Morgunblaðið - 07.09.1988, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. SEPTEMBER 1988
Samgöngnr eru mikil-
vægasta byggðamálið
Matthías A. Mathiesen flytur ræðu við vigslu Oseyrarbrúar.
eftir Matthías Á.
Mathiesen
Hér birtist ræða sú er sam-
gönguráðherra flutti við vígslu
Oseyrarbrúar iaugardaginn 3.
september síðastliðinn.
I
Þegar við erum hér saman komin
til að vígja þetta glæsilega mann-
virki fer ekki hjá því að hugurinn
hvarfli aftur til þess tíma þegar
fyrsta brúin yfír þetta meginfljót
var vígð fyrir hartnær eitt hundruð
árum. Fram að þeim tíma hafði
Ölfusá verið einn erfiðasti farar-
tálmi á leið manna um Suðurland
allt frá landnámi. Hér niður við
Ölfursárós hafði þó lengi verið lög-
feija og fjölfarin samgönguleið allt
frá 1693. Eyrarbaki var enda mik-
ill verslunarstaður frá fomu fari og
menn þurftu að komast þangað frá
útgerðarstöðunum vestan árinnar,
Þorlákshöfn og Selvogi.
Með tilkomu brúar yfír Ölfusá
1891 varð mikil breyting á í þessu
efni og flutningar um ósinn lögðust
smám saman af. Þess í stað fóru
menn yfír hina nýju brú við Selfoss
sem þannig varð til þess að leiðin
á milli byggðanna hér við Ósinn
lengdist í raun og veru. Samgöngu-
bætur á íslandi em langtíma verk-
efni. Það sjáum við á því að með
þessari brú erum við að færa byggð-
ina hér við Ósinn saman líkt og
raunin var fyrr á öldum, þótt með
öðrum hætti væri.
Það er erfitt að gera sér í hugar-
lund í dag hvflík tímamót urðu í
samgöngum landsmanna með til-
komu brúar yfír Ölfusá. Hún var
stærsta mannvirki síns tíma og
fyrsta brú yfír stórfljót eins og Ölf-
usá verður að teljast. Með henni
hófst öld brúargerðar í landinu.
Við getum dregið nokkra ályktun
um mikilvægi gömlu Ölfusábrúar-
innar af viðbúnaðinum sem var við
vígsluathöfnina 8. september 1891
en talið var að hátt á annað þúsund
manns hefði verið þar saman komin
í úrhellisrigningu. Homaflokkur jók
á hátíðarblæinn og sungið var
kvæði sem Hannes Hafstein hafði
sérstaklega ort af þessu tilefni. í
upphafi kvæðisins segir Hannes:
Þunga sigursöngva
söng hér elfan löngum,
byrst faxm skemmtan besta
banna ferðir manna.
Annan söng nú ýtar vaskir kveði,
upp skal hefja róm
með von og gieði.
eftir Jóhann J.
Olafsson
í Reylq'avíkurbréfi Morgun-
blaðsins 4. þ.m. undir fyrirsögninni
„Frelsi á villigötum" er vitnað orð-
rétt í ræðu Maríu E. Yngvadóttur,
eins af varaþingmönnum Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík og
formanns Hvatar. María fullyrðir
að frjáls verðlagning hafí verið
misnotuð til að halda uppi verði á
vörum og smæð markaðarins nýtt
til bruðls.
Hann er stundum undarlegur
þessi fjölmiðlaheimur. Upphrópan-
imar einar em látnar duga og
menn komast upp með fullyrðingar
án rökstuðnings. Höfundur
Reylg'avíkurbréfs virðist ekki gera
neinar kröfur að þessu leyti, segir
aðeins að varaþingmaðurinn tali
fyrir munn margra sem telja...
Enginn einn maður átti þó meiri
heiður af Ölfusárbrúnni en Tryggi
Gunnarsson, sá kunni athafnamað-
ur og alþingismaður um langt skeið,
m.a. alþingismaður Ámesinga.
Hann var forgöngumaður um brú-
arsmíði á íslandi ogtók að sér fram-
kvæmd verksins þegar erlendir
menn fengust ekki til þess. Þótti
mönnum á þeim tíma mikið koma
til fómfysi Tryggva því sjálfur lagði
hann í mikinn kostnað þegar fjár-
veitingar hins opinbera þraut. Skein
frægðarsól hans hæst á þeim degi
þegar brúin var vígð þennan rign-
ingardag í september 1891. Það er
við hæfí nú að minnast atorku hans
því segja má að hann hafi ýtt við
öðmm. Næstu árin var mörg elfan
brúuð sem áður hafði sungið sigur-
söngva yfir ferðum manna, svo vitn-
að sé til hátíðarljóðs Hannesar.
Brúin sem nú er verið að taka í
notkun er miklu meira mannvirki
en gamla Ölfusárbrúin þótt hún
marki ekki sömu tímamót. Nú hafa
flestar ár verið brúaðar í landinu
sem áður vom mönnum miklir far-
artálmar. Raunar má segja að nú
séu menn komnir það langt í brúar-
gerð að unnt sé að beita kröftunum
í verkefni eins og þetta þar sem
öðm fremur er verið að færa saman
byggð eftir að ófæmm hefur verið
mtt úr vegi.
II
Gamla brúin við Selfoss var 112
metra löng og tveggja metra breið
en þessi brú er um 360 metra löng
o.s.frv. Þó er hann í nokkmm vand-
ræðum, því fuilyrðingamar sem
hann vitnar til stangast á við stað-
reyndir.
Samkeppni í matvömverslun
hefur stóraukist, verslunum fækk-
ar og þær skipta oftar um eigend-
ur en áður. Þeim, sem standa stöð-
ugt í því að fylgjast með verðlagi
og em sífellt að leita og semja um
lægsta verð, fínnst þess vegna
ummæli varaþingmannsins mjög
undarleg og ósanngjöm. Hafa
menn t.d. ekkert tekið eftir tilboð-
um bflaumboðanna að undanfömu?
Allt að 50% kaupmáttaraukning
á sl. þremur ámm bendir heldur
ekki til þess að verslunin hafí látið
sitt eftir liggja. Þvert á móti, enda
á hún og frjálsa verðmyndunin
dijúgan þátt í þessari kaupmáttar-
aukningu.
0 g við hvað á varaþingmaðurinn
þegar hann segir að hagnaður
„Nú hafa flestar ár ver-
ið brúaðar í landinu
sem áður voru mönnum
miklir farartálmar.
Raunar má segja að nú
séu menn komnir það
langt í brúargerð að
unnt sé að beita kröft-
unum í verkefni eins og
þetta þar sem öðru
fremur er verið að færa
saman byggð eftir að
ófærum hefur verið
rutt úr vegi.“
og um 7 metrar á breidd. Eitt eiga
þessi mannvirki þó sammerkt. Um
langan aldur hafði menn dreymt
um slíkt mannvirki áður en lagt var
í framkvæmdir. Þannig liðu ein
tuttugu ár frá því að alvarlega var
farið að ræða um Ölfusárbrú á
síðustu öld og þangað til varð af
framkvæmdum. Það eru hins vegar
hart nær 60 ár síðan fyrst var farið
að mæla fyrir brú og vegarstæði
hér við Ósinn. Á Alþingi 1951 flutti
Sigurður Ó. Ólafsson
þingsályktunartillögu um brú á
Ólfusárós hjá Óseyramesi og sama
ár lagði Jörundur Brynjólfsson fram
frumvarp þess efnis að slík brú
hafí verið notaður til að halda uppi
bruðlinu? Ef hann meinar Kringl-
una þá má benda á, að hún kost-
aði aðeins álíka upphæð og flug-
stöðin nýja fór fram úr kostnaðar-
áætlun.
Rök varaþingmannsins eru eng-
in. Hér virðist allt annað vera á
ferðinni. Sjálfstæðisflokkurinn er
um þessar mundir að ræða við
Ásmund Stefánsson, forseta ASÍ,
um aðgerðir í efnahagsmálum. Það
verður án efa krafíst fóma í þeim
viðræðum og afíiám verslunar-
frelsis er ofarlega á óskalista
vinstri manna. í efnahagsvandan-
um 1967/8 krafðist verkalýðs-
hreyfíngin verðlagshafta, sem við
sátum uppi með í ein 15 ár.
Sannleikurinn er sá, að margir
í versiun og iðnaði, kaupmenn,
heildsalar og kaupfélög, myndu
fagna verðlagshöftum. Þá myndi
hagnaður þeirra aukast. Það verð-
yrði sett á brúarlög. Árið 1954 var
brú við Ölfusárós tekin í brúarlög
og var það skilyrt með þeim hætti
„að rannsókn leiði það í ljós, að
brúarstæðið sé öruggt og
brúarsmíðin sé mikill þáttur í að
tryggja afkomu íbúanna í
sjávarþorpunum austan fjalls".
Óþarft er að tíunda frekari
tillöguflutning og greinargerðir sem
síðan hafa fylgt en forsendumar
hafa ávallt verið hinar sömu að
færa byggðina saman hér á þessum
slóðum og mynda hér svæði sem
yrði öflugra í félagslegu og
atvinnulegu tilliti. Nú eru fjögur
ár liðin frá því að endanlega var
samþykkt á Alþingi að þessi brú
yrði smíðuð og hófust framkvæmdir
við smíði brúarinnar á sl. ári.
Heildarkostnaður við verkið er
áætlaður um 280 milljónir króna
sem er umtalsvert lægri fjárhæð
en gert var ráð fyrir. Verktakamir
sem annast hafa framkvæmdir hafa
gert það af miklum dugnaði og
vandvirkni sem ber að þakka.
III
Með tilkomu þessarar brúar yfír
Ölfusárós verður mikil breyting á í
samgöngumálum íbúa hér á hinu
svonefnda Árborgarsvæði. Heita
má að Þorlákshöfn, Eyrarbakki,
Stokkseyri, Selfoss, Hveragerði og
nærliggjandi sveitir sameinist í einu
öflugu byggðarlagi. Til marks um
þetta má geta þess að leiðin milli
Þorlákshafnar og Eyrarbakka
styttist um 28 kflómetra og verður
Jóhann J. Ólafsson
ur almenningur, neytendur, sem
líður fyrir höftin.
Verðhækkanir á eggjum, ali-
fuglum, svínakjöti og kartöflum
em vegna aðgerða sljómvalda,
ekki vegna fíjálsrar verðmyndun-
ar, sem leiddi á sínum tíma til stór-
felldrar lækkunar á þessum vömm.
Á sami leikurinn og leikinn var
aðeins 16 kflómetrar. Þetta mun
vitaskuld gjörbreyta öllum
aðstæðum í atvinnumálum og ætti
að verða til þess að efla byggðina
hér til mikilla muna. Sú von fylgir
þessu mannvirki.
Ég gat þess að víða væri um
langtíma verkefni í
samgöngumálum íslendinga.
Þannig hlýtur það að vera hjá lítilli
þjóð í stóm landi. Þess vegna hljóta
menn að gleðjast mjög þegar nýr
áfangi næst sem tengir saman
byggðir og gerir lífíð auðveldara
fyrir landsmenn.
Samgöngur em mikilvægasta
byggðamálið og raunhæf
byggðastefna felur það í sér að
reynt sé að greiða fyrir samskiptum
fólks, tengja saman byggðir og efla
með því atvinnulífið. Mörg verkefni
bíða þar úrlausnar en mikilvægt er
að menn gleymi aldrei því
undirstöðuatriði að ömggar
samgöngur og framþróun á því
sviði, gerir okkur í raun kleift að
lifa f þessu landi og nýta auðlindir
þess.
í efnahagsumræðu dagsins er
stundum sagt að nauðsynlegt sé
að herða sultarólina um stundar
sakir til þess að menn geti síðar
notið betri tíðar. Það sé með öðmm
orðum betra að líða þrengingar um
skamman tíma til þess að þurfa
ekki að líða þrengingar eða skort
þegar til lengri tíma er litið.
Vissulega eiga þessi sjónarmið við
þegar á móti blæs. En sjónarmið
samdráttar mega þó ekki verða til
þess að nauðsynlegar
framkvæmdir, t.d. í
samgöngumálum, verði látnar sitja
á hakanum og ekki lokið við
hálfkláruð verkefni sem
verðmætasköpun þjóðarinnar og
allt atvinnulíf hvflir á.
í upphafí máls míns minntist ég
á aðstæður fyrir um hundrað ámm
þegar öld brúargerðar var að
hefjast í landinu. Þá bjuggu menn
við kröpp kjör en sáu sér þó fært
að veija miklum fjármunum til
stórvirlq'a í samgöngumálum. Það
er hollt að rifía slfkt upp og við
megum ekki sökkva svo djúpt í
búsorgum líðandi stundar að við
missum sjónar á því sem mikilvægt
er og gleymum þvf sem vel hefur
tekist.
Við vígslu Ölfusárbrúar 1891
vitnaði Magnús Stephensen
landshöfðingi til goðafræðinnar og
ég ætla að ljúka þessum orðum
mínum með sömu tilvísun. Hann
vitnaði til hringsins Draupnis, er
var mikil gersemi og hafði þá
náttúru að nfundu hveija nótt drupu
af honum átta hringir jafnhöfgir.
Óska ég þess að sama náttúra fylgi
þessarí brú og af henni dijúpi á
skömmum tíma viðlíka
samgöngubætur í þeim
byggðarlögum sem þarfnast þeirra
mest. Vil ég að lokum óska íbúum
þessa svæðis og raunar þjóðinni
allri til hamingju með þessa nýju
brú og megi gæfa fylgja henni og
þeim sem um hana fara.
„Sannleikurinn er sá,
að margir í verslun og
iðnaði, kaupmenn,
heildsalar og kaupfé-
lög, myndu fagna verð-
lagshöftum. Þá myndi
hagnaður þeirra auk-
ast. Það verður almenn-
ingur, neytendur, sem
líður fyrir höftin.“
1967/8 eftir að endurtaka sig? Á
að færa þetta þjóðfélag aftur um
áratugi og í þveröfuga átt við allar
nágrannaþjóðir vegna þess að
ýmsir aðilar vilja ekki aðlaga sig
breyttum aðstæðum og framþróun
á efnahagssviðinu?
Órökstuddar og rangar fullyrð-
ignar talsmanna Sjálfstæðisflokks-
ins um áhrif frjálsrar verslunar eru
vissulega ástæða til þess að svona
sé spurt.
Höfundur er formaður Verslunar-
ráðs íslands.
Undirbýr Sjálfstæðisflokk-
urinn að fóma versluninni?