Morgunblaðið - 18.11.1988, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1988
29-
'ytSL
etur
við munum aðeins veiða um 13 millj-
ónir fiska, sem eru 7 og 8 ára og
5,5 kg að þyngd að meðaltali. Þorsk-
ur getur orðið að minnsta kosti 15
ára gamall. Gefi maður sér, að V4
hluti þess afla, sem við veiðum í ár
af 4ra og 5 ára fiski, fengi að lifa
tveimur árum lengur yrði aukinn
afrakstur af stofninum 77 þúsund
' lestir á ári. Er þá ekki gert ráð fyrir
náttúrulegum afföllum, sem eru ein-
hver. Útflutningsverðmæti þessa
umframafla má áætla, að sé um 6,5
milljarðar króna.
Af þessu dæmi ættum við að geta
verið sammála um, að nýting stofns-
ins er röng. Mörgum hættir til að
kenna kvótakerfinu um, að við nýtum
ekki stofninn rétt, og það hafi brugð-
ist því vemdunarhlutverki, sem því
hafi verið ætlað. Þetta er misskiln-
ingur, því nýting stofnsins fer eftir
því, hvað er leyfilegt að veiða hverju
sinni. Án kvótakerfisins hefði ástand-
ið verið enn verra því aldrei tókst
að standa við áform um leyfilegan
afla samkvæmt eldra kerfi.
Þessi ranga nýting stofnsins veld-
ur því, að ekki gengur fiskur á vertí-
ðarsvæðin á vetuma, sem á hinn
bóginn leiðir til mjög slæmrar af-
komu bátaflotans.
Ekki er unnt að vera bjartsýnn
um aukinn þorskafla á næstu ámm,
því árgangamir frá 1986 og 1987
em mjög litlir eða aðeins helmingur
af árgöngunum frá 1983 og 1984,
sem nú bera uppi veiðina.
Helst er þess vænst, að fiskur
gangi frá Grænlandi til hrygningar
hér við land á ámnum 1990 og 1991.
Það á að vera fiskur, sem hefur vax-
ið upp við Grænland, en rak sem
seiði frá Islandi 1984. Það getur
ekki talist góður vitnisburður um
frammistöðu okkar í fiskveiðistjórn-
un, að besta happ okkar sé, að seiði
reki til Grænlands, þar sem við get-
um ekki náð til þeirra í uppvextinum,
sem síðan verði svo uppistaðan í
þeim fullorðna fiski, sem kemur til
hrygningar og haldi stofninum við.
Nauðsynlegt er að huga alvarlega
að lokun svæða, þar sem vitað er,
að þorskurinn elst upp. Skipstjómar-
menn verða að skilja nauðsyn þess,
að fiskurinn fái að vaxa og þeir yfir-
gefi veiðisvæði, þar sem mikill hluti
aflans er smár fiskur og í sumum
tilfellum ónýtanlegur. Með sama
hætti þarf að huga að friðun hrygn-
ingarsvæða.
Ástæða virðist til að efast um rétt-
mæti þess, að smábátar veiði með
þorskanetum. Þau em skilin eftir í
sjó og oft líða margir dagar, án þess
að þeirra sé vitjað vegna óhagstæðs
veðurs. Frásagnir af þeim afla, sem
í netunum er þegar þeirra er loks
vitjað, er ekki á þann veg, að réttlæt-
anlegt sé að halda þessum veiðum
áfram.
Margir óttast, að sóknin í grálúðu-
stofninn sé of mikil, og fiskifræðing-
ar ráðleggja að verulega sé dregið
úr veiðinni. Margt bendir til þess,
að það sé nauðsynlegt, því lítið hefur
orðið vart við grálúðu á hefðbundn-
um svæðum út af Norðurlandi. Virð-
ist ljóst að setja þurfi aflahámark á
sóknarmarkstogara til þess að draga
úr sókninni.
Minnkandi afli á togtíma á rækju-
veiðum bendir ótvírætt til of mikillar
sóknar, og virðist því ekki hjá því
komist að draga úr veiði.
Vonir stóðu til að leyft yrði að
veiða jafnmikið af loðnu nú og á
síðustu vertíð, en þær vonir bmgðust
því ákveðið hefúr verið að skerða
heildarmagnið um 220 þúsund lestir.
Vonandi rætist úr loðnuveiðunum
þegar fyrir liggja nýjar stofnstærðar-
Kristján Ragnarsson flytur ræðu
sina við upphaf aðalfundar LIU
í gærmorgun.
mælingar eftir áramót. Verðlag er
nú hærra, á loðnuafurðum en um
langan tíma og af þeim sökum eiga
rekstrarskilyrði að geta batnað mið-
að við fyrri ár, sem vom loðnuútgerð-
inni erfið.
Humarveiðarnar gengu ver sl.
sumar en um langan tíma. Vemlega
skorti á, að leyfilegar aflaheimildir
nýttust. Ástæða er til að taka undir
tillögur Hafrannsóknarstofnunar um
minni veiðiheimildir á næsta ári.
Þessi samdráttur mun einkum koma
niður á veiðisvæðum við Suð-Austur-
land.
Þetta er enginn gleðiboðskapur
um ástand fískstofnanna. Erfítt er
að sjá, hvemig unnt verður að lifa
af þessar þrengingar. Úrræðin em
þó ótvíræð. Við verðum að umgang-
ast fískstofnana af varfæmi og
freista þess að byggja þá upp svo
þeir skili meiri afrakstri síðar. Það
er ekki nægilegt, að okkur einum sé
þetta ljóst, heldur verður öllum þegn-
um þessa lands að skiljast, að við
lifum á því, sem úr sjónum er dreg-
ið. Því getur ekkert annað verið
framundan, en skerðing á þeim kaup-
mætti, sem við höfum búið við.
Efnahagsráð, sem felast í því, að
slá vandanum á frest, og taka erlend
ián til að borga með uppbætur á
framleiðsluna, em út í hött og gera
ekkert annað en villa um fýrir fólki,
hver hin raunvemlega staða er. Það
þarf tafarlaust að skrá gengið í sam-
ræmi við þarfír útflutningsgrein-
anna, sem leiðir til þess að kaup-
mátturinn skerðist. Leggja ber
áherslu á, að ábyrgð atvinnulífsins
er mikil, og ekki sé samið um kaup
og kjör, sem ekki er innistæða fyrir,
eins og svo oft hefur gerst.
Samningar okkar við Norðmenn
um loðnuveiðar .við Jan Mayen gera
ráð fyrir, að við veiðum 85% og þeir
15%. Hvergi er í þeim samningi gert
ráð fyrir, að þeir megi veiða úthlutað
veiðimagn í okkar landhelgi, ef þeir
geta ekki veitt það í sinni landhelgi,
eða flutt veiðiheimildina til næsta
árs. Þeir eiga aðeins rétt á að veiða
15% af því viðbótaraflamagni, sem
ákveðið var í haust, eða 54 þús. lest-
ir. Til greina kemur, eins og áður,
að leyfa þeim að veiða þann afla í
landhelgi okkar til þess að minnka
óvissu næsta ár.
Því verður að treysta, að íslenzk
stjómvöld hafni framkominni beiðni
Norðmanna, að þeir fái að veiða í
vetur innan landhelgi okkar þær 100
þúsund lestir, sem þeir gátu ekki
veitt í sumar af sínum hluta loðnuk-
vótans.
Sala veiðileyfa
Að undanförnu hefur átt sér stað
töluverð umræða hjá hinum lærð-
ustu mönnum, þess efnis að betra
væri að skipa málum með öðrum
hætti, en gert hefur verið, hvað fisk-
veiðistjórnun snertir. Felast þessar
hugmyndir einkum í því, að heppi-
legt sé að selja hæstbjóðanda rétt-
inn til að veiða. Virðist þá ekkert
tillit tekið til þess, hvað verði um
þau skip, sem fá engin veiðirétt-
indi, eða hvaða afleiðingar þetta
hefur fyrir þau byggðarlög, sem
skipin em gerð út frá. Þessum sömu
aðilum þykir sjálfsagt að svipta af
mönnum réttinum til að sækja sjó,
sem þeir hafa gert allt sitt líf, og
selja hann öðmm. Virðist það ekki
skipta þá neinu, þótt að menn hafi
lagt aleigu sína í að eignast skip
og hafi haft útgerð og sjómennsku
að lífsstarfí. Þessir menn telja sjálf-
sagt að gera eigendum þessara
verðmæta þau verðlaus með því að
afhenda veiðiréttinn öðrum aðilum,
sem hafa aðgang að fjármagni.
Nýjustu hugmyndir þessara
manna er að selja ekki þennan rétt
aðeins til innlendra aðila, heldur
einnig erlendum aðilum. Það verður
ekki annað ráðið, en að þeir viti
ekki, að við emm litlir aðilar í sam-
keppni við erlenda fjármálarisa,
sem auðveldlega geta keypt allan
veiðirétt við Island, sem á hinn
bóginn ylli því, að þeir gerðu alla
útgerð og fiskvinnslu á Islandi
gjaldþrota á augabragði. Þá er látið
í veðri vaka að þessum aðferðum
sé víða beitt erlendis við fiskveiði-
stjómun, en hið sanna er, að það
þekkist hvergi.
Sé má! þetta skoðað í víðu sam-
hengi, ætti ekki að þurfa að hafa
áhyggjur af því. Rétt er þó að hafa
í huga, þegar þráfaldlega er á því
klifað, að auðvelt sé að hafa nokkra
milljarða í tekjur í ríkissjóð af sölu
veiðileyfa, af fólkið í landinu iíti svo
á, að gott sé að losna við hluta af
sinni skattbyrði yfir á einhvern
annan.
Með vísan til þessa, hvet ég alla
útgerðarmenn til að taka meiri þátt
í þessari umræðu og skýra fyrir
fólki fáránleika þessara hugmynda.
Samstarf veiða og vinnslu
Oft er á það bent, að ágreiningur
milli veiða og vinnslu sé meiri, en
æskilegt er. Ymis mál em þess eðl-
is, að ekki verður komist hjá ein-
hveijum ágreiningi, eins og t.d.
varðandi ákvörðun fiskverðs. Hins-
vegar em mörg málefni þessum
aðilum sameiginleg og því brýn
þörf á, að menn taki sameiginlega
á fyrir greinina í heild.
I því skyni að bæta þetta sam-
starf, hefur nýlega verið gengið frá
samkomulagi milli atvinnurekenda
í sjávarútvegi um stofnun sam-
starfsnefndar til að sinna sameigin-
legum hagsmunamálum. í fyrstu
er gert ráð fyrir, að nefndin sinni
málefnum, er snerta samskipti Is-
lands og Evrópubandalagsins, og
gagnaöflun er varðar sjávarútveg
okkar helstu samkeppnisþjóða. Að-
ilar að þessu samkomulagi, auk
LÍÚ, em samtök fiskvinnslunnar,
Félag sambandsfrystihúsa og sölu-
félögin, SH, SÍF og sjávarafurða-
deild SÍS. Gert er ráð fyrir, að
nefndin ráði sér starfsmann.
Evrópubandalagið
Brýnt er, að nýtt samkomulag
takist um viðskipti okkar við Evr-
ópubandalagið, því viðamiklar
breytingar hafa orðið frá því samn-
ingur við það var gerður 1972.
Þessi samningur hefur reynst okkur
mjög hagstæður.
Árið 1992 verða miklar breyting-
ar á bandalaginu, þegar það verður
einn markaður. Við viljum vera
virkir og ábyrgir aðilar í samskipt-
um vestrænna þjóða, þótt við viljum
ekki og getum ekki orðið aðilar að
bandalaginu. Við seljum nú ríkjum
bandalagsins meira en helming alls
útflutnings og kaupum einnig meira
en helming alls innflutnings frá
bandalagsríkjunum.
Fulltrúar bandalagsins hafa á
undanförnum árum óskað eftir að
skipta á aðgangi að mörkuðum og
rétti til veiða í landhelgi okkar. Slíkt
kemur ekki til greina. Megum við
aldrei ljá máls á því.
Þetta mál verður að vinnast á
grundvelli þess, að pólitísk forysta
bandalagsþjóðanna skilji, að við
erum hluti af Evrópu, og tilvera
okkar sé undir því komin að við
einir nýtum auðlindir sjávar i kring-
um landið.
Endurnýjun fískiskipa
Öllum ætti að vera það ljóst að
vegna þeirra ströngu veiðitakmark-
ana, sem nú er beitt, er afkasta-
geta fiskiskipaflotans meiri en af-
rakstursgeta fiskimiðanna. Því hafa
verið settar ákveðnar reglur um,
að ekki megi endurnýja skip, nema
annað víki úr rekstri. Vafalaust
má um það deila, hvort þessar regl-
ur ættu að vera strangari. Mörg
dæmi eru þess, að aflakvótar hafi
verið sameinaðir og eldri skip ekki
endurnýjuð. Þetta mundi gerast í
mun ríkari mæli, ef lögin um fisk-
veiðistjórnun væru til lengri tíma,
en ársloka 1990. Er því óvissa um
það, hvað framundan er í þessum
efnum.
Huga þarf að, hvort æskilegt sé,
að heimila varanlegan flutning
aflakvóta frá bátum til togara
vegna þeirra breytinga sem það
veldur á sókninni. Meðalþungi hvers
þorsks, sem veiddur er af báti er
líklega 2svar til 3svar sinnum
þyngri, en fiskur veiddur af togara.
Á þessu ári hefur Fiskveiðasjóður
veitt lánsloforð fyrir 12 nýjum skip-
um að upphæð 1.400 milljónir króna
og lánsloforð fyrir endurbótum á
skipum fyrir 1.000 milljónir króna.
Samtals nemur þessi fjárfesting 4
milljörðum króna, þegar framlag
eigenda er meðtalið. Ekki verður
hjá því komst að endurnýja fram-
leiðslutækin, þegar þau ganga úr
sér, að öðrum kosti myndi endurnýj-
unarþörfin safnast upp í óviðráðan-
lega fjárfestingu. Tilvitnaðar tölur
segja, að endurnýjun skipa og tækja
sé um 5% og má það varla minna
vera.
Lánsloforð hafa verið veitt fisk-
vinnslunni fyrir endurbótum að fjár-
hæð 500 milljónir króna, sem mun
jafngilda 1.300 milljónum króna
fjárfestingu.
Af nýsmíði fiskiskipa eru 90%
erlend verkefni, en af endurbótum
er meiri hluti innlend verkefni.
Til umhugsunar er í þessu sam-
bandi að líklega hefur endumýjun
bílaflota landsmanna á síðasta ári
kostað þrisvar sinnum meira en
endurnýjun fíárfestinga í sjávarút-
vegi.
Vanskil við Fiskveiðasjóð eru
ekki mikil vegna mjög sterkrar inn-
heimtuaðstöðu sjóðsins. Áfallnir
vextir og afborganir af skipum
nema 2 milljörðum króna á þessu
ári og eru þegar greiddar um 1.800
milljónir eða 90%. í vanskilum eru
aðeins 200 milljónir eða 10%. Af
fasteignalánum eru greiddar 500
millj. af 650 milljónum króna eða
77%.
Vanskil útgerðar og fiskvinnslu
verða því til við-aðra aðila en Fisk-
veiðasjóð, og segir þessi staða ekki
til um afkomu greinarinnar.
Ég vil láta í ljós þá skoðun, að
ég undrast oft yfir ákafa manna
að kaupa ný skip. Umhverfið hefur
breyst að því leyti, að nú vita menn
hvað þeir mega fiska og óvænt
höpp geta nánast ekki gerst. Meira
raunsæi er því nauðsynlegt á mati
á því hvernig lán verði endurgreidd.
Ölíuverð
Oft hefur okkur reynst erfitt að
skilja verðlagningu 4 olíu hér á
landi. Nýleg dæmi um óskir loðnu-
verksmiðjanna um kaup á olíu var
svarað neikvætt, og þeim sagt, að
það væri þeim fyrir bestu að hafa
þetta eins og það hefur alltaf verið.
Það er ekki mikill vilji til breytinga
á þeim bæ.
Undanfama marga mánuði hafa
fiskiskip fengið keypta olíu í Eng-
landi, Þýzkalandi, Noregi og Fær-
eyjum fyrir verð sem er 5—5,80
hver lítri, þegar verðið er kr. 9.20
hér heima.
Útgerðin í landinu kaupir olíu
fyrir 2,2 milljarða króna á ári. Mið-
að vió gildaadi verðlagningu greiðir
útgerðin olíufélögunum 800 milljón-
ir króna á ári fyrir að halda birgðir
og dreifa olíunni. Getur nokkrum
manni dottið í hug að það þurfi 36%
af olíuverðinu til þess að láta hana
renna um borð í skipin? Þessu fyrir-
komulagi verður að breyta og við-
skipti með olíu þurfa að vera í sam-
ræmi við önnur viðskipti.
Tryggingar skipa i
I nánu samstarfi við tryggingar-
félögin hefur á undanförnum ámm
náðst góður árangur í því að lækka
iðgjöld fiskiskipaflotans. Við höfum
árlega farið í gegnum þróun ið-
gjalda og tjóna og samið við trygg-
ingarfélögin um iðgjöidin. Þetta
samstarf hefur skilað útgerðinni
hagstæðari iðgjöldum og aukið
skilning á milli okkar og trygginga-
fétaganna.
Sem dæmi um þessa hagstæðu
þróun vil ég nefna, að iðgjöld fyrir
báta yfir 100 rúmlestir var að með-
altali árið 1976 4,4% en er á þessu
ári 2,34% og fyrir togara 2,6%, en
er nú á þessu ári 2,13%.
Fjármagnskostnaður
Okkur þykir vaxtakostnaðurinn
hár en við hveiju getum við búist,
þegar bankarnir þurfa 7—8% vaxta-
mun til þess að standa undir eigin
kostnaði. Hvenær geta raunvextir
orðið í samræmi við það, sem ger-
ist erlendis, þegar kostnaður bank-
anna er hlutfallslega miklu hærri?
Hvað em stjórnmálamennirnir bún-
ir að segja oft, að það þurfi að
minnka bankakerfið, sameina
banka og hagræða í bankakerfinu?
Það hefur ekkert gerst. Meðan svo
er, verðum við ekki samkeppnis-
færir á mörkuðunum við erlenda
keppinauta, sem búa við allt annan
og lægri ijármagnskostnað.
Það er ýmislegt, sem.skýrir þenn-
an mikla vaxtamun. Ég varð heldur
undrandi, þegar ég var upplýstur
um það, að Útvegsbankinn greiddi
14% til viðbótar við laun til að
mæta lífeyrisréttindum samkvæmt
kjarasamningum við bankamenn,
en þeir em sambærilegir við kjara-
samninga opinberra starfsmanná.
Okkur hefur þótt erfitt að greiða
6% á móti 4% frá sjómönnum, en
bankarnir greiða 20% á móti 4% frá
bankamönnum. Það er greinilega
ekki sama, hver á í hlut þegar
launakjörin era borin saman, þá er
ýmsu gleymt þegar mönnum hentar
það.
Mengun
Það hefur verið til siðs í langan
tíma að henda msli í hafið með því
hugarfari, að sjórinn taki endalaust
við. Við beittum okkur fyrir því, að
á þessu yrði breyting og hófum
áróður fyrir því, að sjómenn flytji
að landi óforgengilega hluti, eins
og veiðarfæri úr gerviefnum og
umbúðir. Svo virðist, að nokkur
árangur hafi orðið af þessu starfi
og hafa hafnaryfirvöld bætt aðstöð-
una í höfnum landsins til að taka
á móti rusli, sem er nauðsynlegur
þáttur til þess að menn geti komið
með raslið á land.
Engum á að vera ljósara en okk-
ur nauðsyn þess, að hafið mengist
ekki við landið og við getum aug-
lýst gæðafisk úr ómenguðu um-
hverfi. Þetta er mikilvægt, en enn
mikilvægara er, að höfín mengist
ekki og fólk fái ekki þá tilfinningu
að fiskur komi ávallt úr menguðum
sjó.
Við eigum samleið með þeim,
sem vilja koma í veg fyrir mengun
hafsins, þótt við eigum ekki sam-
leið með þeim sem vilja raska
lífríkinu í sjónum með óþarfa fjölg-
un hvala, og taka ekki tillit til eðli-
legrar nýtingar á hvalastofnunum
í framtíðinni.
Lokaorð
Ég leyfi mér að þakka samstarfs-
mönnum mínum í stjórn LÍÚ fyrir
ánægjulegt samstarf og starfsfólki
LÍÚ fyrir vel unnin störf.
Ég vil einnig þakka Halldóri
Ásgrímssyni, sjávarútvegsráðherra,
fyrir ánægjulegt samstarf um leið
og ég læt í ljós þá skoðun, að ég
tel að hann muni leggja sig allan
fram, nú sem endranær, við að leysa
þau miklu vandamál sem steðja áð
íslenskum sjávarútvegi.
Ég segi þennan 49. aðalfund
LIÚ: settan.