Morgunblaðið - 18.11.1988, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1988
ptírrip Útgefandi tnftfofrife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Flaraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 70 kr. eintakið.
Gjaldþrot
forsætisráðherra
Aðalfundur LIU
Ræða Kristjáns Ragnarssonar formanns LIU:
Brýnt er að ni
fiskstofnana b
Afkoma útgerðar
Fyrir skömmu lét
Steingrímur Hermanns-
son, forsætisráðherra, stór orð
falla um það, að fyrir dyrum
væri stórfellt atvinnuleysi. í
fyrradag komst hann síðan
þannig að orði, að við hefðum
aldrei staðið nær þjóðargjald-
þroti. Lét ráðherrann einnig í
það skína, að þessi hrollvekj-
andi staðreynd hefði fyrst
blasað við honum fyrir fáein-
um dögum, hann hefði ef til
vill ekki fýlgst nægilega vel
með úr fílabeinstumi utanrík-
isráðuneytisins, eins og hann
orðaði það.
Steingrímur Hermannsson
hefur setið í ríkisstjóm nær
.samfellt síðan 1978.. Flokkur
hans, Framsóknarflokkurinn,
hefur verið í landsstjóminni í
tæp 17 ár. Allan þennan tíma
hafa efnahagsmálin verið mál
málanna og framsóknarmenn
sagst hafa ráð undir rifi
hverju. Þegar Steingrímur stóð
í því að mynda ríkisstjómina
fyrir um það bil tveimur mán-
uðum var reiknað og reiknað.
Það er áhyggjuefni, ef allir
þessir útreikningar byggðust á
öðm en því, sem raunverulega
hefur verið að gerast.
Stjórnmálamenn kveða mis-
jafnlega fast að orði. Reynslan
hefur kennt mönnum að stund-
um skjóta þeir yfir markið.
En þegar forsætisráðherra
lands lýsir því yfir í ræðu, að
ríkið sem hann stjómar standi
því sem næst á barmi gjald-
þrots hljóta menn að minnsta
kosti að hugsa sig tvisvar um
og spyija: Meinar maðurinn
það sem hann er að segja? Ef
Steingrímur Hermannsson er
þeirrar skoðunar að þjóðar-
gjaldþrot blasi við, þarf hann
að leggja þær tölur á borðið,
sem em forsenda þessarar nið-
urstöðu hans. Ef hér er ein-
ungis um glamur og orðaleiki
að ræða, þarf forsætisráðherra
að biðja þá afsökunar sem
fylltust kvíða og ótta vegna
orða hans. Þá verður að koma
í veg fyrir að orð forsætisráð-
herra spilli stöðu lands og þjóð-
ar gagnvart erlendum lánar-
drottnum.
Afsakanir forsætisráðherra
um skort á vitneskju um stöðu
efnahagsmálanna vekja undr-
un. Nú liggur fyrir skýrsla um
íslensk efnahagsmál frá
OECD, Efnahags- og fram-
farastofnuninni í París, þar
sem fundið er að of miklum
afskiptum stjórnmálamanna
af peningamálum. Hvað segir
forsætisráðherra um þessa
skýrslu? í málgagni hans
Tímanum er eftir honum haft,
að í skýrslunni sé „peninga-.
hyggjan á fullri ferð“ og einn-
ig: „Þetta er byggt á skýrslum
frá Seðlabankanum og hann
hefur fylgt þessari stefnu til
þessa. Því hef ég ekki enn
nennt að lesa þessa skýrslu
. . .“ Þótt forsætisráðherra
hafi að eigin sögn ekki nennt
að lesa skýrslu frá stofnun sem
nýtur virðingar um heim allan
fyrir hagfræðilegar úttektir
hikar. hann ekki við að dæma
efni hennar. Skyldu fleiri nið-
urstöður hans reistar á sama
grunni?
Barátta
Eistlend-
inga
ing Eistlands lýsti yfir því
í fyrradag, að það vildi
fullveldi landsins innan Sovét-
ríkjanna og ekki yrði við það
unað, að lög samþykkt í
Moskvu gengju samstundis í
gildi í Eistlandi. Með þessum
hætti hafnaði þingið einróma
tillögum Míkhaíls Gorbatsjovs
um breytta stjómskipan í Sov-
étríkjunum, sem miða að því
að þrengja að sovésku lýðveld-
unum.
Þrátt fyrir fjörutíu ára
markvissa innrætingu hefur
ráðamönnum í Moskvu ekki
tekist að bijóta frelsisvilja
Eystrasaltslandanna á bak aft-
ur. Nú þegar sovéskir leiðtogar
slaka aðeins á klónni rísa íbúar
þessara landa upp og sýna
þjóðemisást sína í verki með
margvíslegu móti. Niðurstaða
þings Eistlands nýtur almenns
stuðnings íbúa landsins, sem
vilja fá að tala eigin tungu,
rækta eigin menningu, njóta
eigin fána og iðka trú sína án
afskipta kommúnista sem telja
nauðsynlegt að uppræta þetta
allt til að treysta vald sitt.
Samþykkt eistneska þings-
ins er pólitísk ögrun við
Míkhaíl Gorbatsjov og Kreml-
verja alla. Engirin getur spáð
um framhaldið. Eitt er víst að
það verður erfiðara að herða
tökin að nýju en losa um þau.
Góðir fundarmenn.
Mikil umskipti til hins verra hafa
orðið í sjávarútvegi okkar á einu
ári. Verð á sjávarvörum hefur fallið
og slæmt ástand fiskstofna hefur
valdið því, að við höfum þurft að
draga úr veiði.
Hafi einhveijir dregið í efa, að
sjávarútvegurinn sé burðarásinn í
atvinnulífinu, þá ættu þeir hinir sömu
að hafa sannfærst nú um, að svo sé.
Hin snöggu umskipti hafa einnig
valdið verulega umróti á hag annarra
atvinnugreina, svo víða hriktir í.
Það er hörmulegt til þess að vita,
að okkur skuli ekki hafa haldist bet-
ur á góðæri sl. ára en raun ber vitni.
Kemur þar margt til. Einkum er um
að ræða aðhaldsleysi stjómvalda í
rekstri ríkissjóðs, sem hefur verið
rekinn með halla, en honum hefur
verið mætt með erlendum lántökum.
Eftirspum og spenna varð á vinnu-
markaðinum, sem leitt hefur til stór-
aukins launakostnaðar. Þjónustu-
greinar hækkuðu verðlag hömlulaust
og keyptu vinuafl frá sjávarútvegin-
um, sem bundinn var við svokallaða
fastgengisstefnu. Sjávarútvegurinn
fékk aldrei notið góðærisins og situr
nú í verri stöðu en áður vegna tregðu
stjómvalda til þess að skrá gengi
krónunnar í samræmi við tilkostnað.
Hvemig má það vera, að stjóm-
völd telji eðlilegt, að allt verðlag og
vextir leiki lausum hala, en einn
þáttur skuli vera fastur, það er geng-
ið?
Atvinnugreininni, sem allt byggist
á, eru skammtaðar telqur með rangri
gengisskráningu. Á sama tima er
skapaður jarðvegur með lausung og
óráðsíu fyrir aðrar atvinnugreinar til
að skammta sér tekjur að vild. Við
þessar aðstæður, er stuðst við ráð-
gjöf efnahagssérfræðinga, sem sjá
þau ráð ein að gera kröfur um aukna
hagræðingu á hendur sjávarútvegin-
um. Nýlega hefur þó komið fram,
að framleiðni hefur verið meiri í sjáv-
arútvegi, en í nokkurri annarri at-
vinnugrein undanfarin ár. Það verður
að teljast merkilegt, að þeir ráðgjaf-
ar, sem ríkisstjómir okkar styðjast
við, skuli ekki vera búnir að öðlast
meiri reynslu, hvemig skuli brugðist
við þeim vandamálum, sem nú steðja
að okkur. Þau ættu ekki að vera
þeim ókunn, sé litið örfá ár aftur í
tímann.
Sjávarútvegurinn er ekki að óska
eftir höftum eða sífelldum gengis-
breytingum, heldur umgjörð þar sem
öllum er gert jafn hátt undir höfði,
og þar sem þau markmið eru höfð
að leiðarljósi að eyða ekki meiru en
aflað er. Vissulega má gera betur í
atvinnulífínu. Ástæða er til að staldra
við með frekari fjárfestingar. Ekki á
að koma til greina að semja um kaup
og kjör á þann veg, að ætlast sé til
þess af stjómvöldum, að þau komi
mönnum til hjálpar. Það voru engar
forsendur til að semja um kauphækk-
anir sl. vor, því það var ekkert til
skiptanna. I hinum endalausa kaup-
samanburði, sem á sér ávallt stað,
er hins vegar ósanngjamt að skilja
fólkið í atvinnulífinu frá starfsfólki
hins opinbera.
Áætlað er, að sjávarvörufram-
leiðslan verði um 45 milljarðar á
þessu ári, en var 40,2 milljarðar á
síðasta ári. Hér er um að ræða 2%
lækkun á föstu verðlagi, en á undanf-
ömum árum hefur verið um sam-
fellda hækkun að ræða. Á árinu
hafa orðið umtalsverðar verðlækkan-
ir á okkar mikilvægustu framleiðslu-
vörum, þ.e. 11% meðallækkun í er-
lendum gjaldeyri á frystum fiski og
13% á saltfiski.
Afkoma útgerðarinnar hefur
versnað verulega á árinu vegna
kostnaðarhækkana umfram tekjur.
Fiskverð hefur aðeins hækkað um
5% á árinu, þegar verðlag hefur
hækkað að meðaltali um 23%. At-
hyglisvert er, að hlutfall ferskfisk-
sölu erlendis hækkar ár frá ári og
nemur nú um þriðjungi af tekjum.
Með sölu aflans erlendis hefur út-
gerðin reynt að vega upp kostnaðar-
hækkanir, þar sem fiskverð innan-
lands hefur ekki hækkað í samræmi
við almennt verðlag.
í mati Þjóðhagsstofnunar á af-
komu útgerðar kemur fram, að við
núverandi aðstæður hafi útgerðin 2,2
milljarða í tekjur umfram breytilegan
kostnað til þess að standa undir fjár-
magnskostnaði, sem er um 3 millj-
arðar m.v. 6% ávöxtun eigin fyár.
Skortir um 800 milljónir króna eða
4,5% af tekjum, af þessari ávöxtun-
arkröfu verði mætt, sem að mínu
mati er of lág.
Afkoma báta er nú mun verri en
togara. Stafar það af minni afla báta
á vetrarvertíð og minni rækjuafla.
Afkoma bátanna kann þó að vera
eitthvað betri, en fram kemur í yfir-
liti Þjóðhagsstofnunar. Þeir hafa í
einhveijum mæli notið hærra fis-
kverðs en Verðlagsráðsverð, því þeir
hafa selt hluta af afla sínum á inn-
lendum fískmörkuðum, þar sem verð
hefur að jafnaði verið nokkru hærra.
Afkoma fiskvinnslu
Afkoma fiskvinnslunnar hefur ver-
ið afleit á árinu vegna lækkandi af-
urðaverðs og aukins fjármagnskostn-
aðar, sem m.a. stafar af lengri
birgðahaldstíma. Í athyglisverðu
uppgjöri Þjóðhagsstofnunar á af-
komu vinnslunnar á árinu 1987, þar
sem sýndur er mismunur á afkomu
bestu og verstu fyrirtækjanna, kem-
ur fram ótrúlegur mismunur. Til að
mynda skila 17 verstu frystihúsin
nánast engu fé úr rekstri til að standa
undir fjármagnskostnaði, þegar 16
bestu húsin skila 14% af tekjum upp
í fjármagnskostnað. Með sama hætti
skila 21 saltfískverkunarstöð engu
upp í fjármagnskostnað, þegar þær
21 bestu skila að meðaltali 21% af
tekjum. Sérstök ástæða er til að
vekja athygli á, að hér er eingöngu
um rekstur að ræða án fjármagns-
kostnaðar, og því ekki unnt að skýra
þennan mikla mun með honum. Hér
er eitthvað meira en lítið að, sem
þörf er á að bæta.
Athyglisverðar breytingar hafa átt
sér stað á undanfömum ámm í sjáv-
arútvegi okkar. Sérstaklega er
ástæða til að nefna þær breytingar
sem orðið hafa á ráðstöfun aflans.
Við eigum nú 21 frystitogara og 50
önnur skip sem geta fryst aflann um
borð. Alls er frystur um borð í skip-
um 15—20% af botnfisks- og rækju-
•aflanum. Við ráðstöfum 16—17% af
botnfiskaflanum ferskum á erlendan
markað. Við eigum þó fleiri fisk-
vinnslustöðvar í dag en fyrir fjórum
árum, þegar þessi þróun hófst fyrir
alvöru. Fram hjá þessum staðreynd-
um verður ekki litið þegar horft er
til framtíðar.
Ferskfiskútflutningnr
Erfið staða fiskvinnslunnar, sem
leitt hefur til lokunar sumra fískverk-
unarhúsa, hefur þrýst á aukinn út-
flutning á ferskum fiski, sem hefur
vaxið frá sl. ári, þrátt fyrir verulegar
útflutningstakmarkanir, sem ekki
hefur verið beitt fyrr en nú. Alls
hafa verið fluttar út 83.000 lestir
fyrstu 10 mánuði þessa árs fyrir um
6 milljarða króna. Mest hefur farið
til Englands eða um 56 þúsund lest-
ir. Athyglisvert er, að þrátt fyrir
aukinn útflutning minnkar útflutn-
ingur á þorski um 2 þúsund lestir
og þorskur er ekki nema 31 þúsund
lestir af þeim 83 þúsund lestum, sem
hafa verið fluttar út.
Um það hefur verið deilt, hvort
takmarka eigi framboð af ferskum
fiski á markaði í Englandi og Þýska-
landi. Reynslan að undanförnu sýnir,
að hjá því verður ekki komist, þrátt
fyrir það, að verð á þessum mörkuð-
um hefur aldrei farið niður fyrir það
verð, sem við fáum hér heima.
Ástæður fyrir því að takmarka ber
framboðið eru aðallega þessar:
1. Samningar okkar við Evrópu-
bandalagið skylda okkur til að
virða lágmarksverð.
2. Vaxandi andstaða útgerðar-
manna og sjómanna í Bretlandi
og Frakklandi er við offramboði
frá okkur.
3. Með takmörkuðu framboði er
hægt að hámarka verðið, og með
því komum við í veg fyrir, að fisk-
vinnsla viðkomandi lands geti
byggt á hráefni frá okkur. Við
getum hins vegar nýtt okkur óskir
neytenda eftir ferskum fiski.
Þessi meðalvegur er vandrataður,
en það verður þó að gera allt, sem
unnt er til þess að það verði reynt.
Við eigum að eiga frumkvæði að
því, að settar verði sanngjarnar regl-
ur í þessu efni, því það er okkar fisk-
ur, sem er verið að selja. Samstöðu-
leysi okkar í þessu máli kallar á
óæskileg afskipti stjómvalda. Æski-
legt er að þær reglur geri ráð fyrir
eins miklu frelsi og unnt er og ekki
komi til takmarkana, nema auðsætt
sé, að um offramboð verði að ræða.
Fram hafa komið hugmyndir að
skipta rétti til útflutnings á ferskum
fiski í hlutfalli við aflaheimildir. Ég
sé enga sanngirni í því, að þeir, sem
aldrei hafa selt ferskan fisk erlendis,
fái jafna aðstöðu til þess, og þeir sem
hafa byggt afkomu sína á útflutningi
á íerskum físki. Slík regla mun ekki
tryggja, að hæfílegt magn fari hveiju
sinni á markaðinn. Hinsvegar skal
viðurkennt, að þær reglur, sem nú
er unnið eftir, geta ekki haldist
óbreyttar. Á ég þar sérstaklega við
þær reglur, sem gilda um úthlutun
leyfa til siglinga á Þýzkalandsmark-
að.
Veiðiheimildir
Nú hefur sjávarútvegsráðherra
ákveðið aflahámark á helstu fisk-
stofnana fyrir næsta ár. Er þar um
verulega minnkun að ræða á öllum
helstu fískstofnum. Leyfilegur þorsk-
afli minnkar um 30—35 þús. lestir.
Líklegt er að rækjuafli minnki veru-
lega á þessu ári og aflaheimildir verði
skertar verulega frá því sem leyft
var að veiða á þessu ári eða um ailt
að 16 þús. lestir. Þetta eru ekki upp-
örvandi tölur, og gefa þær ekki von-
ir um, að afkoma sjávarútvegsins
muni batna á næsta ári, nema síður
sé.
Það má spyija, hvort ástæða sé
til þess að gagnrýna þessa ákvörðun?
Ég tel, að svo sé ekki, nema ef vera
skyldi, að leyft verður að veiða of
mikið af þorski. Augljóst er, að nýt-
ing þorskstofnsins hefur verið röng
undanfarin ár, og of mikið hefur
verið veitt af þorski í uppvexti, og
honum ekki gefið tækifæri til þess
að vaxa og géfa af sér meiri verð-
mæti. Áætlað er, að við veiðum um
93 milljónir þorska á þessu ári, sem
eru 4ra og 5 ára og að meðalþyngd
2,2 kg. A sama hátt er áætlað, að