Morgunblaðið - 28.12.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. DESEMBER 1988
Þrjúhundruð ár síðan Wilhelm III
frá Hollandi varð konungur Englands
eftir Jón Habets
Á þessu ári er þess minnst á
veglegan hátt, að 300 ár eru liðin
síðan Wilhelm III, ríkisstjóri í Hol-
landi, settist að völdum á Eng-
landi. Jakob II (1685-1688), sem
var kaþólskrar trúar flúði til íVakk-
lands. Kaþólskt fólk á Englandi,
Skotlandi og írlandi var svipt al-
mennum réttindum, mátti til dæmis
hvorki taka við arfí né gera erfða-
skrá. Alvarleg viðurlög voru við því
að lesa kaþólska messu og hlutu
þeir sem tilkynntu brot á því banni
100 sterlingspund að launum.
Fyrir kaþólskt fólk eru minning-
amar um þessa tíma að sjálfsögðu
heldur dapurlegar.
Árið 1970 tók Páll páfí VI 40
enska píslarvotta, sem létu lífíð fyr:
ir trú sína í heilagra manna tölu. í
Hollandi lauk þessum trúarofsókn-
um við upphaf áttatíu ára stríðsins
(1568-1648). 1572 höfðu þar meira
en 95 prestar og klausturfólk týnt
lífí í ofsóknunum og auk þess fjöldi
leikmanna. Á Englandi var ástandið
mun verra. Hver sá, sem faldi prest
á heimili sínu, var hengdur og prest-
urinn sömuleiðis, en lík hans var
auk þess slitið í sundur af fjórum
hestum. Ofsóknir þessar stóðu í
tvöhundruð ár allt fram á miðja 18.
öld. Nú á dögum reynist erfitt að
skilja þá heift, sem þama ríkti, því
síður þann skort á umburðarlyndi
í trúmálum, sem við lýði var á báða
bóga.
Ensk blaðakona, Johanna Bogle
að nafni, hefur um árabil rannsakað
sögu kaþólikka á Englandi. Við
upphaf frönsku stjómarbyltingar-
innar voru þeir aðeins nokkrir tugir
þúsunda, flestir til sveita í norður-
hluta landsins. Þeir voru háðir skoð-
unum jarðeigenda. Ef jarðeigandi
hélt tryggð við Róm gat hann hald-
ið nokkrum hlífiskildi yfír landset-
um sfnum og gert þeim kleift að
iðka trú sína. Því flær, sem þeir
voru frá höfuðborginni, þeim mun
minni var hættan á að upp um þá
kæmist. Einnig höfðu viðhorf lög-
regluyfírvalda sitt að segja.
Til að sýna hörku þá sem ríkti
skulu færð nokkur dæmi: Kona
nokkur, Margret Clitheroe, var
ákærð fyrir að halda prest á heim-
ili sínu. Hjá henni fundust messu-
klæði og kaleikur. Það nægði til
þess að hún var tekin til fanga,
dæmd til dauða og hengd. Prestur-
inn, Edmund Champion, sem var
jesúíti, var lengi hafður í haldi í
Tower-fangelsi og pyndaður til að
fá hann til að falla frá trú sinni.
Þegar það tókst ekki var hann dreg-
inn með tveimur hestum til gálgans
í Tybum, hengdur og slitinn i femt.
Sömu sögu er að segja af prestun-
um Alexánder Bryant og John
Southworth. Mitt i þessum hörm-
ungum brá þó fyrir hinu þurra
enska háði. í Wales var tekinn fjör-
gamall klerkur, John Campbell að
nafni. Dómara hans rann eflaust
umkomuleysi gamla mannsins til
rifja og spurði hvort hann gæti
gert honum nokkuð til þægðar.
„Já“, svaraði hann að bragði, „fáðu
mér pípuna mína aftur." Prestur
reykti síðan síðustu pípu sína, dóm-
arinn gaf honum glas af víni og
síðan var gamli maðurinn líflátinn.
Síðan kalla kaþólskir menn í Wales
síðustu pípu dagsins „Campbell
pípuna".
Margir slíkra fanga vom í haldi
í Tower en vom fluttir til aftöku í
Tybum, sem þá var utan við borgar-
mörkin. Aftökustaðurinn í Tybum
Gallows er nú merktur með ein-
faldri málmplötu. Þangað fer fjöldi
kalþólskra manna á Bretlandseyj-
um í pflagrímsför ár hvert. í nám-
unda við aftökustaðinn er nú klaust-
íslandssafti verðlaunað
á þjóðarsýningn banda-
rískra frímerkjasafnara
Laugarbóii, Bjarnarfirði.
ÞJÓÐARSÝNING bandarískra frímerkjasafhara var
haldin nýlega, en á henni er eitt safn valið það allra
besta og fær eigandi þess titilinn „Champion of
Champions". Að þessu sinni var það íslandssafn Gene
Scott, „The numeral Issues of Iceland“ sem halut
þessi verðlaun og vann eiganda sínum þennan titill
meðal frímerkjasafiiara í Bandaríkjunum fyrir árið
1988. Annað íslandssafii vann svo Vermeil á þessari
sýningu.
í Bandaríkjunum er fyrirkomulag
sýninga þannig, að haldnar era
svæða- og klúbbsýningar og bestu
söfn af þeim keppa svo á þjóðarsýn-
ingunni til verðlauna. Það besta
sem þar kemur fram er svo sent á
heimssýningar.
Aðstoðarpóstmálaráðherra
Bandaríkjanna, Morris að nafni,
sýndi þama einnig safn með
íslensku efni, bréfspjöld og spjald-
bréf, og hlaut það safn gyllt silfur,
eða næsthaestu verðlaun. Má þann-
ig segja að ísland hafí borið nokkuð
hátt á þessari sýningu, sem haldin
er árlega undir nafninu „STAMPS-
HOW“ og síðan er ártalinu bætt
aftan við.
Þá vann Páll H. Ásgeirsson, flug-
umferðarstjóri og flugsafnari, ný-
lega silfur á frímerkjasýningunni
„SYDWEST 88“ í Esbjærg, en það
vom hæstu verðlaun, sem veitt vom
á þeirri sýningu og gefa þau rétt
til þátttöku á alþjóðlegum sýning-
um. Þetta var 400 rarnma sýning.
Þá hefír Páll fengið inni fyrir safn
sitt á alþjóðlegu frímerkjarsýning-
unni „FILEXFRANCE" í París, en
þar mun hann sýna annað flugsafn
sem hann á. Þar verða þátttakend-
ur frá íslandi fjórir. Tveir sem sýna
frímerkjasöfn og tveir sem sýna
bókmenntir.
- SHÞ
Fyrsta íslenska
Crimerkið, 2 skild-
inffar, blátt, 1878.
Það var sjónvarps- og útvarps-
stöðvaeigandinn Gene Scott sem fór
með sigur af hólmi í þetta sinn á
frímerkjasýningunni STAMP-
SHOW ’88 í Detroit í Bandaríkjun-
um. Safnið sem hann nefíiir „The
Numeral Issues of Iceland“ hefír
inni að halda skildinga og aura-
merkjatímabilið íslenska, frá
1873—1902. Á hann ekki aðeins
öll merkin, heldur margfóld, bæði
einstök og stærri einingar og á bréf-
um. Hefir hann keypt mörg af dýr-
ari skildingabréfunum, sem seld
hafa verið undanfarin ár.
ur, þar sem varðveittar em minjar
um píslarvottanna.
Johanna Bogle heldur því fram,
að þessir píslarvottar hafí gefíð
kaþólsku kirkjunni á Bretlandseyj-
um sterka tilfínningu fyrir sögu
sinni og upprana. Einkum eftir
1970 hefur fjölda kirkna og skóla
verið gefin nöfn þeirra. Böm em
heitin eftir þeim og kaþólikkar em
stoltir af þeim, ekki hvað síst kaþól-
ikkar á norðurhluta Bretlandseyja,
þar sem trúin varðveittist.
Nú á tímum em samskipti kaþól-
ikka og artglikana orðin mjög góð
eins og dæmi sanna. Þegar skoski
píslarvotturinn John Ogilvie var
tekinn í heilagra manna tölu var
Alexandra prinsessa, frændkona
Englandsdrottningar, viðstödd.
Þegar 450 ár vom liðin frá aftöku
Thomasar More las Basil Hume,
kardínáli, messu í grafhvelfingu
Westminster-dómkirkju og var
helmingur kirkjugesta anglikanar.
í upphafí athafnarinnar hafði séra
Paisley, foringi róttækra prest-
byteriana, uppi mótmæli en fékk
engan hljómgmnn.
Margvíslegar ástæður em til of-
sókna þeirra á hendur kaþólikkum,
sem hér var lýst. Eftir dauða Hin-
riks VIII tók Elísabet I við völdum.
Sennilega vildi hún ekki slíta sam-
bandi við Róm en var bannfærð.
En þá ákvörðun Rómar telur Jo-
hanna Bogle hafa verið mistök.
Sett vora harkaleg refsilög gegn
kaþólskum prestum og þeim, sem
veittu þeim aðstoð sína. Það jók á
úlfúð gegn prestum, að þeir neydd-
ust til að sækja menntun sína til
Frakklands, sem var illa séð í Eng-
landi.
Bretar urðu andvígir kaþólsku
og gerðu gys að kenningum kaþ-
ólsku kirlgunnar. Til dæmis var
gerbreytingarórðum messunnar
„Hoc est corp'us/ meum“ (Þetta er
líkami minn) snúið í „hókus pók-
us“. Allt þar til fyrir tíu ámm vom
á haustin brenndar brúður í greifa-
dæminu Sussex, sem tákna áttu
páfann. Það er varla fyrr en Jó-
hannes Páll II kemur til sögunnar,
að páfí nýtur aftur virðingar á Bret-
landi. Það vakti að líkindum at-
hygli, að hann heimsótti Bretland
þó svo að það ætti á þeim tíma í
styijöld við Argentínu, sem er kaþ-
ólskt land. Johanna Bogle telur að
ástæðan til að kaþólsk trú hélt velli
á Bretlandi, þrátt fyrir ofsóknir, sé
sú helgi sem menn höfðu á píslar-
Sr. Jón Habets
„Spurning Johönnu
Bogle á tvímælalaust
nokkurn rétt á sér: Hef-
ur blóð píslarvottanna
á Englandi ekki átt sinn
þátt í vexti kaþólskrar
trúar á Englandi?“
vottum hennar.
Um miðja 19. öld fluttust þús-
undir íra til Englands. Á 17. öld
höfðu hérir Cromwells gert tilraun
til að útrýma írsku þjóðinni
(1649—53). Þriðjungur þjóðarinnar
leið undir lok í styijöldum eða af
hungursneyð, þar sem jarðávöxtum
var eytt. I byrjun 18. aldar var
aðeins Vii hluti akurlendis á írlandi
í eigu kaþólikka. Þjóðin var því sem
næst réttlaus en hélt fast við trú
sína.
Prestar þeirra hlutu menntun
sína í írskum skólum, sem störfuðu
í öðmm löndum.
í lok 18. aldar vom átta af hveij-
um tíu kaþólikkum á Englandi ír-
ar. Flestallir vom sárafátækir og
leituðu atvinnu í verksmiðjum eða
sem hafnarverkamenn. Kirkjan var
því fátæk af menntamönnum. En
hvaðan fékk þá kaþólska kirkjan
menntamenn sína? Þó undarlegt
megi virðast komu þeir úr röðum
anglikönsku kirkjunnar. Þeir komu
frá vakningarhreyfíngum, sem
áhuga höfðu á helgisiðum kirkjunn-
ar og svonefndri Oxford-hreyfíngu,
sem vildi spoma við ftjálslyndi og
heimshyggju innan angliskönsku
kirkjunnar og vekja hana til nýs
lífs. Hér skulu tveir þeirra nefndir.
Annar þeirra var John Henry
Newman (1801—1890). Hann varð
kennari við Oriel College í Oxford
og 1828—1843 prestur við kirkju
háskólans. Hann lagði áherslu á
„orð Guðs í lífi mannsins“. Hann
var leitandi og taldi að kalvinismi
væri ekki lykillinn að skilningi
mannsins. Hann taldi að kaþólsk
kenning væri hörmulega spillt.
Kennisetningafræði kirkjunnar var
að sjálfsögðu fölsun. Hann spurði
sjálfan sig hvar hina sönnu kirkju
væri að finna. Svarið var í fmm-
kirkjunni og með því að rannsaka
rit kirkjufeðranna. Hann komst um
síðir að þeirri niðurstöðu, að þegar
á fyrstu öldum kristninnar væri að
finna náttúmlega þróun og skýr-
ingu kristinnar trúar. Var þá
líklegt, að sú þróun hefði numið
staðar t.d. á 4. eða 5. öld? Var þá
kennisetningafræði kaþólsku kirkj-
unnar eftir allt engin fölskun krist-
indómsins? Hann reynir enn að rétt-
læta anglikanska trú sína og skrifar
„Ritgerð um þróun kristinnar kenn-
ingar“ (Essay on the Development
of Christian Doctrine). En jafn-
framt verða niðurstöður rannsókna
hans til þess, að hann verður, sam-
visku sinnar vegna að snúast til
kaþólskrar trúar. Trúskipti hans
vom mikið áfall fyrir anglikönsku
kirkjuna. Hann, sem áður áleit páf-
ann vera antikrist, tók nú til að
veija óskeikulleika páfa gegn rök-
um Gladstones. Hann lagði nú fram
þrotlausa vinnu í þágu kaþólsku
kirkjunnar og _em rit hans prentuð
í 40 bindum. Áhrif Newmans vom
mikil. Þannig tóku 607 anglikan-
skir prestar kaþólska trú til ársins
1910 og á þessari öld óx tala kaþ-
ólskra manna á Bretlandi frá 2,5 í
7,5 milljónir, frá 6,6 til 13,1%.
Hinn áhrifamaður Oxford-hreyf-
ingarinnar, sem gerðist kaþólskur,
var H.E. Manning. Hann beitti sér
fyrir ýmsum þjóðþrifamálum, t.d.
kaþólskum skólum, starfí kirkjunn-
ar í fátækrahverfunum, baráttu
gegn þrælkun og áfengisvanda.
Ásamt Newman ávann hann kaþ-
ólsku kirkjunni aukna virðingu á
Bretlandseyjum.
Spurning Johönnu Bogle á tví-
mælalaust nokkurn rétt á sér: Hef-
ur blóð píslarvottanna á Englandi
ekki átt sinn þátt í vexti kaþólskrar
trúar á Englandi?
Höfundur er kaþólskur prestur i
Stykkishólmi.
(Heimild: Katholiek Nieuwsblad.)
Olíuleysi austfirskra
eftirJón Ólafsson
í Morgunblaðinu 16. desember
sl. hvítþvær Olíufélagið Skeljungur
sig af þeim vanda sem orðinn er í
austfirskum loðnuverksmiðjum á
yfírstandandi Ioðnuvertið vegna
svartolíuleysis. Olíufélagið Skelj-
ungur forðast að geta þess, að
nokkrar þeirra verksmiðja, sem
Skeljungur telur upp í athugasemd
sinni meðal vel birgra viðskiptavina
þess, áttu við nákvæmlega sömu
vandamál að stríða á síðustu loðnu-
vertíð og loðnuverksmiðja Sfldar-
vinnslunnar hefur átt nú. Oft þurfti
að koma til gasolíu- og lýsis-
brennslu auk gjörtæmingar svart-
olíutanka inn á brennslukerfí þeirra
verksmiðja með tilheyrandi vanda-
málum sem því fylgja að brenna
botnfalli og sora svartolíunnar.
Fékk Skeljungur ávítur vegna þessa
frá verksmiðjunum. Félagið hefur
nú tekið sig á og ber að virða það.
Á stuttri vegalengd á Austfjörð-
um, frá Seyðisfírði til Reyðarfjarð-
ar, fer um þriðjungur af loðnu-
vinnslu landsmanna fram. Þarf eng-
an að undra að það ergi stjómend-
ur þessara verksmiðja sérstaklega,
að horfa á það ástand innflutnings-
og dreifingar svartolíu sem við-
gengst. Félag íslenskra fískmjöls-
framleiðenda og einstakir framleið-
endur hafa margkvartað vegna
þessa. Á þessu svæði er innflutn-
ingsbirgðatankur sem erfitt er að
sjá að henti ekki til birgðahalds
fyrir þessar verksmiðjur. Olíufélag-
ið Skeljungur segir í athugasemd
sinni að nýlegar athuganir sýni að
ekki sé hagkvæmt eða heppilegt
að nota þennan birgðatank Olís á
Seyðisfírði undir svartolíu.
Því er spurt: Er það ekki hag-
kvæmt fyrir hvem? er það ekki
hagkvæmt fyrir verksmiðjumar?
Er það ekki hagkvæmt fyrir olíufé-
lögin Shell og Esso sem eiga ekki
tankinn? Forstjóri Olís viðurkenndi
í sjónvarpi nú í haust, að olíuverð
á Áustfjörðum lækkaði ef tankurinn
á Seyðisfírði yrði tekinn í notkun.
Hvemig væri að hagsmunaaðilum
væm birtar niðurstöður þessara
athugana olíufélaganna?
Olíufélagið Shell segir að lokum
í athugasemd sinni, að ekki sé fyrir-
séð með öryggi í afskipunum selj-
enda í framtíðinni. Það setur nokk-
um ugg að loðnuverksmiðjunum ef
þessi háttur á að verða árviss. í
þessum iðnaði em nægir óvissu-
þættir fyrir, að ekki sé bætt þar á
„Því gera fiskmjöls-
framleiðendur þá kröfii
að athugun verði gerð
á öllum þáttum inn-
flutnings- og dreifíng-ar
olíu eins og samþykkt
var samhljóða af öllum
helstu aðilum íslensks
sjávarótvegs á síðasta
Fiskiþingi.“
með óöryggi í afgreiðslu olíu til
verksmiðjanna.
Þvf gera fiskmjölsframleiðendur
þá kröfu að athugun verði gerð á
öllum þáttum innflutnings- og dreif-
ingar olíu eins og samþykkt var
samhljóða af öllum helstu aðilum
íslensks sjávarútvegs á síðasta
Fiskiþingi. Það er ekki sjálfgefíð
að kaupa þurfi alla okkar svartolíu
frá Rússum og að þijú olíufélög
þurfí til að dreifa henni hérlendis.
Höfundur er tramkvæmdastjóri
Félags íslenskra Gskmjölsfram-
leiðenda.