Morgunblaðið - 30.04.1988, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. APRÍL 1988

Krvddjurtir - fyrri hlutí
Kryddjurtir hafa verið ræktaðar
frá ómunatíð og verið notaðar til
að bragðbæta mat og drykk. Fram
að þessu hefur lítið verið ræktað
af þeim hér á landi, e.t.v. hefur
fólk haldið að það væri vandasam-
ara en önnur ræktun, en svo er
ekki. Hægt er að rækta kryddjurt-
ir í sömu mold og langflestar mat-
jurtir eru ræktaðar í. Flestar
kryddjurtir þurfa skjól og sólríkan
stað í garðinum. En við getum líka
haft þær í keijum og pottum, á
góðum stað við grillið, á svölunum
eða í gluggunum. Af kryddjurtun-
um er ýmist notuð öll plantan, eða
einstaka plöntuhlutar, svo sem
rætumar, stönglamir, blöðin,
blómin eða fræin. Nú síðustu árin
hefur vaknað mikill áhugi á ýmsum
kryddjurtum og er skemmtilegt að
rejma að rækta þær sjálfur. Ymist
er sáð fyrir kryddjurtum inni í
apríl eða þeim er sáð beint út í
beð eða potta. Sé þeim sáð inni
er farið með þær á sama hátt og
aðrar sáðplöntur (sjá Blóm vikunn-
ar 16. apr. ’88 nr. 89).
Hér skal minnst á nokkrar
kryddjurtir.
Steinselja er kunnasta krydd-
jurt ræktuð hér á landi. Fræið er
lengi að spíra og er sjálfsagt að
leggja það í bleyti í 2—3 sólar-
hringa áður en því er sáð. Stein-
selja þarf fijóan moldaijarðveg og
mikinn raka yfír vaxtartímann.
Hún þarf góða birtu svo blöðin
verði hrokkin, dökkgræn og bragð-
góð. Vöxtur steinselju er hægur
og er gott að hafa plastskýli yfir
henni til að byija með. Þarf áburð
á 10 daga fresti yfir vaxtartímann.
Blöð steinselju eru notuð í súpur,
sósur, til bragðbætis í salöt og
steikur. Einnig höfð til skreytingar
á matarföt.
Dill er einær, harðger jurt, þarf
sólríkan stáð í garðinum. Hún þarf
töluverðan raka um vaxtartímann,
jarðvegurinn má því ekki vera
sendinn og þurr. Dilli má sá beint
út. Af dilli eru notuð blöðin, blóm-
sveipimir eða fræin. Blöðin eru
skorin af plöntunni eitt og eitt,
eftir að hún heflr náð 8—10 sm
hæð. Blöðin eru notuð í súpur og
sósur og ýmsa fisk- og kjötrétti.
Einnig eru þau ómissandi þegar
laxinn er grafinn. Blómsveipimir
em notaðir við niðursuðu og í edik-
blöndur. Fræið er notað tii bragð-
bætis t.d. við pottsteikingu. Dill
má þurrka og geyma í lokuðum
kmkkum eða frysta.
Garðperla eða karsi er auð-
ræktuð í kössum eða bökkum.
Við notum létta moldarblöndu
eða bara bómull. Fræinu er þétt
dreifsáð og þrýst létt niður.
Vökva þarf vel með volgu vatni
og er gott að úða með blómaúð-
ara 2—3 sinnum á dag þannig
að fræið sé alltaf rakt. Ekki er
þörf að hylja fræið. Það spírar
eftir 1—2 sólarhringa. Af garð-
perlunni — karsanum, eru það
blöðin sem eru notuð. Þau eru
skorin eftir 10—14 daga, þégar
plantan er um 4—6 sm. Ekki
myndast aftur ný blöð, þess
vegna er rétt að sá á tveggja
vikna fresti allt sumarið, reynd-
ar allt árið. Nýskorin karsablöð
eru mjög vítamínrik, þau eru
afbragðs álegg, einnig eru þau
notuð í salöt, til skreytingar og
bragðbætis m. ýmsum mat.
Karsablöðin ósoðin eru sett út
á sósu fullsoðna. Ef blöðin eru
soðin hverfur hið hressandi
bragð þeirra. Úti í garði má láta
karsann vaxa og verður hann
um 40—60 sm og eru blöðin
notuð á sama hátt.
Skessujurt er gömul lækninga-
og kryddjurt. Hún er harðger, fjöl-
ær og má fjölga henni með sán-
ingu og skiptingu. Hún er auðveld
í ræktun, þarf fremur rakan áburð-
arríkan jarðveg. Getur orðið all-
stór, allt að U/2—2 m á hæð. Fer
vel ein sér. Ætti að vera til í hveij-
um garði. Af henni má nýta rót,
unga leggi, blöð og fræ, ný, þurrk-
uð eða fryst. Hún er mjög bragð-
sterk, bragðið minnir á kjötkraft
og verður að fikra sig áfram með
magn. Vegna þessa sérstaka
kryddbragðs hefir Skessujurtin
víða verið nefnd „maggiurt".
Skessujurtin hefir verið notuð í
aldaraðir. Rómveijar notuðu rótina
við maga- og þarmasjúkdómum.
Munkar ræktuðu hana bæði sem
matjurt og lækningajurt. Einnig
var hún notuð í baðvatn. E.l.S.
Arabískt salat
Hrísgrjón í salatíð
V2 bolli rúsínur lagðar í bleyti
í heitt vatn,
2 epli,
2 laukar,
50 g smjör eða smjörlíki,
4 harðsoðin egg,
1 matsk. hveiti,
2 matsk. mjólk,
salt og pipar,
2 tsk. worchestersósa,
V2 tsk. engifer,
V4 tsk. sinnep,
2 matsk. sykur.
Hýðið tekið af eplum og lauk,
skorið í sneiðar sem brúnaðar eru
í smjöri. Hrísgijónum, eplum, lauk
og rúsínum er blandað saman í
potti, hveitið hrært út með mjólk-
inni (að viðbættu vatni ef þurfa
þykir) og sett saman við kryddið.
Suðan látin koma upp við vægan
straum. Sett á heitt fat, skreytt
með eggjunum og borið fram með
grænmetissalati og brauði.
Amerískt hrísgijónasalat
3 bollar soðin hrísgijón,
V2 bolli brytjaður laukur,
V2 bolli biytjaður pikkles,
1 tsk. salt,
V4 tsk. pipar,
1 bolli majones,
1 tsk. sinnep,
3-4 harðsoðin egg.
Þessu er öllu blandað saman
og kælt fyrir neyslu. Borið fram
á salatblöðum. Ætlað fyrir 6.
Heimilishorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Hrísgijón eru góð sem meðlæti
með kjöti og fiski, þau eru einnig
góð í salöt, heit eða köld.
Arabískt salat
2 dl soðin hrísgijón,
safi úr einni sítrónu,
4 tómatar,
steinselja,
1 stór púrra,
V2 dl olía,
1 tsk. salt,
dál. pipar,
þurrkað timian.
Soðin gijónin eru skoluð í köldu
vatni og sítrónusafa síðan blandað
saman við. Hýðið tekið af tómöt-
unum og þeir skomir í bita. Púr-
ran skorin í sneiðar (hringi) og
öllu blandað saman við hrísgijón-
in. Olíu, salti, pipar og kryddjurt-
um blandað saman og hellt yfir
hrísgijónin. Látið standa í það
minnsta í klukkustund fýrir
neyslu. Vel má geyma salatið í
sólarhring í kæli ef vel er um það
búið. Ætlað fyrir 4.
Indverskt hrísgijónasalat
1 bolli hrísgijón soðin í vatni
með 3 tsk. karrí í. Vatnið látið
renna vel af á eftir.