Morgunblaðið - 22.05.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1988
Ástleitnir
sagnfræðingar
Nýir og hlýir straumar í fornum fræðum
Um hvað fjallar sagnfræði?
Hvað á að kenna og hvað skal rannsaka? Staðreyndir og ártöl? Afrek
merkra manna? Eða kannski um sögu stétta og stéttaátaka og þróun
framleiðsluhátta?
Sagnfræðingar hafa skoðað aðbúnað, líf og gjörðir genginna kynslóða
frá mörgum sjónarhomum. f seinni tíð hafa sagnfræðingar horft mjögtil
hagsögu og félagssögu en nú á síðustu tímum hefur orðið vart við „mýkri
gildi“. Samskipti kynjanna, ástin, hjónabandið, framhjáhald, frillulífemi
og óskilgetni eru orðin vinsæl rannsóknarefni.
Auður G. Magnúsdóttir sagnfræðingur.
Morgunblaðið/RAX
Morgunblaðið/BAR
Már Jónsson sagnfræðingur.
aldar.
Með eiginkonu sinni fengu menn
oft á tíðum töluverðar eignir, jafn-
vel goðorð; það skipti miklu að jafn-
ræði væri með hjónum. Hjónaband-
ið var sem sagt hagsmunasamband
sem styrkti stöðu ættanna og var
stundum einnig notað til að stað-
festa sættir ætta. Síðan héldu einn-
ig margir frillur, stundum margar.
En það hefur varla verið nema á
færi nokkuð efnaðra höfðingja; því
kveðið var fast á um framfærslu-
skyldu föður eða föðurættar óskil-
getins bams í lögum.
— Ég held hins vegar að frillu-
sambönd hafi oft á tíðum einnig
verið hagsmunasambönd, rétt eins
og hjónabandið. Menn hafi til dæm-
is getað orðið sér úti um banda-
rnenn."
Er það ekki alveg fullnægjandi
skýring að mennirnir hafi verið
að bæta sér upp „vankanta eigin-
konunnar“ eða hreinlega viljað
„vera á lausu“?
„Það eru náttúrlega engar heim-
ildir um „konan skilur mig ekki“-
samræður höfðingja á Sturlunga-
öld, en varla hafa þeir allir verið
með „gráa fíðringinn". Orsökin fyr-
ir frillulífí og hórdómi höfðingja
þurfti ekki að vera sú að hjónaband-
ið hentaði þeim ekki. Þessi frillu-
sambönd komu einnig til af hags-
munaástæðum í mörgum tilfellum
— þótt dæmi séu til um að ástin
hafí stundum blossað upp. Jón
Loftsson var mjög ástfanginn af
sinn frillu, Ragnheiði Þórhallsdótt-
ur, systur Þorláks biskups helga.
Ságt er að þau hafí elskast frá
bamæsku. — En það var ekki nóg;
með þeim var ekki jafnræði; faðir
hennar hafði orðið að bregða búi;
Ragnheiður var ekki „arðvænlegt"
kvonfang. Kirkjan setti auk þess
ýmsar skorður við því hversu skyld-
ir makar máttu vera. Það gat því
orðið ansi snúið fyrir höfðingja að
finna sér konu sem væri honum
samboðin. Stundum var einfaldara
að fá sér frillu."
Bætt siðferði
Þú segir að þetta frillulifi og
hórdómur hafi oft verið hag-
kvæmt hagsmunasamband; þótti
Fulltrúa Morgunblaðsins
fysti að kynnast nánar
þessum nýju og ástríðu-
fullu straumum í
íslenskri sagnfræði.
Hann hafði þvi tal af tveimur sagn-
fræðingum sem eru að rannsaka
ástalíf íslendinga á fyrri öldum,
Þeim Auði G. Magnúsdóttur og Má
Jónssyni.
Betra er að vera góðs
manns frilla en gefin illa
Auður G. Magnúsdóttir hefur
athugað lífemi og háttalag
íslenskra höfðingja á Sturlungaöld
utan hjónabandsins, einkum frillu-
lífí þeirra og hórdóm. Auður hefur
í hyggju að gera unnendum
íslenskrar sögu fulla grein fyrir
endanlegum niðurstöðunum í tíma-
riti Sögufélagsins, Nýrri sögv.
Best að hafa orðanotkun á
hreinu, hórdómur og frillulífemi
em það sömu fyrirbrigðin?
„Kirkjan gerði skýran greinar-
mun á þessu tvennu. Hórdómur var
samband tveggja einstaklinga þar
sem annað eða bæði voru gift, en
frillulífi var hins vegar samband
tveggja ógiftra einstaklinga. Lengi
vel gætti umburðarlyndis gagnvart
sllkum samböndum."
Hvað varð þess valdandi að þú
fékkst áhuga á siðferði og frillu-
lífi fomaldarinnar?
„Ætli áhuginn hafí ekki vaknað
þegar bréf frá Eysteini erkibiskupi
til Islendinga kom til umræðu í ís-
landssögunámskeiði í háskólanum.
í bréfínu, sem er frá .síðari hluta
12. aldar, segir erkibiskup íslenska
höfðingja lifa „búQárlífí" en það er
kannski orðið sem flestir myndu
nota núna um fjöllyndi þessara for-
feðra okkar. Seinna las ég Sturl-
ungu og þar úir og grúir af frillum
og óskilgetnum bömum. Við þann
lestur vöknuðu spumingar. Hveijar
voru þessar frillur? Hvers vegna
spillingu*1?
vom þær frillur? Af hveiju vom þær
ekki giftar? Þessar konur vom ótrú-
lega margar og úr öllum stéttum.
Margar vora af því sem við í dag
myndum kalla „mjög góðum ætt-
um“, engar dræsur. Hver var rétt-
arstaða þeirra og bama þeirra.?
Á endanum ákvað ég að skrifa
BA-verkefni um þetta efni og ber
það yfírskriftina „Betra er að vera
góðs manns frilla en gefín illa,“ -
sem er náttúmlega álitamál."
Áhugaefni fólks
Er þessi áhugi sagnfræðinga
á frillulífi og ástum einhvers
konar „tískustefna"?
„Mér fínnst ekki rétt að nefna
þetta tískustefnu. Auðvitað hafa
sagnfræðingar alltaf haft áhuga á
ástum og frillulífí eins og aðrir!
Annars benti Einar Ólafur Sveins-
son á það strax árið 1940 að það
þyrfti að rannsaka „siðspillingu"
Sturlungaaldar ekki síður en annað.
Að mínu áliti er sagnfræði í eðli
sínu húmanískt fag. Nú er þessi
áhugi á hneigðum fólks einnig
tengdur nýjum áherslum í sagn-
fræði, fjölskyldusögu, kvennasögu.
— Maður spyr annarra spuminga."
Að segja sögu
Eru sagnfræðingar að „mark-
aðssetja söguna“?
„Það er ekki hægt að aðlaga
sagnfræði lögmálum markaðarins.
Þú breytir ekki staðreyndum sög-
unnar — en það er auðvitað ekki
sama hvemig þú segir frá. Það er
ekkert sem mælir gegn því að höfða
til stærri hóps og það emm við að
reyna að gera. Nú em gefín út tvö
nýmóðins tímarit hér í Reykjavík
sem hafa það að markmiði að ná
til víðari hóps með aðgengilegum
og læsilegum texta, það em Sagn-
ir, tímarit sagnfræðinema, og Ný
saga, tímarit Sögufélagsins. Sagn-
fræðirit og greinar hafa af mörgum
verið álitin leiðinlegur lestur en við
viljum sýna að það er hægt að sam-
eina fræðilegar kröfur og skemmti-
lega framsetningu. í þessum skiln-
ingi er kannski hægt að segja að
við séum að markaðssetja söguna.
— Kannski er auðveldara að
skrifa um frillulffi á þessum nótum
vegna þess að fólk hefur áhuga á
þvílíku fyrirfram."
Frillulífið. Þú talar um mikinn
frillufjölda, var „upplausn og
óvissa á Sturlungaöld," orsökin
fyrir þessari „lausung" eða því
sem margir myndu kalla „sið-
„Það held ég ekki, hvorki afleið-
ing né orsök, og það er ekki svo
einfalt að maður geti afgreitt þetta
með því að segja „siðspilling" sam-
kvæmt þeim kristilega þenkjumáta
sem við emm alin upp við. Kynlíf
og ástir vom eftir öðm mynstri þá
en við þekkjum í dag. Kenningar
kirkjunnar um hjónabandið vom
íslenskum landslýð ákaflega fram-
andlegar í fyrstu. í rauninni tíðkað-
ist hér eins konar fjölkvæni áður
en kirkjan fór að beita sér fyrir
bættu siðferði hér á síðari hluta 12.
þetta siðferði bara sjálfsagt og
eðlilegt?
„Þorlákur biskup, bróðir Ragn-
heiðar, frillu Jóns, beitti sér mjög
fyrir bættu siðferði íslendinga og
að þeir virtu hjónabandið. Honum
tókst að stía þeim Ragnheiði og
Jóni f sundur eftir mikið þref. Þor-
lákur var eiginlega fyrsti „siða-
postulinn", forveri hans á biskups-
stóli, Klængur Þorsteinsson, átti til
dæmis bam framhjá konu sinni, —
með náfrænku sinni þar að auki.
Sýnilega hefur þetta þótt allt í lagi.
Annars hefði það varla verið svona
I