andófs-
manna með þessum hætti. Þeir, sem
tekst að bera kennsl á, eru settir á
svartan lista yfir þá sem taldir eru
„pólitískt hættulegir“. Með því að
gefa leyfi fyrir opinberum mótmæl-
um gefst yfírvöldum því kjörið tæki-
færi til að glöggva sig á því við
hveija er að eiga.
Strax og mótmælin voru afstaðin
hófu sovéskir fjölmiðlar gríðarlega
ófrægingarherferð gegn þeim sem
skipulagt höfðu fundahöldin og
yfírvöld létu þegar til skarar skríða.
Þannig var 37 ára gamall Eistlend-
ingur, Tiit Madisson að nafni, sem
setið hafði í fangelsi vegna stjóm-
málaskoðana sinna, neyddur til að
flytjast úr landi. Hann býr nú í
Svíþjóð og heldur þaðan áfram bar-
áttu sinni fyrir frelsi og sjálfstæði
Eistlendinga.
Ógiiir Afganístans og
Tsjernobyl
Annar eistneskur andófsmaður,
Heiki Ahonen, var kallaður til „end-
urþjálfunar" á vegum hersins og
gert að sinna björgunarstörfum eft-
ir slysið í kjamorkuverinu í Tsjemo-
byl. Þessu neitaði hann og á hann
nú yfír höfði sér sjö ára fangelsis-
dóm. Margir þeirra sem skyldaðir
hafa verið til starfa á þessu svæði
hafa veikst hastarlega og fjöldi
hvítblæðistilfella fer sífellt vaxandi.
Yfírvöld halda því vandlega leyndu
hversu margir Eistlendingar starfa
á hættusvæðinu í nágrenni Tsjemo-
byl en þar sem þjóðin telur aðeins
um milljón manna er ljóst að óvenju-
margir Eistlendingar em við störf
á þessum slóðum.
Eini Eistlendingurinn, sem risið
hefur til æðstu metorða innan Sov-
éthersins, hét Roomet Kiudmaa,
hershöfðingi og yfirmaður herafl-
ans í Eistlandi. Síðla árs 1986 var
hann handtekinn og gefíð að sök
að hafa þegið mútur frá þeim sem
kallaðir höfðu verið í herinn. Full-
yrt var að hann hefði tekið 1.000
rúblur fyrir að kveða ekki út her-
deild eina sem senda átti til Afgan-
istan og honum var gefið að sök
að hafa þegið „aðeins“ 500 rúblur
fyrir að forða ungum mönnum frá
ógnum Tsjemobyl. Refsilöggjöfín
kveður á um að þeir sem gerast
sekir um spillingu skuli gjalda fyrir
það með lífí sínu og því var Kiudmaa
hershöfðingi leiddur fyrir aftöku-
sveit í byrjun síðasta árs. Ekki var
skýrt opinberlega frá aftökunni.
Hins vegar herma áreiðanlegar
heimildir í Tallinn að hershöfðing-
inn hafí verið tekinn af lífi fyrir að
hafa forðað ungum Eistlendingum
frá skyldustörfum í Afganistan og
Tsjernobyl og að aldrei hafí verið
borið upp á hann að hafa þegið
mútur. Sagt er að Marko Tibar ir.n-
anríkisráðherra hafi vitað um við-
leitni hershöfðingjans til að þyrma
ungum Eistlendingum og litið fram-
hjá henni. Tibar er nú einnig horf-
inn af sjónarsviðinu. Annar hátt-
settur embættismaður, Endel Mill-
er, næst æðsti yfírmaður KGB í
Eistlandi, lést nýlega með dularfull-
um hætti. Hann varð undir eldivið-
arhlaða er hann var í leyfí í sumar-
bústað sínum.
Minnihlutahópur í eigin
landi
Þó svo að lausnarorðin „glasn-
ost“ (opinská umræða) og „per-
estroika" (umbætur) séu sífellt til
umræðu í sovéskum fjölmiðlum er
Frá mótmælunum I Tallinn 23. ág
það óumdeilanleg staðreynd að
lífskjör Sovétborgara fara sífellt
versnandi og hefur reyndar verið
svo um árabil. Almenningur þarf
að standa í biðröðum klukkustund-
um saman til að afla sér nauð-
þurfta og oft gerist það að menn
snúa heim tómhentir. Kjöt í háum
Fríðarfrumkvæði sex þjóða:
slæmnni félag
nánast á hann sem dæmi um nyt-
saraa hálfvita, svo notuð séu orð
Leníns. „Segið okkur hvers þið
kreQist," sagði Georgí Arbatov þeg-
ar hann heimsótti sænska ráða-
menn, sá sami og útskýrði í öðru
samhengi í Washington að Svíar
3núu að gera ráð fyrir að kafbáta-
ferðir stórveldanna væru ósköp eðli-
legar.
Það er óskiljanlegt að mínu mati
hvemig óhlutdræg niðurstaða getur
sprottið af viðræðum ráðamanna
Ráðstjómarríkjanna við menn sem
sí og æ og skipulega eru að gagn-
lýna ríkisstjóm Reagans.
Auðvitað vekur samsetning sam-
starfshópsins strax efasemdir. Ind-
veijar hækkuðu útgjöld sín til vam-
armála um 50 prósent, úr 40 mill-
jörðum í 60 milljarða sænskra króna
(úr 240 milljörðum í 360 milljarða
íslenskra króna) og þeir hyggjast
koma sér upp flota kjarnorkuknú-
inna kafbáta á næstunni. Indvetjar
gegndu einnig stóru hlutverki í
blóðugri íhlutun í málefni Sri
Lanka, þar sem þúsundir manna
féllu.
Andreas Papandreou er vel
þekktur, ef ekki illræmdur, innan
NATO, en þrátt fyrir andbanda-
rískar skoðanir sem fram koma í
máli hans skirrist hann ekki við að
þiggja árlega aðstoð sem nemur 3-4
milljörðum sænskra króna (18-24
milljörðum íslenskra) fyrir banda-
rískar herstöðvar sem hann hafði
lofað að loka áður en hann komst
DV, skoð-
anakannan-
ir og ráð-
húsið