Morgunblaðið - 09.09.1988, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1988
19
Morgunblaðið/ Einar Falur
Þá var setinn Svarfaðardalur í þingflokksherbergjum stjóraarflokkanna i Alþingishúsinu síðdegis í gær.
Framsóknarmenn voru svo fjölmennir á löngum, rimmusömum fundi sínum að vart máttu allir sitja. Fram-
kvæmdastjórn flokksins sat einnig fundinn, þar sem miklar hræringar voru i forystunni þess efnis hvort
flokkurinn ætti að hætta þátttöku i rikisstjóm Þorsteins Pálssonar eða ekki. Niðurstaðan varð biðstaða
fram til 17. september, en þá hefur verið boðaður miðstjórnarfundur Framsóknarflokksins, sem mun
taka ákvörðim um það hvort framhald verður á sijómarþátttöku Framsóknarflokksins. Jón Baldvin
Hannibalsson, formaður Alþýðuflokksins fylgist hér með úr dyragætt þingflokks sins, er Valur Amþórs-
son, kaupfélagsstjóri K.E.A., verðandi Landsbankastjóri og einn framkvæmdastjórnarmanna Framsóknar-
flokksins skundar til fundar við sína menn.
íslands inn á einhvers konar „hókus
pókus" lausn efnahagsvandans. Seg-
ist hann aldrei munu taka þátt í
slíkum leik og að Sjálfstæðisflokkur-
inn standi heill að baki sér í þeirri
afstöðu.
Reiði framsóknarmanna og al-
þýðuflokksmanna í garð forsætis-
ráðherra stafar ekki síst af því, að
þeir heyrðu það fyrst í útvarpi, að
hann hefði hætt við niðurfærsluleið-
ina. Um þetta gagnrýnisatriði sam-
ráðherra sinna segir Þorsteinn: „Það
lá fyrir alveg skýrt svar frá Al-
þýðusambandinu. Það lá fyrir að
ríkisstjómin hafði samþykkt að þessi
leið væri því aðeins fær að hún
væri farin í samráði við Alþýðusam-
bandið. Þegar svar Alþýðusam-
bandsins lá fyrir, þá var ekkert fyr-
ir forsætisráðherra þessarar ríkis-
stjómar að gera annað en að taka
því eins og það var sett fram. Ég
hlusta einfaldlega ekki á það, að
forsætisráðherra svari ekki því sem
að honum er rétt og þurfí vegna
kröfu samstarfsaðilanna að láta hluti
velkjast klukkutímum eða dögum
saman í einhveijum óráðnum gátum,
þegar hlutimir liggja alveg ljósir og
skýrir fyrir. Auk þess þá myndi ég
taka föðurlegum ráðleggingum um
samráð, en menn standa misjafnlega
sterkt að vígi hvað það varðar."
Halldór Ásgrímsson, sjávarút-
vegsráðherra og varaformaður
Framsóknarflokksins, hefur einatt
verið talinn standa af hvað mestum
heilindum að þessu stjómarsam-
starfí. Hann sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær að hann teldi
það skyldu forsætisráðherra, hver
svo sem hann væri, að halda ríkis-
stjóm saman. „Þegar verið er að
athuga leiðir i efnahagsmálum, þá
virkar það nú ekki mjög vel á sam-
starfsmenn, þegar ákveðnar leiðir
sem hafa verið til alvarlegrar athug-
unar em blásnar af í útvarpi. Það
virkar ekki heldur mjög vel á stjóm-
arsamstarfíð, þegar forsætisráð-
herra kemur fram í sjónvarpi kvöld-
ið fyrir ríkisstjómarfund og er með
yfírlýsingar eins og hann var með í
gærkveldi. í mínum huga þarf for-
sætisráðherra einfaldlega að sýna
’ fram á það, að hann vilji halda ríkis-
stjóminni saman og koma fram með
tillögur sem bera þess rnerki." Hall-
dór kvaðst ekki telja að þær tillögur
sem forsætisráðherra kynnti í gær
bæru þess merki að hann vildi halda
ríkisstjóminni saman.
Halldór kvaðst telja að mikil sam-
staða hefði verið um niðurfærsluleið-
ina og sagðist hann gefa lítið fyrir
orð forsætisráðherra um að sam-
staða yrði að nást með verkalýðs-
hreyfíngunni almennt. Sagðist hann
ekki hafa nokkra trú á þvi að hægt
væri að ná almennri samstöðu með
verkalýðshreyfíngunni í máli sem
þessu, og því væri það til lítils að
bera slíkt fyrir sig þegar það hentaði.
Þingmaður Alþýðuflokksins sagði
að launþegahreyfíngin hefði að öll-
um líkindum unað niðurfærsluleið
þar sem verðlag og vextir hefðu
verið lækkaðir samhliða launalækk-
un, þó svo að hreyfíngin hefði mót-
mælt því f orði. Forsætisráðherra
hefði sýnt litla stjómvisku í meðferð
sinni á málinu og það hefði verið
fráleitt að tilkynna samráðherrum
andlát niðurfærsluleiðarinnar í út-
varpi. Aðspurður sagðist hann þó
ekki vi\ja trúa því að það hefði verið
skemmdarverk, frekar klaufaskap-
ur. Hann sagðist samt sem áður
hafa trú á að menn myndu ná sam-
an, einfaldlega þar sem allir aðrir
kostir en áframhaldandi samstarf
væru verri. Sljómarslit og kosningar
myndu skapa efnahagslegan glund-
roða og hafa svipuð áhrif og stór
gengisfelling. Hann sagði aðspurður
að alþýðuflokksmenn litu á gengis-
fellingu sem afar fjarlægan mögu-
leika, hún leysti engan vanda.
Framsóknarþingmaður sagði að
samkvæmt hugmyndum Framsókn-
arflokks og Alþýðuflokks hefðu
vextir og verðlag verið fært niður
með lagasetningu samhliða lækkun
launa, en áhrífamenn innan Sjálf-
stæðisflokksins hefðu lagst gegn þvi
að lækka vexti með „handafli". Til
dæmis hefði Davíð Oddsson borgar-
stjóri lýst sig andvígan slíkum að-
gerðum.
Almennt um afstöðu Sjálfstæðis-
flokksins tjl niðurfærsluleiðarinnar
segir Þorsteinn Pálsson, að sjálf-
stæðismenn hafi verið reiðubúnir að
kanna hana í samráði við aðila
vinnumarkaðarins. Ekki væri hægt
að fylgja eftir launalækkunum með
lögregluaðgerðum. Þessi leið hafí
einungis verið fær með almeqnri
samstöðu um hana í þjóðfélaginu og
hún hefði ekki reynst til staðar.,
Þorsteinn bendir á að fyrsta skil-
yrði Alþýðuflokks og Framsóknar-
flokks hafí verið að laun sjómanna
yrðu ekki skert með sama hætti og
annarra launþega. Bendir hann á
óréttmæti þess að laun sjómanna séu
óbreytt eða lækki minna en til dæm-
is laun fiskverkunarkvenna.
. . . „Það lá $ augum uppi þegar
þessi skilyrði þeirra lágu fyrir að
þeir meintu ekki mikið með því sem
þeir voru að segja," segir Þorsteinn.
í máli forsætisráðherra kemur
fram að áður en farið var til við-
ræðna við ASÍ hafí faglegt mat Þjóð-
hagsstofnunar og Verðlagsstofnun-
ar á því hvemig hægt væri að standa
að niðurfærslu verðlags verið borið
undir formenn Framsóknarflokks og
Alþýðuflokks á tveimur fundum. A
þessum fundum voru einnig borin
undir formennina svörin við spuring-
um forseta ASÍ.
„Það kemur mér því n\jög spánskt
fyrir sjónir þegar ég heyri þá segja
eftir á að þessu hefði átt að svara
öðruvisi," segir Þorsteinn. Hann seg-
ir einnig að það skipti ekki minnstu
máli að á miðjum samráðsfundinum
með ASÍ, er hann var að knýja á
um svör ASÍ um lækkun launa og
verðlags, hafí fjármálaráðherra
varpað fram annarri hugmynd um
launafrystingu og millifærslu
. . . „Hvemig getur ábyrgur stjóm-
málamaður sem gerir slíkt komið
síðan fram eftir á og sagt að forsæt-
isráðherra hafi hlaupið frá öllu sam-
an. Ég spyr þessarar spumingar og
svari nú hver fyrir sig. Hvor sýndi
meiri ábyrgð?" segir ^orsteinn. _
Þessu svara alþýðuflokksmenn á
þann veg að það hafi einfaldlega
verið vegna óskar forsætisráðherra
sem Alþýðuflokkurinn hafí verið til-
búinn með aðra tillögu á samráðs-
fundinum með ASÍ ef allt færi í
óefni — þá leið sem þeir nefna
„mini-niðurfærsluleiðina“.
Á ríkisstjómarfundi í gær gerðist
það svo að Steingrímur Hermanns-
son lagði fram bókun um niður-
faérsluleiðina í fundargerð ríkis-
stjómarinnar. Þar með lauk umflöll-
un um hana í ríkisstjórninni.
„Mini-niðurfærsla“
Ein leið sem verið hefur til skoð-
unar að undanfömu gengur undir
nafninu “þriðja leiðin" og er eftir
því sem næst verður komist sam-
bræðingur þeirra Jóns Sigurðssonar
viðskiptaráðherra og Seðlabankans.
Þessi leið gerir ráð fyrir því sem
nefnt hefur verið manna á milli
“mini-niðurfærsla". í henni er gert
ráð fyrir launafrystingu í einhveija
mánuði og verðstöðvun á sama tíma.
Verðstöðvunin yrði síðan útfærð
þannig að verðlagsyfirvöld fengju
með lagabreytingum ekki aðeins
heimild til að beita sektum heldur
einnig tímabundnum lokunum og
jafnvel sviptingu verslunarleyfa fyrir
alvarleg brot'. Þessi leið gerir einnig
ráð fyrir að í kjölfar mikillar hjöðn-
unar verðbólgu lækki vextir hratt
og þar með raunvextir. Stefnt yrði
að því að gera slíkt í með samkomu-
lagi við bankakerfíð, en með vald-
boði ef það gengi ekki upp.
Höfundar þessarar leiðar segja
að nún komi verðbólgunni í 0% í
desember en aðeins um stundar sak-
ir. Þeir segja einnig að framangreint
eitt og sér leysi ekki vanda frysting-
arinnar og iðnaðarins, þar séu mörg
fyrirtæki á heljarþröm og þurfí
meira að koma til. í því sambandi
er helst rætt um millifærslu úr Verð-
jöfnunarsjóði. Frystinguna vantar
1,3 miHjarða króna á ársgrundvelli
til að endar nái saman, en það er
sú upphæð sem nú er í sjóðnum.
Miðað við að fyrstu aðgerðir yrðu
til hálfs árs þýddi það að 650 milljón-
ir eða helmingur sjóðsins rynni til
frystingarinnar. Sumir telja að þetta
væri stjómarskrárbrot, þar sem sjóð-
urinn sé deildarskiptur og ekkert fé
ætlað frystingunni. Aðrir segja að
verði virðisaukaskattinum frestað á
næsta ári þá geti endurgreiðsla sölu-
skatts upp á liðlega einn milljarð
vegna uppsöfnunar hans komið til.
Hægt sé að beina slíkum greiðslum
með valdboði meir að fískvinnslunni
en gert hefur verið.
Deilt um ríkisfjármálin
Einn þingmanna Framsóknar-
flokksins sagðist hafa fundið fyrir
miklum stuðningi við niðurfærslu-
leiðina úti á landsbyggðinni, en flár-
magnskostnaður væri að sliga mörg
fyrirtæki þar. Hann sagði að fram-
sóknarmenn vildu ekki útiloka geng-
isfellingu til að leysa vanda sjávarút-
vegsins, en hún væri gagnslaus án
víðtækra hliðarráðstafana. Sjálf-
stæðisflokkurinn virtist hafa hafnað
þeim möguleika, auk niðurfærslunn-
ar, og því yrði hann að leggja fram
tillögur. sínar um aðgerðir. Eftir
væri að sjá hvort hugmyndir Jóns
Sigurðssonar um verðstöðvun og
millifærslu væru sáttagrundvöllur,
en þær gerðu lítið annað en að frysta
núverandi vanda í einhvem tíma og
leystu hugsanlega ekki neitt.
Hann sagði hluta vandans við fjár-
lagagerðina vera þann að menn
hefðu borið hugmyndir um niður-
skurð á borð fyrir fjölmiðla áður en
þær hefðu verið kynntar í þingflokk-
unum og það hefði hleypt illu blóði
í marga. Ljóst væri að mikill ágrein-
ingur væri um ríkisfjármálin, jafnvel
innan Alþýðuflokksins. Þá myndu
framsóknarmenn aldrei samþykkja
kvótaskatt og fleiri hugmyndir sem
Jón Baldvin hefði kynnt til að ná
halialausum fjárlögum.
Annar framsóknarþingmaður
sagði að yrði niðurfærsluleiðin ekki
farin væri ekkert úrræði eftir nema
gengisfelling. Hin svokallaða „þriðja
leið“ Jóns Sigurðssonar væri and-
vana fædd og alveg vonlaus. Svipað-
ar aðgerðir hefðu verið reyndar oft
áður og mistekist. Varðandi ríkis-
fjármálin sagði hann að ríkisfjár-
málanefnd væri nú að fá svipuð
plögg í hendumar og hún hefði feng-
ið í byijun ágúst í fyrra. Það segði
sig því sjálft, að það væri út í hött
að tala um að ná samkomulagi um
framkvæmd hallalausra fjárlaga
löngu fyrir þingsetningu eins og Jón
Baldvin segði að væri nauðsynlegt.
Efnahagsaðgerðir þær sem grípa
á til og fjárlög næsta árs em næsta
samtvinnuð, þannig að vart er hægt
að geta annars þáttarins án þess að
minnast hins. Er mikill ágreiningur
um fjárlögin innan ríkisflármála-
nefndar. Einn af þingmönnum Sjálf-
stæðisfiokksins segir að flokkamir
þrír hafi mismunandi hugmyndir um
hvemig fá eigi fjárlagadæmið til að
ganga upp. Sjálfstæðismenn vilji
ekki nýja skatta umfram þá sem
lagðir vom á í ár en framsóknar-
og alþýðuflokksmenn vilji blöndu af
sköttum og niðurskurði. Þessi þing-
maður segir að það sé sérkennilegt
við flárlagagerðina nú hversu seint
hún sé á ferðinni og jafíi stutt á veg
komin og raun ber vitni. Þar valdi
að sjálfsögðu miklu óvissan um til
hvaða efnahagsaðgerða verði gripið.
Jón Baldvin hafí haldið fjárlagagerð-
inni í biðstöðu vegna þessa en ljóst
sé að þetta allt stefni nú í ægilega
tímaþröng. Þingmaðurinn segir að
náist ekki samstaða um málin, bæði
efnahagsaðgerðimar og fjárlögin, i
þessum mánuði sé ríkisstjómarsam-
starf á enda.
Stjómin tórir
Sjálfstæðismenn telja að málefna-
legur ágreiningur um efnahagsað-
gerðir á milli sijómarflokkanna sé
ekki slíkur að það réttlæti á nokk-
um hátt það ábyrgðarleysi að hlaupa
frá stjómartaumunum nú, þegar
brýnast sé að haldið verði í þá af
öryggi og festu. Segjast þeir reyndar
telja að verði Steingrímur Her-
mannsson ofan á með sín sjónarmið
á miðstjómarfundi Framsóknar-
flokksins þann 17. þessa mánaðar
hafi hann keyrt flokk sinn inn í blind-
götu og út úr henni verði vandratað.
Þegar öllu er á botninn hvolft virð-
ist fátt geta sameinað stjórnarflokk-
ana þijá til lengdar, úr þvi sem kom-
ið er. Helst heyrist, að það sem haldi
stjóminni á floti sé óttinn við nýjar
kosningar og þá efnahagslegu og
pólitisku óvissu sem þeim fylgdi.
Kosningaóttinn er minnstur hjá
Framsóknarflokknum en mestur hjá
Alþýðuflokknum vegna skoðana-
kannana. Reyndar sagði einn stjóm-
arþingmanna að stjómarslit og 5
mánaða kosningabarátta við núver-
andi efnahagsaðstæður jafngilti 25%
gengisfellingu. Framsóknarflokkur-
inn kynni þvi að þurfa að bita i það
súra epli að sjá fylgið i skoðanakönn-
unum hrynja ört yrðu framsóknar-
menn til þess að sprengja stjómina.
Því er ekki óeðlilegt að álykta á
þann veg, að ríkisstjómin tóri enn
um sinn — en um lífsmarkið skal
engu spáð hér.
Samþykkt Framsóknar
Þingflokkur og framkvæmdastjóm Framsóknar-
flokksins ítreka stuðning við niðurfærsluleiðina til
lausnar á efnahagsvanda þjóðarbúsins enda yrði hún
framkvæmd undanbragðalaust á öllum sviðum efna-
hagsmála.
Eftir að Sjálf8tæðisflokkurinn hefur hafnað þeirri
leið er það skylda forsætisráðherra að leggja fram
heilsteyptar tillögur til lausnar á efnahagsvanda
þjóðarinnar. 1 þeim efnum má þó engan tíma missa.
Dýrmætum tíma hefur verið sóað á meðan fram-
leiðslufyrirtæki og fjölmörg heimili standa á barmi
gjaldþrots.
Framsóknarmenn munu því reiðubúnir að fjalla
um slíkar tillögur enda verði unnið hratt og eftir-
greindum grundvallarsjónarmiðum fullnægt:
1. Framleiðsluatvinnuvegum þjóðarinnar verði skap-
aður öruggur rekstrargrundvöllur.
2. Dregið verði verulega úr viðskiptahalla og erlend-
um lántökum.
3. Dregið verði n\jög úr Qármagnskostnaði með
lækkun raunvaxta og lánskjaravísitala afnumin
svo og aðrar vísitölutengingar í samræmi við
fyrri samþykkt ríkisstjómarinnar.
4. Dregið verði markvisst úr þenslu þannig að jafn-
vægi náist í þjóðarbúskapnum og efnahagsað-
gerðir haldi. Slíkt verði ekki aðeins gert með
samdrætti í framkvæmdum á vegum ríkisins og
hallalausum ríkisbúskap heldur einnig með sam-
drætti í framkvæmdum sveitarfélaga og einkaað-
ila á þeim svæðum þar sem þenslan er mest.
5. Verðbólga hjaðni hratt og örugglega.