Morgunblaðið - 30.09.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Uppgjöf
Fall ríkisstjómar Þorsteins
Pálssonar og valdataka
vinstri stjómar Steingríms Her-
mannssonar leiðir bersýnilega
til ákveðinna þáttaskila í stjóm
efnahags- og atvinnumála.
Stjómarsáttmáli hinnar nýju
ríkisstjómar, jnfirlýsing hennar
um fyrstu aðgerðir og bráða-
birgðalögin, sem gefín vom út
í fyrradag em til marks um al-
gjöra uppgjöf stjómmálamanna
við að takast á við gmndvallar-
vanda atvinnulífsins.
í stað þess, að takast á við
vanda sjávarútvegs og físk-
vinnslu með því að horfast í
augu við þá augljósu stáðreynd,
að fískiskipin em orðin alltof
mörg og að fískvinnslustöðvam-
ar em of margar grípur hin
nýja ríkisstjóm til úrræða, sem
menn gáfust upp á fyrir þremur
áratugum!
Vinstri stjóm Steingríms
Hermannssonar ætlar að leysa
vanda fískvinnslunnar með því
að taka lán, innlent eða erlent,
til þess að greiða uppbætur á
það verð, sem frystihúsin fá
fyrir fískinn. Það er með ólík-
indum, að stjómmálamenn skuli
láta sér til hugar koma að grípa
til ráðstafana af þessu tagi á
árinu 1988. Hveijum dettur í
hug, að það sé hægt að halda
ftystihúsum gangandi með því
að taka lán til þess að greiða
uppbót á fískverðið? Auðvitað
kemur ekki nokkmm manni til
hugar, að þessi úreltu, gjald-
þrota úrræði vinstri stjómarinn-
ar, sem hrökklaðist frá völdum
í desember 1958, leysi nokkum
vanda. Þau auka á vandann.
Hver á að endurgreiða þessi
lán? Ríkisstjómin segir, að físk-
vinnslan eigi að gera það á
næstu þremur ámm með
greiðslum í Verðjöfnunarsjóð.
Hvaðan eiga þeir peningar að
koma? Hver segir, að fískverð
hækki á næstu þremur ámm?
Það jaðrar auðvitað við að
vera hneyksli, að ríkisstjóm í
landi, þar sem jafn mikil þekk-
ing er til staðar og hér á efna-
hagsmálum og atvinnumálum,
leyfí sér að bjóða fólki upp á
aðgerðir af þessu tagi. Ríkis-
stjómin segir, að þetta lán upp
á 800 milljónir verði tekið inn-
anlands eða erlendis. Auðvitað
verður það tekið erlendis. Við
tökum sem sagt erlend lán til
þess að borga uppbætur á físk-
inn, sem við seljum til útlanda!
Ekki tekur betra við, þegar
áform ríkisstjómarinnar um
stofnun Atvinnutryggingasjóðs
em skoðuð. Þessi sjóður á að
hlaupa undir bagga með fyrir-
tækjum, sem em illa stödd. Til
þess að gera það á hann m.a.
að taka einn milljarð að láni hjá
Seðlabanka íslands eða fyrir
milligöngu hans. Þetta þýðir
auðvitað, að það á að taka millj-
arð til viðbótar í lánum erlendis
til þess að greiða taprekstur
fyrirtækja, sem í sumum tilvik-
um er enginn rekstrargrundvöll-
ur fyrir.
Með þessum ráðstöfunum em
stjómmálamennimir að gefast
upp við að ráðast að rótum
vandans í íslenzku atvinnulífí. Á
undanfömum ámm hefur vakn-
að nýr skilningur á því, að þeir,
sem taka lán, hljóti að endur-
greiða það í sömu verðmætum
og nokkurt endurgjald fyrir í
formi vaxta. Menn hafa jafn-
framt áttað sig á því, að við
þessar nýju aðstæður yrði að
auka eigið fé íslenzkra fyrir-
tækja. Áform hafa verið uppi
um að greiða fyrir því með því
að skapa skilyrði fyrir almenn-
um viðskiptum með hlutabréf.
Þannig væri hægt að virkja fjár-
magn fólksins í landinu, hvort
sem um er að ræða eigið söfnun-
arfé þess eða það fé, sem
safnazt hefur í lífeyrissjóði
Iandsmanna.
Það hefur líka verið sýnt fram
á það með sterkum rökum, að
ástæða er til að vinna kerfís-
bundið að sameiningu frysti-
húsa og nýta afkastagetu þeirra
mun betur og bæta um leið
rekstrarafkomu þeirra. Hið
sama á auðvitað við um físki-
skipaflotann. Það eru of mörg
fískiskip að sigla um hafíð með
dýra fjárfestingu og á dýrri olíu
til þess að veiða of fáa físka.
Ollum þessum hugmyndum
um heilbrigða ffamþróun í
íslenzku atvinnulífí hefur hin
nýja vinstri stjóm kastað fyrir
borð. í þess stað er gripið til
ráðstafana, sem menn héldu að
heyrðu fortíðinni til. Engum
kemur á óvart, þótt Alþýðu-
bandalagið vilji standa að
slíkum aðgerðum. Sá flokkur
hefur í áratugi verið mesti aft-
urhaldsflokkur í þessu landi.
Hitt vekur furðu, að Alþýðu-
flokkur og Framsóknarflokkur
skuli beita sér fyrir aðgerðum
af þessu tagi. Það er auðvitað
alveg ljóst, að þær duga ekk-
ert. Vandi þjóðarbúsins verður
margfalt meiri en hann er nú,
þegar hin nýja ríkisstjóm siglir
í strand.
Það vekur ekki bara undrun,
að þessi gömlu, úreltu og gjald-
þrota úrræði skuli dregin fram
í dagsljósið. Það er líka sorg-
legt. Það er bersýnilega langt í
það, að okkur íslendingum tak-
ist að byggja hér upp heilbrigt
efnahagskerfí, eins og öllum
helztu nágrannaþjóðum okkar
hefur tekizt.
16. ÞING SJOMANNAS AMBANDS ISL
F
Andstaða við millifeerslu
og ftystingu fiskverðs
KJARA- og atvinnumál er aðalmál 16. þings Sjó-
mannasambands íslands. Þetta er fyrsta þing laun-
þegasamtaka, sem haldið er eftir myndun nýrrar
ríkisstjórnar og útgáfii bráðabirgðalaga hennar. í
drögum að ályktun þingsins um kjara- og atvinnu-
mál og umræðum um þau kom fram á þinginu í gær
andstaða við lántöku Verðjöfnunarsjóðs fískiðnaðar-
ins til verðbóta á ff eðfísk og hörpudisk þar sem ótækt
væri að greitt yrði úr sjóðum til einstakra aðila án
þess að aðrir eigendur sjóðsins nytu þess einnig. Þá
komu fram mótmæli við „síendurteknum íhlutunum
stjórnvalda af almennum fiskverðsákvörðunum" og
afnámi frjálsra samninga með bráðabirgðalögum var
mótmælt.
Óskar Vigfússon, formaður SSÍ,
sagði við setningu þingsins, að það
væri skylda þingfulltrúa að vega
og meta þau áhrif efnahagsaðgerða
nýju ríkisstjómarinnar, sem að sjó-
mönnum snéra. Hann minntist sér-
staklega á Verðjöfnunarsjóð fisk-
iðnaðarins, sem samkvæmt lögum
um stofnun hans ætti að vera
sveiflujöfnunarsjóður fyrir útflutn-
ing á sjávarafurðum. Hann hefði
hins vegar verið misnotaður nær
Óskar Vigfússon,
setur 16. þing
Sjómannasam-
bands íslands.
frá upphafí, svo hastarlega að
margir hefðu viljað leggja hann
niður. Nú ætti að endurreisa sjóðinn
sem lána- og millifærslusjóð og
væri það miður.
Halldór Ásgrímsson, sjávarút-
vegsráðherra, sagði að við núver-
andi efnahagsaðgerðir hefði í raun
þrennt komið til greina að slepptri
niðurfærsluleiðinni; Að gera ekki
neitt, heldur láta atburðarásina
ráða útkomunni, sem hefði verið
Sævar Gunnarsson:
Frjálsir samningar er
grundvallar krafan
„Kjaramálin eru aðalmál þessa þings okkar sjómanna. Frjálsir
samningar er auðvitað grundvallarkrafa, það eru í raun mannrétt-
indi, sem við ættum ekki að þurfa að búa við beijast fyrir. Annars
eigum við enga leið aðra til að bæta kjör okkar en að breyta kostn-
aðarhlutdeildinni. Olíuverð hefúr lækkað stórlega undanfarið og
þvi er hlutur útgerðar utan skipta mjög óraunhæfúr," sagði Sævar
Gunnarsson, formaður Sjómanna- og vélstjórafélags Grindavíkur.
„Ég hef líka
ýmislegt við
bráðabirgðalögin
að athuga. í þeim
er gert ráð fyrir
því hróplega
óréttlæti að skatt-
leggja þá loðnu,
sem verður land-
að ferskri erlend-
is. Þar er í einu
og öllu farið eftir
óskum fiskimjöls-
framleiðenda, en
Sævar Gunnars-
hagsmunir sjómanna virtir að vett-
ugi. Ætli stjómvöld sér í raun og
vera að afla tekna með skattlang-
ingu á afla, ættu þau að fara einu
réttlátu leiðina, sem ég tel að til
sé. Það á að skattleggja sölu á
kvóta, óveiddum físki, sem að
mínu mati er sameign þjóðarinnar,
ekki einstakra útgerðarmanna.
Ég óttast það að 800 miljónim-
ar til uppbótar á freðfísk og hörpu-
disk eigi eftir að hafa töluverð
áhrif á tekjumöguleika sjómanna.
Það þarf að borga þessa peninga
og þá hlýtur geta vinnslunnar til
að greiða fískverð skerðast um
leið. Ennfremur líst mér illa á að
einhverjum einum aðila verði
færðir fleiri milljarðar króna til
úthlutunar til fyrirtækja, sem alls
ekki er víst að eigi það skilið. Þar
er hætta á því að illa fari. Fryst-
ing fískverðs nú þýðir að á 18
mánaða tímaþili hefur fiskverð
aðeins hækkað um 6%. Slíkt hefur
engin önnur stétt orðið að sætta
sig við. Afsláttur á raforkuverði
til frystingar er auðvitað mismun-
un milli greina innan sjávarútvegs-
ins, sem ekki á að eiga sér stað.
Allar greinar hans ættu að njóta
hagstæðs raforkuverðs, en þegar
aðeins ein gerir það, aukast mögu-
leikar hennar til að greiða hærra
fískverð en ella. Þetta getur þýtt
að frystingin fái til sín meira hrá-
efni en söltun til dæmis og getur
þannig haft áhrif á tekjur sjó-
manna, þar sem söltun er mest.
Ég vona að fískmarkaðamir
verði til þess að þetta lágmarks-
verð og frysting þess standist ekki
og á þeim myndist hið raunvera-
lega fískverð. Jafnframt vil ég
breyta lögum um Verðlagsráð
sjávarútvegsins þannig, að þar
ráði einfaldur meirihluti því hvort
fískverð verði gefíð frjálst. í dag
nægir að einn sé á móti og það
er tæpast lýðræði," sagði Sævar
Gunnarsson.
gjaldþrot fíölda frystihúsa og mikil
blóðtaka fýrir ýmsa staði á lands-
byggðinni; Veraleg gengisfelling,
sem hefði komið rekstri vinnslunnar
yfír núllið og hækkun fískverðs ut-
an skipta til að bæta útgerðinni
gengislækkunina. Með því hefði
verðbólgan komizt á góðan skrið.
Því hefði verið farin sú leið að binda
laun og verðlag, lækka gengi lítið
og millifæra innan sjávarútvegsins
og lækka vexti og verðbólgu. Með
því yrði rekstur frystingar í jámum.
Halldór sagði ennfremur, að með
því að taka 800 milljóna króna lán,
yrði hægt að greiða 5% verðbætur
í frystideild, sem svaraði til þess,
að deildin hefði átt að gera, hefði
sjóðurinn verið virkur. Það þyrfti
að huga að því að endurgreiða þetta
lán og litlar líkur væra á því að
fískvinnslan yrði fær um það.
Greiðsla þess hlyti að falla á rikis-
sjóð. Þess vegna væri stefnt að því
að reka ríkissjóð með 1% tekjuaf-
gangi árið 1989, sem dygði til að
endurgreiða þetta lán.
í gær vora flutt framsöguerindi
um helztu hagsmunamál sjómanna,
en í dag verður önnur umræða um
hluta ályktana þingsins og sam-
bandinu kosin sljóm. Þinginu lýkur
á morgun með afgreiðslu ályktana
þess.
Elías Bjömsson:
Þarf að bi
„Samningsrétturinn er grundvall-
arkrafa okkar, en að öðru leyti
er of fljótt að meta áhrifin af efiia-
hagsaðgerðum nýju stjórnarinnar.
Hins vegar er það Ijóst að undan-
farin tvö ár hefúr allt of mikið
af aflaverðmætinu farið til út-
gerðar utan skipta vegna þess hve
oliuverð hefúr lækkað mikið.
Skiptahlutfallið er reyndar tengt
olíuverðinu, en það þarf óeðlilega
miklar lækkanir á þvf til að hlutur
sjómanna aukizt,“ sagði Elías
Bjömsson, formaður Sjómannafé-
lagsins Jötuns í Vestmannaeyjum.
Ræða Ásmundar Stefánssonar:
Samningsréttui
Ásmundur Stefánsson, forseti ASÍ, flutti erindi við setningu þings-
ins. Hann rakti þar umræður um efnahagsmál undanfarið og kynnti
afstöðu sína til bráðabirgðalaga um afiiám samningsréttar. Hann sagð-
ist hafa lagzt gegn ríkisstjóraarþátttöku Alþýðubandalagsins á þeim
forsendum og þó flokkurinn væri kominn í stjóm væri hann enn sama
sinnis. Launfólk ætti að hafa samningsrétt. Ræða Ásmundar fer hér á
eftir:
„Mikið hefur verið rætt um efna-
hagsmál undanfamar vikur og mán-
uði og talað eins og gengið hafí yfír
efnahagslegt fárvirði, og þannig orð-
ið til óviðráðanlegur vandi. Aðstæð-
ur væra gjörbreyttar frá fyrri
tímum. Svo reyndist ekki vera, enda
höfum við bent á, að á þessu ári
verði þjóðartekjur svipaðar og á því
síðasta. Hitt er öllum ljóst að vandi
einstakra atvinnugreina er alvarleg-
ur og það var nauðsyniegt að grípa
strax til ráðstafana vegna fískvinnsl-
unnar. Um það er ekki deilt, heldur
hitt hvort slíkum ráðstöfunum skuli
fylgja bann við kauphækkunum og
afnám samningsréttar.
Á liðnu vora vora samningar
bannaðir með lögum. Ný ríkisstjórn
hefur ákveðið að viðhalda því banni.
Ný ríkisstjóm hefur ákveðið að
framlengja launafrystingu fram á
næsta ár. Það hefur oft áður verið
ráðizt að verðbótum á laun,
en
grannkaupshækkanir hafa verið
taldar helgari. Þeim er nú svipt af
án þess að menn vikni. Samnings-
rétturinn er úti í mýri. Nú er svo
komið að allir flokkar í landinu nema
kvennalistinn hafa svarizt í fót-
bræðralag um þá hugsun að kjara-
samninga skuli þá aðeins virða að
hentugt þyki. Réttur launafólks til
samningsgerðar og umsamdar kaup-
hækkanir era öllum flokkum nema
Kvennalista verzlunarvara í kaup-
skap um stjómaraðild.
Ég er flokksbundinn í einum
stjómarflokkanna. Ég tel mér því
skylt að taka fram, að ég greiddi
þar atkvæði gegn því að minn flokk-
ur gengi inn í stjóm á þessum for-
sendum. Á meðan minn flokkur var
í stjómarandstöðu var ég þeirrar
skoðunar að rangt væri að fella
burt kauphækkanir og banna samn-
inga. Ég taldi ekki launin vanda
atvinnulífsins. Ég taldi rétt að taka