Morgunblaðið - 07.09.1988, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. SEPTEMBER 1988
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ANDRÉS MAGNÚSSON
HUN GURPÓLITÍK
Þegar sljórnvöld valda hungursneyð
GRÓÐURVISNUN, engisprettuplágur, veðurfar og fleiri þættir hafa
haldið mannskepnunni í hendi sér frá örófi alda. Sumir sérfræðing-
ar telja að alls hafi um 750 víðtækar hungursneyðir geysað frá
upphafi siðmenningar fyrir 6.000 árum. Það þýðir að á átta ára
fresti hefur umtalsverður fjöldi manna látið lífið af völdum uppskeru-
brests. Nú á dögum skyldi maður ætla að tekist hefði að snúa tafl-
inu við. Vísindaframfarir hafa gert það að verkum að umhverfis-
þættir eiga ekki að ógna lífi sem fyrr. Það sem þó er mest um vert
er sú staðreynd að þessa þekkingu má nýta sér án mikils tilkostnað-
ar. Af þessum völdum ætti meirihluti mannkyns að eiga sitt daglega
brauð næsta tryggt. Ekki þó allir — og hin sorglega staðreynd er sú
að í nær öllum tilvikum má rekja hungrið til stjórnvalda viðkom-
andi landa. Þegar litið er til síðustu 50 ára — þess tima, sem
stórstígastar framfarir hafa orðið í landbúnaði — bera stjórnvöld
ábyrgð á flestum þeim hungursneyðum, sem hrjáð hafa mannkyn
þann tima.
Isumum tilvikum beita harð
stjómir hungursvopninu beint til
þess að klekkja á andstæðingum
sínum. í öðrum tilvikum er sú frum-
skylda stjómvalda, að gera þegnum
sínum kleift að brauðfæða sig, látin
víkja fyrir pólitískum markmiðum.
í enn öðrum tilvikum valda miðstýr-
ing, skrifræði og heimskulegar
efnahagsráðstafanir því að smám
saman dregur úr matvælafram-
leiðslu þar til hungrið sverfur að.
Verstu hungursneyðir undanfar-
inna ára sameina allt þetta og á
meðfylgjandi korti má glögglega
sjá hvílíkur fjöldi mannslífa hefur
látið lífíð í þessum hörmungum. Það
sem er óhugnanlegast er þó fyrst
og síðast sú staðreynd að allt þetta
fólk lést gersamlega að óþörfu
vegna duttlunga stjómvalda.
Til þess að auka enn á ömurleika
ofangreinds er eins og Vestur-
landabúar hafí enn ekki öðlast
skilning á pólitískum orsökum
hungursneyða, þrátt fyrir að sama
sagan endurtaki sig hvað eftir ann-
að.
Fyrir nokkmm ámm átti síðasta
alvarlega hungursneyðin sér stað
þegar meira en milljón Afríkubúar
— flestir þeirra Eþíópíumenn — dóu
úr hungri, þrátt fyrir gífurlega að-
stoð frá Vesturlöndum. Nú — að-
eins þremur ámm síðar — ríkir á
ný hungursneyð í Eþíópíu og em
sex milljónir manna taldar í hættu.
Enn sem fyrr koma Vesturlönd til
hjálpar. Spyiji menn sig hvemig
hungursneyðin gat átt sér stað svo
skjótt aftur svara menn því að
líkindum umhugsunarlaust og
kenna um þurrkum án þess að velta
málum frekar fyrir sér. Svarsins
er hins vegar að leita í stjómar-
háttum harðstjómarinnar í Addis
Abeba.
Mengistu og hyski hans
í júní 1974 gerði hópur yfír-
manna í eþíópíska hernum, sem
kallaðist Dergue (þýðir „nefndin"
eða ,,skugginn“), uppreisn og
steypti Haile Selassie keisara. Hinir
hófsömu í hópnum vom fljótlega
sendir á vit feðra sinna og eftir
byssubardaga í aðalstöðvum herfor-
ingjastjómarinnar stóð Mengistu
Haile Mariam undirofursti uppi sem
sigurvegarinn og úm leið einræðis-
herra landsins. Hans fyrsta verk
var að fara á fund hins afsetta
keisara og kæfa hann með kodda.
Arið 1975 vom allar jarðir þjóð-
nýttar, en í stað þess að þeim væri
skipt upp milli smábændanna, eins
og til stóð, stofnaði ríkið sa-
myrkjubú um ræktun þeirra. Þetta
olli vitaskuld mikilli óánægju
bænda, um svipað leyti hófust mót-
mælaaðgerðir stúdenta og fjör
færðist í gamlar aðskilnaðarhreyf-
ingar. Þegar við bættist að Sómalía
gerði innrás í landið var ljóst að
stjóm Mengistus myndi brátt riða
til falls.
Sovétmenn grípa
í taumana
Árið 1977 fékk Mengistu hemað-
araðstoð frá Sovétríkjunum að jafn-
virði einum milljarði Bandaríkjadala
(um 46 milljarðar ísl. kr.). Mengistu
gat þar með sigrast á Sómalíu-
mönnum, ráðist gegn stjómarand-
stæðingum og styrkt stöðu sína til
muna. Síðan hafa Sovétmenn dælt
vopnum í Mengistu sem nemur um
hálfum milljarði dala á ári. í
Eþíópíuher eru nú yfír 300.000
manns og honum til aðstoðar eru
2.000 sovéskir hemaðarráðgjafar
og 7.000 hermenn frá Kúbu. Hann
er stærsti og best búni her í svörtu
Afríku.
Eftir því sem Sovétmenn tryggðu
áhrif sín betur gerðist Mengistu æ
marxískari. Með aðstoð austur-
þýsku leyniþjónustunnar gekk hann
(í orðsins fyllstu merkingu) milli
bols og höfuðs á andstæðingum
sínum og hófust þær hreinsanir á
því að 3.500 stúdentar í háskólan-
um í Addis Abeba voru drepnir, en
alls voru stúdentamir um 5.000.
Þegar hungursneyðin gekk yfir
sendu Sovétmenn jafíit og þétt vopn
til Eþíópíu, en á sama tíma voru
það Vesturlönd, sem brauðfæddu
þessa nánu bandamenn Sovét-
manna. Árið 1985 tóku Sovétmenn
Fómarlömb hungurpólitíkur Mengistus í Eþíópíu.
Mestu hungurs-
neyöir 20. aldar
30.000.000r
25.000.000 ■
að bæjamyndum. Til þess að svo
mættí vera fóru hermenn þorp úr
þorpi og smöluðu saman íbúunum.
Þorpin voru jöfnuð við jörðu og
fólkið síðan rekið til fyrirhugaðs
bæjarstæðis þar sem það skyldi
reisa hinn nýja bæ. Tilgangurinn
með þessu var sá að sameina mörg
þorp í eitt og auðvelda þannig fram-
kvæmd samyrkjubúskaparins. Af-
leiðingin var sú að gífurlegt ræktað
land var skilið eftir í reiðileysi, en
þeir sem streyttust á móti flutning-
unum sættu hinni hrottalegustu
meðferð. Alls voru 4 milljónir
manna neyddar til þess að yfirgefa
heimili sín á þennan hátt.
Í öðru lagi var Mengistu þeirrar
skoðunar að 600.000 manns byggju
í vitlausum landshluta. Til þess að
leiðrétta þann misskilning var sá
(jöldi fluttur með herflutningavél-
um frá norðurhluta landsins til suð-
urhlutans, en uppreisnarmenn hafa
sterk ítök nyrðra og hafa notið
aðstoðar almennra borgara þar.
Þjóðflutningar þessir áttu sér stað
árin 1984-1985 og var haldið leynd-
um, en vestrænir blaðamenn kom-
ust að þeim fyrir tilviljun. Að mati
frönsku hjálparstofnunarinnar
Médicins sans Frontiéres (Læknar
án landamæra) lést um '/6 fólksins
í flutningum þessum.
Eftir áköf mótmæli á alþjóðavett-
vangi hætti Mengistu við hinn síðar-
nefnda lið byggðastefnu sinnar
snemma árs 1986, en í nóvember
síðastliðnum bárust af því fregnir
að þjóðflutningamir væru hafnir
að nýju og Eþíópíustjóm tilkynnti
að fyrirhugað væri að flytja
300.000 manns um set i ár. Um-
heimurinn virðist hins vegar hafa
misst áhugann og þessum fregnum
hefur lítið sem ekkert verið andæft.
20.000.000 •
15.000.000-■
10.000.000-
Morgunblaöiö / AM
5.000.000
0
loks við sér hvað matvælaaðstoð
áhrærði, en hún nam þó einungis
3.500 tonnum af hrísgijónum (sem
sýnir reyndar ljóslega sinnuleysi
þeirra um hungurseyðina, því um
tvo bolla af vatni þarf til þess að
sjóða einn bolla af hrísgijónum, en
þetta var í miðjum mannfellis-
þurrki).
Byggðastefna
Mengistus
Mengistu stuðlaði þó ekki að
hungursneyð með þeim hætti einum
að þjóðnýta allar jarðir, sölsa þær
undir ríkið og gera úr samyrkjubú.
Sérstaklega var byggðastefna hans
„árangursrík".
í fyrsta lagi vildi Mengistu stuðla
Sovétríkin Kína Nígería Kambódía Eþíópía
1930-1933 1960-1961 (Bíafrá) 1975-1980 1984-1985
1967-1969
Mengistu nýtti sér greinilega
hungursneyðina 1984-1985 — hafí
hann ekki beinlínis hrundið henni
af stað — og notaði sem vopn til
fjöldamorða. Að minnsta kosti
helmingur fómarlamba hungurs-
neyðarinnar bjó á svæðum sem
skæruliðar Erítreu eða Tígra höfðu
undirtökin, enda kom Mengistu í
veg fyrir nær alla aðstoð við þau
svæði.
Fyrirmyndin sótt til
fyrirmyndarríkisins
Sagt er að sagan endurtaki sig
og í þessu tilviki gerði hún það svo
sannarlega, þvi sá frumstæði stalín-
ismi, sem lá að baki aðgerðum
Mengistus, og afleiðingar hans
minna um ótrúlega margt á hryll-
ingsverk Stalíns gegn þegnum
sínum á þriðja og ijórða áratug
þessarar aldar.
Árið 1929 var sovéska byltingin
rétt rúmlega 12 ára gömul, vofa
Leníns og hinnar „nýju efnahags-
stefnu" hans var enn nálæg. Þrátt
fyrir að Stalín hefði náð óskoruðum
völdum innan kommúnistaflokksins
1927, var vald Kremlarherranna í
raun býsna takmarkað. Úti á landi
fóru menn sér í engu óðslega við
að uppfylla lögmál Marx og lítið
hafði í raun breyst utan það að nýr
keisari var tekinn við völdum (
Moskvu.
Síðla árs 1929 lét Stalín til skar-
ar skríða. Samyrkjubúskapur var
fyrirskipaður og bændaánauðin,
sem lokið hafði 1861, hófst að nýju.
Landeigendumir voru að vísu úr
sögunni, en við höfðu tekið kom-
missaramir, sem sóttu vald sitt til
Stalíns eins, í stað keisarans og
Guðs.
Landbúnaðurinn lagður í
rúst
Afleiðingin lét ekki á sér standa
og innan tíðar var landbúnaður
Ukraínu, sem nefnd hafði verið
brauðkarfa Rússlands, í rústum og
áður en yfír lauk urðu 10-15 millj-
ónir manna hungurvofunni eða
þrælkunarvinnu að bráð.
Landbúnaður í Sovétríkjunum
var í marga áratugi að ná sér eftir
þetta áfall og hefur í raun ekki
komist yfír það enn að því leyti,
að samyrkjubúin em enn burðarás
landbúnaðaríns og em jafnótrúlega
óhagkvæm.
Athyglisvert er að á meðan þess-
um hörmungum stóð fluttu Sov-
étríkin kom út, bæði til þess að
afla gjaldeyris og sannfæra um-
heiminn um ágæti fyrirmyndarrík-
isins. Sýnt hefur verið fram á að
næringargildi matvælaútflutnings
Sovétríkjanna á þessu tímabili hefði
auðveldlega getað bjargað fóm-
arlömbum Stalíns frá hungurdauða
og vel það. Fregnum um hungurs-
neyð var ávallt neitað í Moskvu og
boði erlendra ríkja um matvælaað-
stoð jafnvel hafnað.
Hungursneyðin var margþætt.
Að hluta til var hér ekkert annað
á ferðinni en skipulögð fjöldamorð
kommúnista, að hluta til ranghug-
myndir um gangverk efnahagslífs-
ins og að hluta til hrein miðstýring-
ar-mannheimska. (í miðjum mann-
fellinum vom allir starfsmenn veð-
urstofunnar handteknir og ákærðir
fyrir skemmdarverk gegn kommún-
ismanum. Hin meintu skemmdar-
verk voru sögð felast í veðurspár-
fölsun.)
Heimsmethafinn í
fjöldamorðum
Hafí verið hægt að draga ein-
hvem lærdóm af reynslu Sovét-
manna af samyrkjubúskap fór hann
gersamlega framhjá trúbræðrum
þeirra í Kína 30 áram síðar. Þar
---------------------------------f