Morgunblaðið - 23.06.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FORSETAKJÖR 1988 FIMMTUDAGUR 23. JÚNÍ 1988
Forseti Islands -
leiðtogi fjöldans
eftirÁshildi
Jónsdóttur
Á lýðveldishátíðinni á Þingvöllum
þann 17. júní 1944 var lagður grunn-
ur að byltingu á íslandi. Stjómar-
skipulag hins nýstofnaða lýðveldis
gerði ráð fyrir að æðsta valið færi
úr hendi konungs í hendur fólksins
í landinu. Valdakerfínu var bylt.
Völdin voru tekin frá einvaldinum
og færð til fjöldans. Slík breyting
kallast á venjulegu máli bylting.
Ákvæði stjórnarskrárinnar um emb-
ætti forseta Íslands gerðu ráð fyrir
því að forsetinn væri tengiliður milli
löggjafarvaldsins (alþingismannana)
og framkvæmdavaldsins (rikisstjóm-
arinnar) annars vegar og þjóðarinnar
hins vegar og stæði vörð um rétt
fólksins.
Forsetinn ábyrgnr
Forsetinn getur kallað fram vald
fólksins hvenær sem hann telur
gengið á rétt þess. Forsetinn er leið-
togi fjöldans. Hann er foringinn sem
stjómarskráin gerir ábyrgan fyrir því
að byltingin komist í framkvæmd og
þjóni fólkinu. Ef að þessi tengiliður
virkar ekki færast völdin ekki til
fólksins eins og að var stefnt heldur
halda þau áfram að vera í hendi ríkis-
valdsins og alþingismannanna. Bak-
hjarl stjómmálamannanna og þeirra
sem ákvarða gjörðir þeirra er pen-
ingavaldið, fáir en fjársterkir aðilar
sem hafa áhuga á eigin hag en ekki
hagsmunum Qöldans. Þetta veldur
misskiptingu; iágum launum, löngum
vinnutíma, húsnæðisvanda og skatt-
amisrétti. Fólki líður illa, það fyilist
svartsýni á framtíðina og fínnur tii
vanmáttar síns til þess að hafa áhrif
á eigið líf. Fámennisveldið hefur
komið þessu misrétti á með tilstyrk
stjómmálamannanna með lagasetn-
ingu.
Byltingin hindruð
Undir öll þessi lög hafa forsetar
landsins skrifað án þess að gefa fólk-
inu kost á því að nota rétt sinn.
Þannig hafa þeir hindrað þann við-
snúning (revolution) f valdakerfínu
sem stjómarskráin gerir ráð fyrir,
byltingu sem átti að færa völdin frá
fámennisveldinu til fólksins.
Hugsjónir — þarfir
framtíðarinnar
Virkt lýðræði
Höfundar stjómarskrárinnar hafa
verið snjallir stjómunarráðgjafar.
Þeir sáu ekki aðeins þessar þarfír
heldur bjuggu þeir til leikreglur sem
kalla fram mikla virkni þjóðarinnar
við ákvarðanatöku og sterkt aðhaid
gagnvart ráðamönnum. Með virku
lýðræði stjómarskrárinnar yrðu
stjómmálamennimir að vanda sig
betur og þeir yrðu að hafa traust
fólksins. Það gætu þeir ekki öðlast
nema að forgangsröðin breyttist.
Þeir yrðu að hætta að þjóna hags-
munum fámennisvaldsins, peninga-
mannanna, en yrðu að þjóna fyrst
og fremst hagsmunum fólksins því
að fólkið myndi aldrei samþykkja lög
sem byggðust á mismun. Ef þeir
ætluðust til aðhalds af fólkinu yrðu
þeir að vera fyrirmynd sjálfir og
minnka bmðl sitt. Þjóðin sem þarfn-
ast góðrar heilbrigðisþjónustu, hús-
næðislausnar og réttlátra kjara
myndi ábyggiiega setja þjóðarbók-
hlöður, seðlabankahallir og erlendar
lántökur vegna ríkisbruðls í allt aðra
forgangsröð en nú er gert.
Tilfærsla á peningnm
Að eyða misskiptingu þýðir líka
að peningar flytjast til. Gott dæmi
er hinn umdeildi matarskattur sem
þjóðin var ekki spurð um og kom í
stað loforða fyrir kosningamar um
skattlagningu stóreigna og hátekna.
Þjóðin hefði ábyggilega hafnað þess-
ari skattaleið og hvert meðalheimilið
sparað um það bil eitt hundrað þús-
und krónur yfír árið. Afnám samn-
ingsréttar þýðir líka færri krónur í
launaumslagið en ella hefði orðið ef
þjóðin hefði fengið að segja nei takk
við þessu grófa mannréttindabroti.
Minni misskipting þýðir fleiri krónur
í vasa aimennings
Þróum lýðræðið
Lýðræði og virkni fjöldans er því
ekki einhver háleit og draumkennd
hugmyndafræði heldur nauðsyn fyrir
vandaðri stjóm og árangur í eftia-
hagslífínu og betri afkomu fyrir fjöld-
ann, mig og þig sem höfum völdin
samkvæmt stjómarskránni. Allar
hugmyndir um völd fólksins og betra
þjóðfélag fyrir okkur öll eru hins
vegar orðin tóm ef byltingin kemst
ekki í framkvæmd. Við verðum að
Áshildur Jónsdóttir
„Við verðum að þora
að kjósa forseta sem
vill vera leiðtogi fyrir
þessa mikilvægn bylt-
ingu og beina völdunum
til okkar. Að hafna
slíkum forseta er að
hafna framtíðinni. Að
kjósa slíkan forseta er
að opna framtíð fyrir
okkur sjálf og fyrir þá
sem á eftir okkur
koma.“
trúa á okkur sjáif og þora að þróa
lýðræðið.
Forseti fyrir framtíðina
Við verðum að þora að kjósa for-
seta sem vill vera leiðtogi fyrir þessa
mikilvægu byltingu og beina völdun-
um til okkar. Að hafna slíkum for-
seta er að hafna framtíðinni. Að
kjósa slíkan forseta er að opna
framtíð fyrir okkur sjálf og fyrir þá
sem á eftir okkur koma.
Sigrún Þorsteinsdóttir er einarður
manngildissinni og mikil hugsjóna-
kona. Ég treysti henni til þess að
taka að sér þetta leiðtogahlutverk.
Við skulum kjósa hana sem næsta
forseta íslands.
Höfundur er verslunarmaáur og
fjölmiðlafulltrúi SigrúnarÞor-
steinsdóttur.
Mætumá
eftir Sigþrúði
Ingimundardóttur
En maður, hreykinn maður, aðeins klæddur
skammvinnu smáu valdi, veit hvað minnst
um það sem enginn efi hans kemst að,
sitt brothætt eigið sjáif, og heimskar sig,
sem reiður api, í hárri himins augsýn,
svo englar gráta.
Líku líkt
(William Shakespeare,
Þýð. Helgi Hálfdanarson.)
1988 verður án efa minnisstætt
hjá íslendingum er fram líða
stundir. Þess verður minnst sem
árs er í fyrsta sinn kom mót-
framboð móti þeim þjóðhöfðingja,
er í embætti sat og gaf kost á sér
til endurkjörs. Mótframboð sem
flestir íslendingar telja ekki eiga
rétt á sér né grundvöllur sé fyrir.
Undanfarið hafa einstaklingar
skrifað í blöð og látið í ljós álit
sitt á forsetakosningunum sem
fram fara 25. júní nk. og vil ég
undirrituð, eindreginn stuðnings-
maður Vigdísar Finnbogadóttur,
forseta, slást þar í hóp.
Þegar litið er til baka yfír sjálf-
stæðisbaráttu okkar íslendinga,
kemur margt athyglisvert í ljós.
Fullveldisviðurkenningin sem fs-
lendingum hlotnaðist með sam-
bandslögunum 1918 gerði okkur
kleift að standa jafnréttháir öðrum
og sjálfum okkur ráðandi sem
ríkisfullveldið ísland, í sambandi
við Danakonung. Stórt skref, sem
svo síðar var stigið til fulls þegar
Alþingi íslendinga samþykkti 25.
febrúar 1944 skilnaðartillögu um
niðurfellingu dansk-íslenska sam-
bandslagasamningsins frá 1918.
Stjómarskrárfhimvarpið var síðan
afgreitt frá Alþingi 8. mars 1944
með fyrirsögninni „Stjómarskrá
lýðveldisins Island". 16. júni 1944
em bæði málin samþykkt einróma
í sameinuðu þingi.
Árið 1944 var ár glæstra vona
og dýrra fyrirheita, ár er færði
islensku þjóðinni hið fullkomna
þjóðfrelsi. Allt frá þessum tíma
hefur stjómarskrá lýðveldisins ís-
lands verið í endurskoðun, en stað-
ist í flestu tímans tönn. Það virð-
lgörstað

Sigþrúður Ingimundardóttir
„Það sama eigum við
að gera nú. Það á að
vera hverjum stað
metnaðarmál að koma
út með hæst kosninga-
hlutfall og sýna í verki
að skoðanakannanir
fjölmiðla að undan-
förnu eigi við rök að
styðjast.“
ist hafa verið samdóma álit þjóðar-
innar að starfssvið forseta Islands
skuli hafíð yfír dægurþras. í því
embætti skuli kristallast samein-
ingartákn hinnar íslensku þjóðar,
óháð pólitísku valdi. Sú skoðun er
enn ríkjandi eins og glögglega kom
Svar til ritsljórnar vegna leiðaraskrifa og Reykjavík
urbréfs í tilefni forsetakosninga þann 25. júní nk.
Lýðveldistakan byggðist á hugsjón
þeirra sem börðust fyrir frelsi og
sjálfstæði landsins. Hugsjón eins og
orðið ber með sér er það þegar menn
sjá í huga sér hvemig þjóðfélagið
þarf að vera í framtíðinni til þess
að það svari þörfum tímans. Það
voru hugsjónamenn eins og Leonardo
da Vinci og Michelangelo sem lögðu
grunninn að manngildisstefnunni
sem braust f gegn um hjátrú og fá-
fræði miðaldanna. Síðar komu þessar
hugsjónir, sem virtust óraunsæjar á
sínum tíma, fram í vísindum og
breyttu þjóðskipulagi. Þær lögðu
grunn að því lýðræðisfyrirkomulagi
og þeim tækniframförum sem við
búum viðí dag. Án þessara hugsjóna
hefðum við ekki kosningar, engin
sjónvörp og engar tölvur. En sagan
heldur áfram og nú f dag gefa hug-
sjónir um framtíðina þá stefnu sem
við viljum fylgja.
Framtíðarþjóðfélagið
Þær hugsjónir sem liggja að baki
stjómarskrá íslands byggjast á þörf-
um framtíðarinnar. Framtíðarþjóð-
félagið þarfnast virkni fólks til þess
að það geti þróast í allra hag. Við
búum í flóknu tæknisamfélagi sem
verður að ófreskju án virkrar þátt-
töku fólksins. Þetta vita stjómendur
í nútíma atvinnurekstri manna best.
Þau fyrirtæki sem ekki fá starfs-
fólkið með í ákvarðanatöku og skap-
andi þátttöku verða undir í sam-
keppninni og falla úr leik. Hin allra
bestu þeirra gera líka vel við starfs-
fólk sitt. Breytingar á stjómunarað-
ferðum í þjóðfélaginu eru þyngri í
vöfum en ekki sfður nauðsynlegar.
Fámennisstjóm er þar föst í sessi
og það veldur bæði lélegum árangri
í efnahagslífínu og mikilii misskipt-
ingu meðal þegnanna.
eftirAshildi
Jónsdóttur
í hinu víðlesna og virta .dagblaði
Morgunblaðinu gaf að líta þriggja
dálka forystugrein þriðjudaginn 14.
júní sl. Er hún full af rangtúlkunum
og villandi upplýsingum um for-
setaembættið og stjómarskrána.
þar er fjallað um sögu lýðræðisins
og látið að því liggja að draumur
þeirra sem börðust fyrir sjálfstæði
þjóðarinnar hafí verið að stofna hér
lýðveldi með sterku miðstjómar-
valdi.
Leiðarahöfundur reynir einnig
að telja fólki trú um að til þess að
fólkið geti fengið völdin í hendur
gegnum embætti forseta Islands
þurfí sfjómarskrárbreytingar. Að
öðru leyti er greinin uppfull af við-
vörunum við því að málum sé skot-
ið til þjóðarinnar. Hótað er glund-
roða, stjómarkreppum og átökum
í landinu ef svo verði gert.
í Reykjavíkurbréfí þann 18. júní
er haldið áfram að spinna lopann
um sama eftii í enn fleiri dálkum,
en tilgangurinn sá sami, þ.e. að
vara fólk við lýðræðinu. Hug-
myndaflugið í Reykjavíkurbréfínu
er þó öllu meira, því þar sefja þeir
Morgunblaðsmenn fram þá stór-
kostlegu kenningu að 26. grein
stjómarskrárinnar, sem fjallar um
rétt forsetans til að neita að skrifa
undir lög og leggja þau undir dóm
þjóðarinnar, sé til þess að undir-
strika vald forsetans. Líkja þeir því
við bamaskap að heyja kosninga-
baráttu á þeim grundvelli að forset-
inn beiti þessum rétti sínum sam-
kvæmt 26. greininni.
Þar sem ritstjórar Morgunblaðs-
ins vilja sjálfsagt láta taka mark á
sér sem rökvísum og heiðarlegum
blaðamönnum, verð ég að koma
með nokkrar ábendingar og leið-
réttingar á augljósum rökvillum.
Fyrst Morgunblaðsritstjórar eru
á annað borð að rifja upp sögu sjáif-
stæðisbaráttunnar, ættu þeir að
gefa sér tíma til þess að glugga í
rit Jóns Sigurðssonar. Þar er að
fínna allt aðrar hugmyndir um lýð-
ræðið en að það felist í sterkri
miðstjóm. Þvert á móti talar Jón
Sigurðsson um mikilvægi valddreif-
ingar. Hann hvetur þjóðina til að
rísa upp gegn fámennisvaldinu og
trúa á mátt sinn og megin.
í bókinni „Hugvekja til íslend-
inga“, sem er úrval úr ritum og
ræðum Jóns Sigurðssonar til loka
þjóðfundar, segir hann m.a. á bls.
116: „Þjóðin er ekki til handa emb-
ættismönnum sínum, heldur eru
þeir handa henni. Hún á þá með
að kreija þá reikningsskapar fyrir
stjóm þeirra og þeir eiga að svara.
En hér verður þjóðin öldungis þýð-
ingarlaus nema ef það gæti orðið
embættismönnum til æfingar að
„Otti ykkar ritstjór-
anna við lýðræðið er nú
ósköp barnalegnr og
alveg ástæðuiaus og
styðst ekki við reynslu
í öðrum löndum. Þjóð-
aratkvæðagreiðslur
eru háðar um hin ýmsu
mál í Sviss árlega o g
þykir ekki tiltökumál.
Þar ríkir enginn glund-
roði né upplausnar-
ástand, þvert á móti
gengur stjórnkerfið
þar eins o g svissneskt
úr. Neitunarvald for-
seta er einnig beitt í
öðrum löndum t.d. í
Bandaríkjunum. Þar
hafa forsetarnir oft
beitt þessu valdi sínu
án þess að til síjórnar-
kreppu hafi komið.“
stjóma viljalausum skepnum og
sýna þeim hve miklir þeir væru.
Þar sem þjóðimar taka sjálfar þátt
í stjóm sinni er þessu öðruvísi var-
ið.“
Þessi helsti forvígismaður sjálf-
stæðisbaráttunnar hefur sem sé
verið haidinn samskonar bamaskap
og Sigrún Þorsteinsdóttir, sem
núna hvetur íslendinga til að vera
ftjálsa og hugsandi menn sem taki
ábyrgð á eigin málum.
Þennan boðskap hafa höfundar
stjómarskrárinnar skilið. Ákvæði
hennar um rétt fólksins eru af-
dráttarlaus og skiljanleg öllum sem
eru sæmilega læsir. 26. grein
stjómarskrárinnar hljóðar svo:
„Ef alþingi hefur samþykkt laga-
frumvarp, skal það lagt fyrir for-
seta lýðveldisins til staðfestingar
eigi síðar en tveim vikum eftir að
það var samþykkt og veitir stað-
festingin því lagagildi. Nú synjar
forseti lagafrumvarpi staðfesting-
ar, og fær það þó engu að síður
lagagildi, en leggja skal það þó svo
fljótt sem kostur er undir atkvæði
allra kosningabærra manna í
landinu til samþykktar eða synjun-
ar með leynilegri atkvæðagreiðslu.
Lögin falla úr gildi, ef samþykkis
er synjað, en ella halda þau gildi
sínu.“
Þessi ákvæði hafa aldrei verið
framkvæmd því hefðir þess þing-
ræðis- og embættismannavalds
sem þróast hafí í skjóli konungs-