Morgunblaðið - 05.05.1988, Page 19

MORGUNBLAÐK), FTMMTUDAGUR 5. MAÍ 1988
19
Helgi Hálfdanarson:
Hamlet og Gamlet
Félagið MÍR sýndi nýlega rússn'
eska kvikmynd, sem gerð er með
hliðsjón af leikriti Wiiliams Shake-
speares, Hamlet Danaprins.
Rússar virðast ekki geta borið
fram h, svo myndin heitir á þeirra
máii Gamlet. Þessi sama mynd
var sýnd hér fyrir nokkrum árum
og vakti hrifningu margra sem
sáu. Undirritaður var einn þeirra
og greip nú tækifærið til að njóta
hennar að nýju.
Myndin er svart-hvit eins og
snilldar-kvikmynd sú sem Laurence
Oiivier gerði eftir sama leikriti hér
um árið. Það sem einkum vekur
aðdáun er glæsilegur leikur í flest-
um hlutverkum og bráðsnjöll
myndataka. Myndin er textuð á
ensku; en þó að ekkert hefði skilizt
sem sagt var, hlaut hún samt að
heilla þann sem á horfði, svo mjög
var til alls vandað sem augað fékk
notið. Auk þess var tilkomumikil
tónlist eftir Sjostakovítsj fylgi-
nautur myndarinnar frá upphafi
til enda. Þetta var, í fæstum orðum
sagt, mjög gott listaverk.
Hitt er svo annað mál, að það
sem þarna var að heyra og sjá,
var ekki leikrit Shakespeares, þó
svo væri látið heita.
Til sýningar á sviði þykir leikrit-
ið Hamlet býsna langt, svo það
er sjaldan sýnt óstytt með öllu.
Sýning mun taka um fjórar stund-
ir með eðlilegum hraða, þegar ekk-
ert er niður fellt. Það er því varla
nema von, að leikstjórar telji verk-
ið eiga erindi „til rakarans", svo
notuð 8éu orð Hamlets um leikþátt
þann, sem Póloníusi ráðgjafa þótti
of langur. En prinsinn kvað Pólon-
íus sofna í leikhúsi, ef hann fengi'
ekki gamanvísur eða klámsögu. í
rússnesku mjmdinni var talsvert
um þögul atriði, og samt stóð sýn-
ingin aðeins tvær og hálfa klukku-
stund. Það má því nærri geta, hve
mikið af texta Shakespeares komst
þar fyrir. Að jafnaði fer það eftir
leiksýóm og aðstæðum, hvað af
textanum er fellt brott í flutningi.
Stundum er það talsvert. Á sýn-
ingu Leikfélags Reykjavíkur, sem
nú stendur yfir í Iðnó, er einungis
unnið úr helmingi leikritsins.
í mörgum af leikritum Shake-
speares má finna atriði, sem virð-
ast mega falla brott án þess heild-
in bíði verulegt tjón af. Svo er einn-
ig um Hamlet. En þegar á annað
borð þykir ástæða til að stytta
þessi verk til flutnings, verður það
ekki sízt í hættu, sem hvað mest
Vilhjálm8-bragð er að. Þetta stafar
auðvitað af því, að á hveiju sem
gengur, þarf efnisþráður að hald-
ast á einhvem hátt, þó víst geti
hann orðið harla snautlegur á svip-
inn, þegar hann kemur frá „rakar-
anum“, enda oft einhver ómerkileg
saga, tíðum sótt í eldri verk ann-
arra höfunda eða gamlar þjóðsögur
og annála. Það sem í ruslakörfuna
hverfur, er þá einatt misjafnlega
mikið af þeim kjamgóða skáldskap
Shakespeares, sem öðm fremur
gefur verkinu gildi.
Ég býst við að Hamlet sé það
leikrit Shakespeares, sem leikstjór-
ar hafa hvað freklegast rázkað
með, klippt það og skorið á ótal
vegu, umtumað því og endasteypt
fram og aftur, og stundum allt að
því umsamið það að meira eða
minna leyti. Leikritið geldur þá
auðlegðar sinnar, sem bæði er
margslungin og um sumt nokkuð
torræð, og kann því að freista til
ýmiss konar ævintýramennsku,
jafnvel uppátækja sem eiga sér
enga tátyllu í verkinu sjáifu og
geta skyggt á annað sem meira
er um vert.
Til eru þeir dýrkendur Shake-
speares, sem kalla vonlítið að hitta
þann höfund fyrir í leikhúsi eða á
kvikmynd, því hann sé einungis
að finna i sínum eigin enska texta,
óspilitum af einhæfri túikun og
hégómlegri frumleika-fysn. En
aðrir líta svo á, að á leiksviði eða
kvikmynd eigi höfundurinn ein-
ungis að leggja leikstjóranum í
hendur yrkiseftii til að vinna úr
sitt eigið verk hveiju sinni. Leikrit
Shakespeares geti menn alltaf les-
ið, ef þeir vilji komast betur í tæri
við þann höfund. Hvað sem því
líður, vilja leikstjórar að minnsta
kosti fá að vera frumlegir hver á
sinn nýstárlega hátt; og til þess
þarf að sjálfsögðu æ meiri
„dirfsku", því frumleikinn er þegar
orðinn æði flölskrúðugur fyrir.
Á síðari árum hafa leikstjórar
sí og æ verið að gera þá merkilegu
uppgötvun, að ýmislegt í verkum
Shakespeares muni eiga erindi við
nútimann, og til að koma því til
skila þurfi að gera sérstakar ráð-
stafanir. Slík hjálpsemi við höfund-
inn verður að jafnaði harla bros-
leg, svo ekki sé meira sagt.
Ég minnist enskrar kvikmyndar
sem kennd var við leikritið Július
Sesar. Þar þótti fráleitt að eftiið
gæti skírskotað til nútímans nema
hinar rómversku hersveitir væru
dubbaðar upp í einkennisbúninga'
brezka hersins; og var ekki laust
við að harmleikurinn gerðist ögn
skoplegur, þegar Brútus sá sér
þann kost vænstan að svipta sig
lífi og æddi milli vina sinna með
skammbyssu í beltinu og grátbað
þá að reka sig í gegn. En svona
varð þetta að vera til þess að hefja
Shakespeare yfir tíma og rúm.
Fyrir röskum áratug fengu
Reykvíkingar að kynnast harla
frumlegum og djörfum leikstjóra,
sem hingað kom frá Lundúnum til
að setja Lé konung á svið. Frum-
leiki hans og dirfska var fólgin í
hrikalegri fölsun á leikriti Sha-
kespeares. Slík tilþrif þóttu nauð-
sjmleg tii þess að forðast „klisju",
enda þótt leikritið hefði aldrei fyrr
verið sýnt á íslandi! Þó að snilldar-
brögð þessa leikstjóra væru hvert
öðru hlægilegra, var það þó hláleg-
ast alls, að Reykjavíkur-dagbiöðin
tóku þessu endemi með þvilfkum
bylmings fögnuði, að sjaldan hefur
sézt annað eins lof um lifandi,
nútímalega, frumlega og djarfa
sýningu.
Það lætur að likum, að svo kail-
aðar Hamlet-sýningar geta orðið
býsna sundurleitar. Rússneska
mjmdin um Gamlet er ólík öilu
öðru af því tagi, þó víst sé hún
miklu meira f ætt við Shakespeare
en Saxó. Og sú Hamlet-sýning,
sem nú á sér stað f Iðnó, og einn-
ig er bráðvel leikin, hefur áreiðan-
lega aldrei átt sinn iíka. Hún er
sprottin af feikna-ftumlegu hug-
mjmdaflugi hins snjalla leikstjóra
Kjartans Ragnarssonar, sem er svo
miklu háttvísari en sumir aðrir
leikstjórar að kalla hana með réttu
sína leikgerð af verki Shakespear-
es. Sú heiðarlega viðurkenning
veitir honum það athafnafrelsi sem
hann kýs sér; og því getur enginn
áfellzt hann fyrir það, að hann
sýnir ekki leikrit Shakespeares,
heldur sitt eigið skemmtilega verk.
Margur hefur fjallað svo um
leikritið Hamlet, sem það snúist
um fátt annað en skapgerð kóngs-
sonarins, sem einatt er köliuð af-
brigðileg, jafnvel sjúk vegna þess
vanda, sem illur heimur leggur
þessum unga manni á herðar; enda
hafi hann aldrei verið neinn „sálar-
innar Herkúles", þó skynugur sé.
Og víst er það svo, að spillingin,
sem umlykur hinn göfugljmda
prins, á dijúgan þátt í að móta
skapgerð hans. En sú spilling er
miklu djúpstæðari en bróðurmörð
og siflaspell Kládíusar kóngs og
fstöðulaust hverfljmdi Geirþrúðar
drottningar. Hún er umfram allt
kirfilega rótfast og rotið stjómar-
far, þar sem „slíkt guðdóms-virki
er kringum kóng, að svik geta
aðeins skotrað auga að settu marki
en gera fátt af vilja sínum," eins
og Kládfus kóngur kemst sjálfur
að orði í leikriti Shakespeares. Hún
er ríkisbákn, þar sem öllu ráða
„vélar þessa heims" og „fláráð hirð
sem situr um breytni þína og hug“,
eins og segir i hinu magnaða kvæði
Snorra Hjartarsonar um Hamlet.
Kládíus kóngur er í sjálfu leikritinu
virðulegur maður, fágaður og lýta-
laus á jrfirborði, þótt á laun sé
hann gerspilltur hundingi. Sú spill-
ing skiptir ekki mestu máli, sem
birtist í afkáralegum drykkjulátum
og dufli. Hin sanna spiiling, sem
enn í dag tröllríður þessari veslings
veröld, er fólgin í athöfnum flekk-
lausra misindismanna, voldugra og
torsóttra glæpamanna, sem í engu
mega vamm sitt vita. Um þvílíkt
sómafólk fjallar ieikritið Hamlet
Danaprins eftir William Shake-
speare.
Styðjnm slysa-
varnastörf
eftirOttó
Þorvaldsson
Ég hafði gaman af að lesa grein
Kristjönu Sigríðar Vagnsdóttur,
sem hún skrifaði í Morgunblaðið
20. apríl 1988. Þar leitar hugur
hennar í stórt og mikið starf til
slysavama, að kaupa stóra þyrlu
til björgunar heilli togaraáhöfn f
einni og sömu ferð. Það er vel
hugsað.
Slysavamafélag fslands hefur
gert stórt átak í slysavamastörf-
um en það þarf stuðning lands-
manna til að geta unnið sitt starf.
Ef hugur fylgir máli hjá Krist-
jönu þá vildi ég minna á að hún
var meðlimur í Slysavamadeildinni
Vinabandið, en eftir að við sem
sljómuðum því fyrstu árin fluttum
úr plássinu tók maður hennar við
stjóm þess. Vinabandið hefur nú
því miður minnkað í svifum og er
kannski orðinn lítill starfskraftur
eða enginn.
Ég met mikils þessa uppgötvun
Kristjönu og vil hvetja hana til að
stofna Slysavamadeild kvenna í
Þingeyrarhreppi eða Dýrafírði,
Nýr formað-
ur leíkara
UM SÍÐUSTU mánaðamót tók
Sigríður Þorvaldsdóttir leik-
ari við formennsku í Félagi
íslenskra leikara.
Sigríður tók við af Amóri Ben-
ónýssyni í kjölfar ráðningar hans
sem leikhússtjóra Leikfélags Ak-
ureyrar en hann hafði gegnt for-
mennsku félagsins í rúm tvö ár.
með slíkum samtökum kringum
landið er mikið hægt að gera.
Höfundurer vistmaðurá Hrafn-
istu í Reykjavík og fyrrverandi
vitavörður Svalvogsvita.
SMITH&
NORIAND
Nóatúni 4 - Sími 28300
Gömlu góðu
SIEMENS gœðin!
10.500
SIEMENS
VS 9112
Öflug ryksuga
• Stillanlegur sogkraftur fró
250 W uppi1100 W.
• Fjórfjöld síun.
• Fylgihlutirgeymdirívél.
• Sjálfinndregin snúra og
hleðsluskynjari.
avim
™ry®WÍM
KALT VAX
- NÚTÍMA
HÁREYÐING
Kalt vax fjarlægir óæskileg
líkamshár. Eitt handtak og öll
hárin hverfa.
Allt sem til þarf er tilbúið á einum
rennjngi.
Ekkert sull, engin fyrirhöfn, að-
eins eitt handtak.
fMajyftkiviw
Tvær stærðir:
1) Stærri gerð
fyrir t.d.
fótleggi.
2) Minnigerð
fyrirtd.
andlit eða
bikini línu.
Póstkröfusendum.
Bankastræti 3.
S. 13635.