Morgunblaðið - 19.10.1988, Page 37

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. OKTÓBER 1988
37
frá Lambanesi og áttu þau tvö böm,
Guðfinnu sem giftist Magnúsi Gam-
alíelssyni og Hartmann sem kvænt-
ist Maulu Magnúsdóttur. Gekk Ólöf
þeim í móðurstað. Þau ólöf og
Páll eignuðust þrjá syni, Kristin,
kvæntan Magneu Júlíusdóttur,
Eggert Reynarð, kvæntan Björgu
Maggý Guðmundsdóttur, og Rögn-
vald Guðmund sem er ókvæntur.
Heimili þeirra Ólafar og Páls var
Qölmennt menningarheimili og þar
var bókasafn sveitarinnar varðveitt.
Um haustið 1918 brann húsið að
Illugastöðum og allt innbú til kaldra
kola. Úr bmnanum tókst þó að
bjarga bókasafni sveitarinnar. Eftir
bmnann var bærinn endurbyggður
og bjuggu þau þar til ársins 1930
er þau fluttu til Ólafsfjarðar þar
sem Páll andaðist árið 1938.
Á Iliugastöðum gekk Ólöf að allri
almennri sveitavinnu innan húss og
utan og sló með orfi og ljá ef svo
bar undir. í ólafsfirði vann hún við
saltfiskverkun, vaskaði fisk, saltaði
og breiddi á reiti. Og hvemig leit
þessi kona út? Hún var liðlega
meðalhá, spengilega vaxin, kvik í
hreyfíngum, bláeyg og svipurinn
glaðlegur.
Haustið 1944 tóku þau ólöf og
Sigursveinn D. Kristinsson, tón-
skáld og skólastjóri, að búa saman
en síðar stofnuðu þau til formlegs
hjúskapar. Nú þegar hún kveður
er samfylgd þeirra því orðin fjöru-
tíu og fjögur ár. Sigursveinn starf-
aði um áratuga skeið að ýmiss kon-
ar verkalýðs-, félags- og tónlistar-
málum. Lengst af fór hluti af þess-
ari starfsemi meira og minna fram
á heimili þeirra, bæði einkakennsla,
hópkennsla og kóræfingar, þar til
Tónskóli Sigursveins eignaðist eigið
húsnæði. Heimili þeirra var því oft
sannkallaður samkomustaður, en
öll var þessi starfsemi sameiginlegt
áhugamál þeirra beggja.
Ólöf og Sigursveinn bjuggu fyrst
í Ólafsfirði um árabil, síðan á Siglu-
fírði, en höfðu nú siðasta aldarfjórð-
ung átt heima í Reykjavfk.
Aðstaða aldamótakynslóðarinnar
til skólanáms var nokkuð frábmgð-
in þeim tækifæmm sem nú bjóðast
ungu fólki, og ekki gátu allir sinnt
hugðarefnum sfnum.
„Það var ekki fyrr en ég var
orðin sjötug að ég gat leyft mér
að gera það sem mig hafði lengi
langað til, að læra að mála. Mig
hafði raunar lfka langað til þess að
læra að leika á eitthvert hljóðfæri,
en það gat ég aldrei. Ég kann þó
nokkrar nótur svo að ég get spilað
fyrir sjálfa mig. En aðrir hejra það,
aldrei og þú skalt ekki fara með
það lengra." (Tfminn 3. nóv. 1974.)
Og hvers konar myndlist var
henni hugstæð sem bami.
„Þegar ég var bam langaði mig
til að teikna og mála. Mig langaði
að teikna fjöll og landslag. Seinna
þegar ég fór að nema, orðin roskin
kona, var ég dálítið fanatfsk i þessu.
Ég vildi alltaf sjá af hveiju myndin
ætti að vera. Ég var í gamla tíman-
um að því leyti." (Mbl. 3. nóv.
1974.)
Um sjötugt hóf hún að iðka
myndlistamám í Myndlistaskólan-
um og þar nam hún í fímm ár.
Hvemig skyldi ólöfu svo hafa
lfkað við kennara sfna og hvers
konar myndlistariðja var henni hug-
leiknust?
„En svo fór ég að læra. Ég var
undir handleiðslu þeirra ágætu
manna Hafsteins Austmanns,
Hrings Jóhannessonar og Skarp-
héðins Haraldssonar. Þeir veittu
mér ómetanlega tilsögn. Og það var
eiginlega Skarphéðinn og raunar
þeir allir sem ýttu á það að ég
færi út í „fantasfur". Og ég fann
að það átti betur við mig og ég
náði stundum þeim árangri sem
hafði vakað fyrir mér.“ (Mbl. 3.
nóv. 1974.)
Nú var mnnin upp langþráð
óskastund eftir sjö áratugi; fimm
vetra leiðsögn í myndlist, léreft, lit-
ir og penslar.
Ólöf sinnti heimili sínu og gestum
og öðmm, sem þangað áttu erindi
en tómstundir næstu tvo áratugi
og tæpum þremur ámm betur vora
gjaman notaðar til þess að tjá end-
urminningar og skýra frá ýmsum
hugmyndum, með pensli og litum
á léreft. Hér eiga vel við orð Cicero
í bókinni „Um ellina": „Ávöxtur
ellinnar er svo sem ég hef hvað
eftir annað tekið fram, endurminn-
ing um gnægð þeirra gagna sem
fyrram var aflað."
Það fá margir að njóta ávaxt-
anna; ættingjar, böm, bamaböm
og bamabamaböm, vinir og vensla-
menn. Flestir verða að eignast
mynd. Það er ekki einungis gaman
að gleðjast sjálfur, heldur einnig
ljúft að deila ánægjunni með öðmm.
Og hvaða endurminningar skyldu
nú vera í myndverki af fífu, fólki
og blómum?
„Hér er mynd sem heitir „Fífa“,
segir hún. Mér datt allt í einu fffa
í hug. Og þá fór ég að hugsa um
að áður fyrri var tínd fífa til notkun-
ar. Fólkið þurfti ljós í eldhúsi og
við fjósaverkin. Og fífan var tfnd
og stöngin af henni tekin og gerður
kveikur úr fífuhausnum. Kannski
vom fylltir margir ullarpbkar af
fífu. Þú sérð á myndinni að innan
um fífuna er fjölmargt fólk. Það
er að vinna við að tína. Það þurfti
forða til vetrarins til að nota í lýsis-
lampana. Fólkið var margt fátækt
þá og þurfti að birgja sig upp af
þessu. Þetta datt mér nú í hug.
Mig langaði að hafa fífuna sem
tákn, lfka tákn þess að margir námu
við fífukveikjarljós. Svo sérðu á
efri hluta myndarinnar björt blóm.
Það á að tákna skiptingu á tfma-
mótum, og þú sérð það er bjart
framundan. Eins konar tákn æsk-
unnar því að ég er ekki að herma
eftir blómunum sem slíkum. Þau
em þama frekar sem tákn um að
nú sé farið að birta yfír.“ (Mbl. 3.
nóv. 1974.)
Hvaða ítök átti þjóðtrúin í lítilli
telpu norður í Fljótum í upphafi
þessarar aldar? Stutt huldufólks-
saga úr bemsku er skráð, en ekki
með penna á blað, heldur litum á
léreft. En hvemig hljómar sagan
ef pensillinn er lagður til hliðar og
sögumaður fær orðið og segir frá
tildrögum myndar sem nefnist
Dvergasteinn?
„Jú, þegar ég var bam var stór
steinn sem ég kom oft að. Ég fór
þar hjá þegar ég var að reka kým-
ar. Þá var ég sannfærð um tilvist
huldufólksins og þóttist viss um að
það byggi í þessum steini. Ég var
ekki hrædd við huldufólk og mig
langaði þessi lifandis ósköp til að
færa því eitthvað. Ég sagði ein-
hveiju sinni við mömmu mfnæ „Æ,
gefðu mér nú stærsta ýsubandið
þegar hann pabbi kemur af sjón-
um.“ Næsta morgun rogaðist ég
með bandið og lagði það við stein-
inn. Ég var ekki hraedd en samt
hljóp ég f burtu eins og fætur tog-
uðu. Fiskurinn hvarf og ég trúði
því að huldufólkið hefði þegið gjöf-
ina mfna. Einu sinni fór ég með
hagldabrauð og sykur út að steinin-
um þegar pabbi kom úr kaupstaðn-
um. En ég flýtti mér alltaf í burtu.
Þessi mynd á að vera tákn þessa,
þjóðsögulegs eðlis, en það var vem-
leiki fyrir mig þegar ég var lítil
stúlka. Þetta reyni ég að segja í
myndinni." (Mbl. 3. nóv. 1974.)
Og hvað vill Ólöf segja stjúp-
dóttur sinni, sem ólst upp hjá henni?
Nú er dóttirin gift útgerðarmanni
og þau fá að sjálfsögðu mynd,
reyndar hvort sína mynd.
„Við skulum taka héma tvær
aðrar myndir. Þessi fiskamynd hér
á sér sögu. Þegar maðurinn, sem á
þessa mynd, var ungur, var hann
fátækur. En hann var framsýnn og
hefur gengið vel og gert vel við
sitt fólk og hugsað vel um sín skip.
Þessi mynd er tákn velgengni hans
og þess jákvæða hugar, sem hann
hefur sýnt öðram.- Hin myndin heit-
ir „Samferða“. Konan hans á þá
mynd og hún er tákn til þeirra
beggja hjónanna. Tákn þess að
konan háns hefur staðið með honum
og stutt hann og þau hafa verið
samhent og einhuga f hveijum
hlut.“ (Mbl. 3. nóv. 1974.)
Hér gerist það reyndar sem al-
kunna er, að lýsingar og ummæii
um aðra geta einnig átt við þann
sjálfan er mælir.
Fullt jafnræði var með Ólöfu og
eiginmönnum hennar. Einhugur og
samheldni ríkti. Seinni mann sinn
hvatti hún í námi, bæði hér heima
og erlendis. Síðar hvatti hann Ólöfu
er hún stundaði sitt nám. Þau höfðu
og samráð um allar meiri háttar
ákvarðanir.
Ólöf naut sígildrar tónlistar.
„Mér hefur alltaf fundist að allar
listir væm skyldar og þó er það
einkum tónlistin sem ég dái. Mest
finnst mér koma til Mozarts. Tón-
list hans snertir hjarta mitt dýpst,
þó ég dáist lfka bæði að Beethoven
og Bach.“
„Finnurðu beint samband milli
tónlistar og lita?“
„Já, svo sannarlega. Mér fínnst
að tónlistin kristallist stundum hjá
mér í litunum, eftir því sem mín
geta og hæfni til tjáningar leyfir."
(Alþýðublaðið 5. nóv. 1974.)
Ólöf var mikil stemmningskona.
Á heimili þeirra Sigursveins var
alla tíð mjög gestkvæmt. Þangað
lá straumur ættingja, vina og
venslamanna, auk annarra. Allir
vora aufúsugestir. Bæri menn
skyndilega að garði, vom oft bakað-
ar pönnukökur og hellt upp á kaffí.
Aldrei kom ánnað til greina en veit-
ingar væra fram bomar og málin
rædd. Á slíkum stundum kom mér
stundum í hug þéssi hending úr ljóði
Jónasar Hallgrímssonar: „Hvað er
svo glatt sem góðra vina fundur"
þótt guðaveigar ólafar væm að
vísu kaffi. Sjálf var hún ávallt svo
létt í lund að enginn gat komist hjá
J>ví að hrífast með henni, jafnvel á
erfiðum stundum.
„En þeir sem hafa betri lund og
meira ljós í sér, þeim ber náttúrlega
skylda til að miðla hinum af því.“
(Tíminn 3. nóv. 1974.)
Með þessum orðum lýsir hún
sjálfin sér vel.
Ólöf naut þess að lesa góðar
bækur, jafnt sagnfræðirit sem ævi-
sögur. Verk Hallgríms Péturssonar
vom hluti af tmarlífi hennar og hún
dáði kveðskap Jónasar Hallgríms-
sonar.
Einn af góðkunningjum úr hópi
listamanna var Þorsteinn Valdi-
marsson, ljóðskáld, fágætur ljúfl-
ingur. Ólöf mat kveðskap hans mik-
ils. Þegar hún hélt fyrstu málverka-
sýningu sína, þurfti að finna nöfn
á allar myndimar. Þorsteinn skáld
og cand.theol. reyndist liðtækur við
þá leit. Síðdegis laugardag nokkum
skoðuðum við myndimar og nöfn
vom valin. Ólöf bar fram pönnukök-
ur og kaffi; Þorsteinn bauð tóbaks-
kom í nefíð og andrúmsloftið neist-
aði af gleði og hugmyndaflugi.
Skömmu síðar kom Þorsteinn með
ljóð, handskrifað á blaði. Hann
nefndi það Myndveður. Það var um
málverkin og sór sig í ætt við þau
og var birt f fyrstu sýningarskrá
Ólafar, sem merkti myndir sfnar
Gríma.
Myndveður
Mjallkollar, gullkollar!
mild er tíðin
í málverkinu ykkar, -
og hvorki frostið
né Qármannahriðin.
Þið eigið svo gott
að þið gegnið eigi,
þó sólir bjóði
frá björhun vegi
„góðan dag, guUkoUar,
góða nótt, mjaUkoUar."
í töfraðan garð
á undarlegu engi
kom andartakið sæla
og nam þar staðar. —
Já, hvenær var það nú,
- og verður það lengi?
Þorsteinn Valdimarsson
Hringur Jóhannesson, listmálari,
liðsinnti vel við val mynda á þessa
sýningu og veitti góð ráð við upp-
setningu þeirra í sýningarsal List-
munahússins.
Ólöf hélt tvær einkasýningar og
tók þátt í nokkram samsýningum.
Árið 1985, í lok kvennaáratugarins,
var henni og Sigurlaugu Jónas-
dóttur sýndur sérstakur heiður er
Listahátfð kvenna bauð þeim tveim-
ur að sýna verk sína í húsakynnum
Listasafns ASÍ.
Ólöf var aldursforseti þessarar
listahátíðar en um þær mundir varð „
hún níræð; enn vel em.
„Ég hefí alltaf haft sérstakar
mætur á dýrð sólarlagsins og sólar-
uppkomunnar. Þetta kallar fram í
mér löngun til að mála.“ (Alþýðu-
blaðið 5. nóv. 1974.)
Kvöld nokkurt fyrir mörgum
ámm vomm við Ólöf f eldhúsinu
hjá henni. Það var bjart yfir og
falleg kvöldsól. Allt í einu bendir
hún út um vesturgluggann í átt til
sólarlagsins og segir: „Það er ein-
hvem veginn svona á þennan hátt
sem mig langar til að svífa þegar
að því kemur, og ég held að það
sé einmitt dásamlegt."
Og skömmu seinna málaði hún
mynd af hafinu; sterkrauð sólin var
að setjast við hafflötinn, en í for-
gmnni var strönd, hálfrokkin, og á
henni stóðu nokkrir menn sem
horfðu út á hafið. En skammt frá
landi mátti sjá mann róa lftilli kænu
í átt til sólarlagsins. Þetta var víst
Feijumaðurinn sjálfur.
Og á sunnudegi, fyrir rúmri viku,
þegar hún sjálf sveif, var fagurt
veður. Og síðdegis þegar aftnaði,
horfi ég í vesturátt jrfir borgina og
fylgist með kvöldsólinni. Hún er
gul; tregi sumarsólarinnar er horf-
inn og guli liturinn er gæddur mildi
og rósemi og breiðir úr sér á vestur-
himninum. Léttur grámi er í kring
og sums staðar myndar hann eins
og fínleg „blýantsstrik". Smá ský-
hnoðrar em rétt ofan við hafið,
sundurlausir. Nú nálgast gul sólin
hafflötinn, sem er nærri því sléttur,
þótt öldur bifist mjúklega við sjón-
deildarhring. Það rofar enn betur
til og skjmdilega glampar gul og
mild sólin á haffletinum. Þegar ég
held áfram að horfa í átt til hafs,
þá sé ég að sólin blikar á haffletin-
um og hann endurvarpar ótrúlega
skæmm geislum í átt til mín. Og á
einhvem svipaðan hátt ljómar nú
minningin um ömmuna — geislar —
eins og minning um kvöldsól frá
haffleti.
Blessuð sé minning Ólafar
Grfmeu Þorláksdóttur.
Sverrir Kristinsson
t Hjartans þakkir til ykkar allra sem auðsýnduð okkur samúö og vinarhug við andiót ot útför sonar okkar, bróður og mógs, HAUKS LEIFSSONAR. Guð blessi ykkur öll. Sólveig Hervarsdóttir, Leifur Ásgrímsson, Linda H. Lelfsdóttir, Óskar Slgvaldason, Rúnar J. Garðarsson, Rochelle Garðarsson. t Við þökkum innilega samúð og vinarhug viö andlót og útför, HELGA JÓNSSONAR, frabakka 6. Fyrir hönd systkina og annarra vandamanna, Guðný Gfsladóttir, Jón G. Jónsson.

t Innilegustu þakkir sendum við öllum þeim, er sýndu okkur samúð og vinarhug við andlót og jaröarför eiginmanns mfns, föður okk- ar, tengdafööur og afa, 1ÓNS ÞORSTEINSSONAR, Mýrakoti. Ragnhelður Jónsdóttlr, Ingibjörg Jónsdóttlr, Bjarnl Á. Jóhannsson, Sigrfður Jónsdóttir, Óskar Hjaltason, Anna Kristfn Jónsdóttir, Reynir Svelnsson, Jón Jónsson, Elfsabet Sveinbjörnsdóttlr og barnabörn. t Þökkum auösýnda samúð og vinóttu við andlót og útför manns- ins míns, föður míns, stjúpföður og bróður, BJÖRNS HARALDSSONAR stýrimanna, Borgarholtsbraut 74. Aldfs P. Guðbjömsdóttlr, Haraldur Björnsson, Grótar Haraldsson, Hrafnhlldur Guðmundsdóttlr, Slgurjón Haraldsson.
Birting afmælis-
t Innilegar þakkir til allra þeirra sem sýndu okkur hlýhug og samúð við frófall og útför föður okkar, tengdaföður og afa, JÓNS FRIÐRIKSSONAR (JOHN BATES), Öldugötu 5, Hafnarflrðl. Ellen Hilda Bates, Fredrick Alan Jónsson, Margrét Petra Jónsdóttlr, Eggert Ól. Jónsson, Óskar John Bates, Oddný Stella Óskarsdóttir, Marfa Sallý Jónsdóttlr, Steingrffnur Matthfasson, Inglbjörg Sigrfður Jónsdóttlr, Siguröur P. Jónsson, Svelnn Auðunn Jónsson, Árdfs Markúsdóttir og barnabörn. og minningargreina Morgunblaðið tekur af- góðum fyrirvara. Þannig verður mælis-. og minningargreinar grein, sem birtast á í miðviku- til birtingar endurgjaldslaust. dagsblaði að berast síðdegis á Tekið er við greinum á rit- mánudegi og hliðstætt er með stjórn blaðsins á 2. hæð í Aðal- greinar aðra daga. stræti 6, Reykjavík og á skrif- stofu blaðsins í Hafnarstræti í minningargreinum skal hinn 85,'AlturejTÍ. látni ekki ávarpaður. Ekki era Athygli skal á því vakin, að tekin til birtingar frumort ljóð greinar verða að berast með um hinn látna.