Morgunblaðið - 30.09.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1988
Aukinn hagnaður
af sjávarútvegi
eftir Jóhann J.
Ólafsson
Framtíðin krefst hugmynda
Fyrir stuttu var lokið við að rífa
hin miklu hús, er Thor Jensen reisti
við Skúlagötuna á fyrri hluta þess-
arar aldar. Þarna hóf þessi mikli
athafnamaður saltfiskverkun í
stærri stfl en áður hafði þekkst
hérlendis.
Menn hreyfðu þeirri tillögu að
þessi mannvirki hefði átt að friða
og varðveita sem sögulegar minjar,
Thor Jensen til heiðurs. Þetta var
í sjálfu sér góð tillaga, en það má
hins vegar ekki gleymast að verk
Thors Jensens voru ekki stein-
steypa, heldur hugmyndir, sem
hann hratt í framkvæmd. Og það
er framtíðin sem fyrst og fremst
gefur minningum og menjum gildi.
Fyrirtæki Thors Jensens var lif-
andi og skipulagt starf. Eins. og
margir aðrir breytti hann fískinum
í vöru sem þoldi meiri geymslu en
áður og náði þannig inn á nýjan
og fjarlægan markað. Það velferð-
arþjóðfélag sem reis á þeim grunni,
sem Thor Jensen og hans líkar
lögðu, er minnisvarðinn sem mestu
skiptir.
Af einhvetjum ástæðum er ís-
lendingum allt of gjamt til að hugsa
í húsum. Starf, stofnun eða fyrir-
tæki er fyrst og fremst hús í þeirra
augum. Nú er svo komið að menn
áræða varla að he§a nýjan rekstur,
nema búið sé að byggja yfir hann
hús og helst að setja lög um starf-
semina. En fyrirtæki og rekstur eru
fyrst og fremst hugmyndir, sem
djörfung þarf til að hrinda í fram-
kvæmd. Hús og reglur geta og eiga
að koma síðar.
Símar 35408 og 83033
KOPAVOGUR
Kársnesbraut 7-71
Hófgerði
Þinghólsbraut
ESTURBÆR
Einarsnes
AUSTURBÆR
Njálsgata 24-112
Austurgerði o.fl.
Sogavegur117-158
Lindargata 40-63 o.fl.
Hverfisgata 4-62 o.fl.
SELTJNES
Fornaströnd

Byltingin hinum megin
við hornið
Þróunin í sjávarútvegi og fisk-
vinnslu hefur haldið stöðugt áfram
og leitt af sér aukinn afla og nýjan
markað. En það er ekki allt fengið
með magnaukningu, heldur er einn-
ig og ekki síður hægt að auka hagn-
að með því að bæta nýtni og gæði,
auka fjölbreytni og með því að koma
betur til móts við óskir og þarfir
neytenda.
Notkun fiskikassa var stórt fram-
faraskref, sem stórbætti meðferð
og verðmæti aflans. Notkun fiysti-
gáma er einnig nýjung sem aukið
hefur verðmæti aflans vegna þess
að hægt er að flytja fisk í ferskara
ástandi til mun stærra svæðis en
áður.
Þótt sjávarútvegurinn virðist
stöðugt þurfa á stuðningi ríkisins
að halda og sé alltaf á hausnum
vegna núllgrunnsútreikninga, er
þrátt fyrir allt gífurlegt svigrúm til
hagnaðar í þessari atvinnugrein.
Og þar er þrátt fyrir allt ýmislegt
að gerast. Sem dæmi má nefna að
í Krossanesi við Eyjafjörð er verið
að framleiða svokallað hágæðamjöl,
sem eykur verðmæti loðnuafurða.
Þegar er farið að framleiða fiska-
fóður úr loðnumjöli til útflutnings-
ins. Menn geta ímýndað sér verð-
mætaaukningu þeirrar loðnu, sem
notuð er í fískafóður fyrir eldislax,
sem síðan er neytt á fyrsta flokks
veitingahúsi. Gæði íslensks saltfisks
hafa stóraukist og er hann nú seld-
ur hæsta verði. Ötult starf Friðriks
Pálssonar, Magnúsar Gunnarssonar
o.fl. hefur skilað árangri. — Nýjar
byltingar, nú eins og áður, bíða
hinum megin við homið.
Hugmyndirnar kreQast
framkvæmda
í fyrsta lagi virðist mega stór-
auka hagnað með auknum spam-
aði, fækkun fiskiskipa og frystihúsa
og skynsamlegu fyrirkomulagi á
kvóta. Sjónhverfingunni í kringum
sjávarútveginn verður að linna.
Sjávarútvegurinn, öðrum atvinnu-
greinum fremur, heldur ríkinu uppi.
Það er því blekking að halda því
fram að ríkið styðji sjávarútveginn
eða að hann þurfi á íjárstuðningi
þess að halda.
Fyrirtækjum í sjávarútvegi verð-
ur að skapa eðlileg starfsskilyrði
og það verður að losa þau við hina
svokölluðu núllgmnnsútreikninga.
Skilyrði og krafa til hagnaðar á að
ná til fyrirtækja í sjávarútvegi eins
og annarra fyrirtækja. Þeim þarf
að skapa skilyrði til að eignast eig-
in jöfnunarsjóði til að mæta verð-
og hráefnissveiflum.
í öðru lagi skapa hinir nýju fisk-
markaðir stóraukna möguleika til
hagkvæmari vinnslu, þar sem ekki
þarf lengur að vinna allan afla sama
skips í einu og sama frystihúsi. Nú
er hægt að skipta aflanum upp eft-
ir tégundum, ög vinna hverja þeirra
sérstaklega í því frystihúsi, sem
sérhæfir sig í þeim fiski hveiju
sinni. Auk þess hafa opnast mögu-
leikar fyrir ný fyrirtæki að hasla
sér völl með nýjar vinnsluaðferðir
og þar af leiðandi nýjar afurðir.
Aukin verkaskipting útgerðar og
fiskvinnslu gefur kost á markviss-
ari vinnubrögðum og aukinni verð-
mætasköpun.
Þá flutningatækni sem frysti-
gámamir eru væri þar að auki
hægt að nota meira innanlands en
gert hefur verið til að stækka það
svæði þar sem aflinn er boðinn upp
og unninn. Byggja þarf upp vega-
kerfi landsins með það í huga að
hægt sé að flytja fisk milli staða
hratt og örugglega.
í þriðja lagi má stórauka tekjur
með betri nýtingu fiskistofna, hóf-
legri veiði, svo fískur fái að yaxa í
Jóhann J. Ólafsson
„Hér á landi byggist allt á
því að bjarga fiskvinnslunni
fyrir horn flárhagslega frá
degi til dags. Það er stunið
yfir því að einn af stærstu
ókostum íslensks at-
hafnalífs sé hvað við erum
háð fiskveiðum. En hvernig
getur það verið ókostur að
vera háð annarri eins auð-
lind og íslensk fiskimið eru?
Ég er þess fullviss að hægt
er að auka framlegð
íslensks sjávarútvegs stór-
lega og jafiia verðsveiflur
hans með breyttu og auknu
markaðsstarfi.“
fulla stærð, svo og með því að nýta
tegundir sem lítt eða ekkert er far-
ið að veiða hér við land.
Nú er verið að tala um að reisa
nýja álverksmiðju ásamt orkuver-
um. Margir bera ugg i bijósti um
að svo mikil fjárfesting verði okkar
viðkvæma efnahagskerfi ofviða að
öðru óbreyttu. Spuming er hvort
ekki mætti sæta lagi og draga eitt-
hvað úr fiskveiðum á meðan og
leyfa fiskistofnunum að ná sér vel
á strik.
í fjórða lagi má auka verðmæti
aflans með betri markaðssetningu
og er það þetta atriði, ssem ég vildi
ræða sérstaklega.
Möguleikar í
markaðsstarfinu
íslendingar veiða um eitt prósent
af þeim sjávarafla sem veiddur er
í heiminum. Þetta gefur þeim
möguleika á að sérgreina stóran
hluta aflans og gera hann „ex-
clusive", því það er einungis hægt
að kalla lítinn hluta heimsaflans
„íslenskan fisk“. Ég hef víða í
útlöndum borðað fisk á matsölu-
stöðum, en hér um bil aldrei séð
þess getið að fiskurinn væri íslensk-
ur. Ég hefí séð írskan, skoskan og
norskan reyktan lax, en aldrei
íslenskan. Víða hefur verið boðið
upp á grænlenskar rælqur, en á
fáum stöðum íslenskar. Þótt við
bjóðum heimsins besta fisk seljum
við hann sem hráefni, ekki einu
sinni sem íslenskt hráefni.
Það þarf að gera besta íslenska
fiskinn að dýrri merkjavöru, sem
seld er dýrari en önnur. Þá yrði
þess sérstaklega getið á matseðlin-
um að um íslenskan fisk sé að ræða.
Þá þurfum við að koma því inn hjá
útlendingum, að í veislum sé það,
að bjóða upp á íslenskan fisk, það
fínasta og besta. Þetta hefur tekist
með rússneskan kavíar. Því ekki
íslenskan fisk? Það hefur verið full-
yrt að ekki sé hægt að gera fisk
að merkjavöru, a.m.k. sé það alltof
dýrt. En allt er hægt ef vilji er fyr-
ir hendi. I Bandaríkjunum gerði
Frank Perdue kjúklinga að merkja-
vöru. Nú seljast Perdue kjúklingar
fyrir milljarða dollara. í Bretlandi
gerði Bemard Mattheus kalkún að
merkjavöru og Norðmenn stefna
að því að gera sinn eldislax að
merkjavöru og setja plastmerki á
laxinn til að sérgreina hann.
Með merkjavöru komumst við
nær neytandanum, höfum meiri
áhrif og fáum hærra og jafnara
verð. Við verðum að komast nær
markaðnum og fylgjast miklu betur
með því sem þar er að gerast. Fólk
á Húsavík, Höfn í Homafirði, Hafn-
arfirði o.s.frv., sem vinnur við út-
flutning sjávarafurða, sem t.d. selj-
ast í London, Hamborg, Boston,
New York, em í raun og veru að
vinna í London, Hamborg, Boston,
New York, o.s.frv. Það þarf að laga
vinnu sína sérstaklega vel að kröf-
um kaupenda sinna á erlendum
mörkuðum. Ég efast ekkert um að
þetta sé gert, en möguleikamir em
miklu fleiri.
Ég tek árlega á móti mörgum
útlendingum, bæði körlum og kon-
um. Oft er farið á hin ýmsu veit-
ingahús í Reykjavík og nágrenni.
Og það þarf ekki að því að spyija.
Hið erlenda fólk er í stöðugri fiski-
veislu allan tímann sem það dvelur
hér, því annan eins fisk hefur það
aldrei smakkað. Matreiðslumeistar-
ar okkar hafa gert kraftaverk í
matreiðslu fiskrétta og hafa fram-
farir á síðustu ámm verið alveg
stórkostlegar. Þegar maður borðar
„meiriháttar fiskisúpu" hjá Bjama
í Óðinsvéum spyr maður hvort ekki
sé hægt að setja þetta sælgæti á
dósir og flytja út í stóram stíl. Eða
djúpsteiktar gellur hjá Rúnari Mar-
vinssyni „Við Ijömina", sem em
betri en ostmr. Þessir meistarar,
ásamt mörgum fleiram, eins og til
dæmis Skúla Hansen og Hilmari
Jónssyni, hafa breytt fiski okkar í
það gómsæti sem hann á skilið.
Nú skilst mér að magn íslenskra
sjávarafurða sé ekki meira en svo,
að ef við beindum kröftum okkar
að góðum veitingahúsum, þá gæt-
um við átt þar góðan og ömggan
markað.
Auðvitað em fjöldi ljóna á vegin-
um, t.d. erlend dreifinganet, sem
ekki láta ganga fram hjá sér. En
ekkert er óyfirstíganlegt og í
Bandaríkjunum höfum við til dæm-
is eignast sölufélög. En hvemig sem
dreifingu er háttað, þurfum við að
leggja höfuðáherslu á að fískur
okkar sé kynntur og hann borðaður
sem íslensk sjávarafurð.
Mesta vandamálið er að koma
fískinum í fersku ástandi á markað.
Geymsluþol hans er mjög takmark-
að og flutningar með flugvélum
dýr. Ef til vill er vinnsla og frysting
um borð í veiðiskipum lausn á þessu
vandamáli hvað margar sjávaraf-
urðir varðar. Við verðum að auka
allvemlega fjárfestingu í sjávarút-
vegi til þessa að bæta nýtni og
gæði. Þeir sem ganga lengst í fjár-
festingu í atvinnulífí sínu em Jap-
anir. Hjá þeim er spamaður mikill
og fjárfesting markviss. Með sama
hætti þurfum við að halda og auka
forskot okkar í sjávarútvegi. Það
er og ljóst að við verðum að stór-
auka markvissa uppbyggingu í
markaðssetningu til þess að auka
gæði og verðmæti sjávarafurða
okkar.
Hér á landi byggist allt á því að
bjarga fiskvinnslunni fyrir hom
fjárhagslega frá degi til dags. Það
er stunið yfír því að einn af stærstu
ókostum íslensks athafnalífs sé
hvað við emm háð fískveiðum. En
hvemig getur það verið ókostur að
vera háð annarri eins auðlind og
íslensk fískimið em? Ég er þess
fullviss að hægt er að auka fram-
legð íslensks sjávarútvegs stórlega
og jafna verðsveiflur hans með
breyttu og auknu markaðsstarfi.
Fiskihagfræði er til sem fræði-
grein og hefur Gylfí Þ. Gíslason
meðal annarra skrifað og fjallað
mikið um hana. Gott væri ef aukin
áhersla yrði lögð á þessu fræði og
þau tekin inn í skólakerfi okkar á
öllum stigum.
Stundum hefur maður það á til-
fínningunni að margir líti niður á
fisk og setji hann, og það sem hon-
um tilheyrir, í samband við slor og
ólykt. Fiskurinn okkar er hins veg-
ar eðalefni. Það þarf mönnum að
skiljast, jafnvel þó að til þess verði
að stofna íslenska fiskakademíu.
Þá þarf að móta fiskihagstefnu til
5 og 10 ára þar sem markvissst er
stefnt að því að efla framlegð sjáv-
araflans með hagræðingu og sókn
á öllum sviðum þjóðfélagsins, hvort
sem litið er til veiða, vinnslu, sölu-
og markaðssetningar eða annarra
þjónustugreina sjávarútvegsins.
Höfundur er formaður Verzlunar-
ráðs íslands.