Morgunblaðið - 06.04.1989, Blaðsíða 17

MORGiJNBLAeiÐ) ÍIMMTUDAGUR APRÍL 1989
$17
Tómas Gunnarsson
„Ef fram heldur sem
horfir mistekst tilraun-
in sem gerð var til um-
skipta í þjóðlífinu með
myndun ríkisstjórnar
Steingríms Hermanns-
sonar. Margvíslegur
Qárhagsvandi stöðvar
rekstur fyrirtækja og
veldur misrétti og at-
vinnuleysi. Hallarekst-
ur ríkissjóðs virðist
óumflýjanlegur þrátt
fyrir stórhækkun
skatta og minnkuð um-
svif ríkisins. Þetta ger-
ist í góðæri. “
ans um að leysa brýnar þarfir fólks
fyrir húsnæði með „húsbréfum" sem
seld yrðu á verðbréfamörkuðum,
sem hafa til þessa krafist allt að
20% raunvaxta eru óskiljanlegar og
samrýmast ekki því markmiði ríkis-
stjómarinnar að verja lífskjör hinna
tekjulægstu. Eru ekki líkur á að
húsnæðismálin leysist með „hús-
bréfum". Er illa farið að hafa ekki
notað tímann betur.
Kreppaní
reglusamfélaginu
Allir vita að þjóðríkið ísland er
eins og önnur samfélög reglusam-
félag. Æðsta stofnun landsins, Al-
þingi, er til þess kjörið af þegnunum
að setja lög í landinu. Menn aka
ekki bíl, ganga ekki yfir götu og
skrifa ekki blaðagrein án þess að
huga að fjölmörgum reglum. En
menn eru svo vanir reglum og þær
þykja svo sjálfsagðar, að mönnum
hættir til að gleyma þeim. Að því
leyti sem ég þekki til láta íslending-
ar sig fremur litlu skipta almenna
framkvæmd réttarreglna. Það er
ekki fyrr en gróflega er brotið á
þeim sjálfum, að menn kippast við,
en það gerist æ oftar að menn láta
yfir sig ganga reglubrot og réttar-
brot. Telja ekki svara kostnaði að
láta dómstóla fjalla um mál sín.
Oft verður maður var við frávik
frá þessum viðhorfum og stundum
liggur við að störf dómara séu þau
sem öllu skipta. Stutt er síðan að
tveir franskir handknattleiksdómar-
ar í Strassborg opnuðu augu Islend-
inga fyrir mikilvægi góðrar dóm-
gæslu í handknattleik. Er þó víst,
að þjóðlífið þarf ekki síður á góðri
dómgæslu að halda en handboltinn.
í flestum þróunarríkjum fara saman
lágar þjóðartekjur á mann, slakt
réttarfar, misiétti og mannréttinda-
brot. Dómsvaldið er þar jafnan veik-
asti hlekkur allsheijarvaldsins. Lög-
gjöf mun þar vera í mörgum grein-
um viðunandi, jafnvel álitleg stjórn- •
arskrárákvæði. Framkvæmdavaldið
er jafnan með öflugan her og leyni-
lögreglu, en dómsvaldið gætir ekki
réttinda borgaranna.
Mér finnst oft sem íslenskir vald-
hafar hafi gleymt þessum sannind-
um. Það kemur til af því að mér
virðast öflugir hagsmunahópar oft
vera ráðandi í málum hér á landi,
jafnvel þjóðarheildinni til tjóns, og
stjómmálamenn virðast stundum
telja sér nauðsynlegt að bijóta eða
sniðganga meginreglur til að ná
markmiðum sínum. Ég hef áður
nefnt hvalamálið. Áður var stefnan
að veiða um 200 hvali í „vísinda-
skyni" á ári. Nú er beðið eftir að
Alþjóðahvalveiðiráðið samþykki 75
hvala veiði í ár, sem ekki er víst
að verði samþykkt.
Fyrri ríkisstjórn lagði tímabundið
bann við verkföllum verkalýðsfélaga
og samningum. Nú liggur fyrir það
viðhorf Alþjóðavinnumálastofnun-
arinnar að þetta hafi verið afsakan-
legt í þetta skipti. En líkleg eru
þessi bönn til að herða átök á vinnu-
markaðinum.
Fyrir stuttu breytti ríkisstjómin
skuldasamningum fjölmargra aðila
með því að setja reglur um nýja
lánskjaravísitölu og fella þá eldri
úr gildi. Á tímum þegar vextir eru
fijálsir í landinu er aðgerð sem þessi
ástæðulaus, óskynsamleg og órétt-
mæt.
Stutt er síðan Hæstiréttur stað-
festi, að Ríkisendurskoðuninni væri
heimilt að skoða læknaskýrslur án
þess sjúklingamir fengju nokkuð
um það að segja. Skýrslur, sem
væntanlega hafa verið gefnar með
það í huga að um væri að ræða
trúnaðarmál milli sjúklings og við-
komandi læknis. Ér hætt við að
menn haldnir geðsjúkdómum og
kynsjúkdómum, svo dæmi séu tekin,
verði tregari að leita læknisaðstoðar
en áður, heilsu þeirra og samfélag-
inu til tjóns. Hér virðist gróflega
brotið gegn friðhelgi einkalífs
manna. Og ákaflega finnst manni
dapurlegt, að það skuli vera Hæsti-
réttur sem staðfestir þetta leyfi
Ríkisendurskoðunar, meðan óupp-
lýst er og óútkljáð mál vegna áfeng-
iskaupa fyrrum forseta sama
Hæstaréttar, sem sama Ríkisendur-
skoðun gerði athugasemdir við.
Opinber mál, sem ríkissaksóknari
höfðar til refsingar manna, eru jafn-
an rannsökuð í lokaðri lögreglu-
stofnun Rannsóknarlögreglu ríkis-
ins. Slíkar aðferðir hafa hvergi gef-
ist vel og leitt til hnignunar í réttar-
fari og þjóðlífi. Enda eru þær brot
á mannréttindasáttmálum Evrópu-
ráðsins og Sameinuðu þjóðanna. Er
óskiljanlegt hvers vegna löggjafinn
lætur sér sæma að haga þessu á
þennan veg.
Svokallað „Sturlumál" er þekkt.
Þar var fræðslustjóri settur í þann
vanda að láta framkvæma fræðslu-
lög án þess fjárveitingar á fjárlögum
dygðu til samræmdrar framkvæmd-
ar að mati hans og undirmanna
hans. Menntamála- og fjármála-
ráðuneyti urðu því að fara fram úr
fjárveitingum sem heyrðu til
fræðslustjóraembættinu. Þess
vegna var fræðslustjórinn rekinn en
hann mun nú hafa fengið greiddar
bætur, vegna óréttmætrar uppsagn-
ar. Því miður mun það vera til, að
Alþingi hafi ekki fé á íjárlögum til
að haga opinberum rekstri í sam-
ræmi við lög þar um. Virðist ljóst
að ríkisstjómarflokkum á hveijum
tíma ber að nota þingmeirihluta sinn
til að samræma lög fjárlögum á
hveijum tíma, svo að embættis-
mennimir lendi ekki í sama vanda
og Sturla.
Hvað veldur því að Alþingi hugar
ekki betur að framkvæmd dóms-
mála og réttarfars í landinu? Vilja
valdhafar ef til vill hafa „góð tök“
á dómendum? Hafa ekki verið næg-
ar uppákomur á Alþingi á þessu
starfsári, sem tengjast dómsmálum?
Muna menn ekki eftir þinghelgis-
sviptingu Jóhanns Einvarðssonar,
alþingismanns, sem manni skilst að
hafí verið samþykkt í efri deild Al-
þingis, án þess Álþingi gæfist tæki-
færi til að skoða skjöl málsins því
ekki var búið að leggja þau fram í
dómi, þegar krafan kom fram. Svo
brátt bar þetta að, að dómsforseta
Sakadóms Reykjavíkur í málinu
gafst þá ekki tækifæri til að víkja
sæti og hafði hann þó ástæðu til
þess eins og nú liggur fyrir.
Til afgreiðslu er á Alþingi þings-
ályktunartillaga um að athuga laga-
legt réttmæti byggingar ráðhúss
Reykjavíkurborgar í Tjöminni rétt
við og sennilega að hluta til á vatns-
botni Alþingis. Svo undarlega
bregður við að alþingismenn virðast
fara sér hægt við afgreiðslu málsins
meðan byggingarframkvæmdum er
hraðað. Þetta er því undarlegra af
ÍSLENDINGAR hafa tekið við
fjórum hópum flóttamanna frá
árinu 1956, samtals 147 manns.
Auk þeirra hafa flust hingað 20
ættingjar flóttmanna sem komu
hingað árið 1979 frá Víetnam.
Nú er von á 24 flóttamönnum til
viðbótar, 21 Víetnama og þremur
Rúmenum af ungverskum ætt-
um. Allir Víetnamarnir sem
koma eiga ættingja hér á landi
og greiða þeir allan kostnað við
flutninginn. Rikisstjórnin ætlar
hins vegar að veita þeim mála-
kennslu. Fyrstu níu Víetnamarn-
ir koma til landsins 26. april
næstkomandi.
Fýrsti hópur flóttamanna kom til
íslands frá Ungveijalandi árið 1956,
alls 52. Árið 1960 komu 35 Júgó-
slavar, 1979 komu 34 Víetnamar
og 1982 komu 26 Pólveijar. Á árun-
um 1982 til 1984 komu svo 20 ætt-
ingjar víetnömsku flóttamannanna.
Hólmfríður Gísladóttir hjá Rauða
krossi íslands, sem annast málefni
flóttafólks hér á landi, segir að er-
lendum flóttamönnum sem hingað
hafa komið hafi yfirleitt vegnað vel.
Þeir hafi verið eftirsóttir starfskraft-
ar og haldið vinnu sinni vel. Börnin
hafa aðlagast sérstaklega vel en
málið hefur vafist nokkuð fyrir full-
orðna fólkinu.
því að Alþingi hefur um áratuga
skeið verið að kaupa fasteignir
umhverfis Alþingishúsið og ráðgert
nýbyggingar þar. Nú virðist ekki
ástæða til að athuga mál, sem tengj-
ast þessum fasteignum. Heldur
kaupa nýjar eins og Hótel Borg eða
hús við Áusturstræti.
Enn eitt undarlegt mál, tengt al-
þingismanni, hefur verið dæmt í
Bæjarþingi Reykjavíkur nýlega. Það
er eftirtektarvert vegna þess, að
þingmanninum, Skúla Alexanders-
syni, hefur ekki tekist að sannfæra
sjávarútvegsráðuneytið og dómstól-
inn um að nýting frystihúss, sem
hann á aðild að, á fiski væri sú, sem
hann telur. Almennt hefði maður
talið að sönnunarbyrðin hlyti að
hvíla á sjávarútvegsráðuneytinu, en
Skúli telur að réttarslys hafi orðið
við uppkvaðningu dómsins.
Nú liggur það fyrir Skúla að
áfrýja þessu máli til Hæstaréttar.
Verður að bíða endanlegrar niður-
stöðu þar. En ekki finnst manni við-
unandi fyrir nokkum mann, að reka
mál fyrir Hæstarétti gegn sjávarút-
vegsráðherra sem jafnframt er
dómsmálaráðherra eins og málum
er háttað nú. Óupplýst er mál, tengt
áfengiskaupum hæstaréttardómara.
Dómsmálaráðherrann hefur af
þeirri ástæðu veitt einum dómara
tímabundna lausn og höfðað mál til
staðfestingar á lausninni. En hann
lætur annan hæstaréttardómara
sem einnig hefur keypt mikið áfengi
sitja. Þá hefur ráðherrann vikið sér
undan að gefa Alþingi upplýsingar
um málið og hefiir hann þó haft
tilefni til þess.
Dæmin hér að framan hafa verið
rekin til að benda á kreppuna í
reglusamféláginu. Og þessi dæmi
eru alvarleg vegna þess að stjóm-
völd eiga aðild að þeim öllum og
manni virðist að um alvarleg laga-
og reglubrot sé að ræða, a.m.k. í
sumum dæmunum. En gerir það
nokkuð til? Já. Það er stóralvarlegt.
Lög og reglur eru vinnutæki stjóm-
málamanna. Bijóti þeir reglur í
stjómarathöfnum sínum er hætt við
að menn virði ekki lög og reglur
og þá ræðst ekki við mál nema með
harðstjóm. Reglubrotum stjóm-
málamanna í stjómarathöfnum má
líkja við það að hljóðfæraleikari
bijóti hljóðfærið sitt.
Stjórnmálakreppa og
kosningar
Hér að framan hefur verið dregin
upp dökk mynd af ástandi ýmissa
Allir flóttamenn sem komið hafa
hingað til ársins 1982 eru orðnir
íslenskir ríkisborgarar svo erfitt er
að sjá hve margir þeirra hafa sest
að hér á landi fyrir fullt og allt.
„ÞAÐ GETUR verið siýóflóða-
hætta þegar blotnar svona í siýón-
um og skari er undir, eins og var
í Hamragili á laugardag,1* sagði
Magnús Már Magnússon þjá snjó-
flóðadeild Veðurstofunnar. Hann
var spurður hvort hann vissi til
að víðar væri hætta á siýóflóðum
á skíðasvæðum, en taldi ekki svo
vera, nú væru skilyrði ekki fyrir
hendi til að sú hætta skapist. „Það
er hins vegar rétt að minna á að
fólk ætti að halda sig innan skfða-
svæðanna, það er öruggara.11
Magnús sagði að sá snjór sem
féll á föstudag og aðfaranótt laugar-
dags væri að mestu kominn niður,
sem hætta var á að félli í skriðum.
„f þessu hitastigi sem verið hefur
þjóðmála. En íslendingum kemur
þetta ekki á óvart. Við höfum vitað
lengi að ástand ýmissa mála hefur
farið versnandi. Það á við um suma
þætti réttarfars. Lögreglan kvartar
undan miklu vinnuálagi og segir
störf sín mótast æ meir af því að
hafa afskipti af réttarbrotum en æ
minna af fyrirbyggjandi starfi og
eftirliti. Uppeldisstofnanir og skólar
kvarta undan að fá ekki faglært
fólk til starfa vegna lágra launa og
sjúkrahús loka deildum og bæta við
biðlista af sömu ástæðu. Ríkissjóður
hefur verið rekinn með stórfelldum
halla svo árum skiptir og Eyjólfur
Konráð Jónsson alþingismaður, lýsir
í blaðaviðtali nýlega að honum falli
þungt vaxandi misrétti fólks í
landinu. Vilhjálmur Egilsson fram-
kvæmdastjóri Verslunarráðs íslands
varaði nýlega við hættu á verulegu
atvinnuleysi. Allt eru þetta merki
um alvarlegt ástand þjóðmála.
Stjómmálakreppan í landinu
kemur fram í því að stjómmála-
mennimir, hvar í flokki sem þeir
standa, koma ekki í framkvæmd
markmiðum sem þeir hafa orðið
sammála um þrátt fyrir góðæri.
Nægir að nefna eflingu atvinnulífs
og byggðar úti á landi, bætt lq'ör
láglaunafólks, hallalausan rekstur
ríkissjóðs, bætta stöðu útflutnings-
og samkeppnisgreina, lækkun er-
lendra skulda, lækkun raunvaxta,
jöfnuð í viðskiptum við útlönd og
lækkun verðbólgu. Þetta vita íslend-
ingar. Það kemur fram í skoðana-
könnunum að stærsti hópur kjós-
enda, um 46%, vill ekki ljá neinu
stjómmálaafli atkvæði sitt í þeim.
Ef fram heldur sem horfir mis-
tekst tilraunin sem gerð var til
umskipta í þjóðlífinu með myndun
ríkisstjómar Steingríms Hermanns-
sonar. Margvíslegur fjárhagsvandi
stöðvar rekstur fyrirtækja og veldur
misrétti og atvinnuleysi. Hallarekst-
ur ríkissjóðs virðist óumflýjanlegur
þrátt fyrir stórhækkun skatta og
minnkuð umsvif ríkisins. Þetta ger-
ist í góðæri. Röng stjómarstefna á
hér örugglega verulegan hlut að,
en einnig slakt réttarfar, sem er
tæki almenna borgarans til að koma
í framkvæmd réttum og nauðsyn-
legum aðgerðum sínum og er jafn-
framt bakhjarl opinberra aðila.
Óskin um þingrof og nýjar kosn-
ingar verður stöðugt áleitnari.
Höfundur er lögmaður og stuðn-
ingsmaður Samtaka um jafnrétti
og frjálshyggju.
Hólmfríður sagðist halda að flestir
hefðu gert það fyrir utan Pólveijana
sem hingað komu en líklega em
ekki nema 6 eða 7 þeirra enn hér á
landi.
tekur það yfirleitt einn til tvo daga.“
Hálfdán Henrýsson hjá Slysa-
vamafélagi íslands kvaðst ekki vita
um að snjóflóð hafi fallið á skíða-
svæðum fyrr en það gerðist í
Hamragili á laugardag. „Vissulega
þurfa stjómendur á skíðasvæðum
að fylgjast mjög vel með snjóflóða-
hættu og hreinlega að loka svæðun-
um ef hætta verður á flóðum. í þessu
tilviki vora viðbrögð þjá björgunar-
sveitinni, sem kölluð var út, alveg
eðlileg, en það tekur alltaf tíma að
kalla saman "björgunarlið. Það má
engan tíma missa í svona tilvikum.
Þess vegna væri kannski ráð að
auka við búnað á skíðastöðunum, til
að hægt sé að leita að fólki í snjó-
flóði," sagði Hálfdán.
Guðný Guðmundsdóttir
stað. Reyndar var það Beethoven
sjálfur sem hafði orð á því að í verk-
inu væra örlögin að beija að dyram,
en hann vildi ekki setja það í sam-
hengi við aðsteðjandi heymarleysi
hjá honum sjálfum. Samt sem áður
var það um svipað leyti og hann
samdi Fimmtu sinfóníuna sem hann
gerði sér grein fyrir því að hann var
að missa heym. Lengi vel gat hann
notast við lúður til að heyra með,
en að lokum dugði hann ekki einu
sinni til og eftir það urðu öll hans
samskipti að fara fram skriflega.
Hið kaldhæðnislega er að það vora
einmitt þessar samræðubækur sem
urðu seinna til þess að auðvelda
rannsóknir á skapgerð hans.
Beethoven var fæddur 15. eða 16.
desember, 1770 í Bonn í Þýska-
landi, en fjölskylda hans átti ættir
að rekja til Hollands. Fjölskyldu-
nafnið var til dæmis hollenskt og ef
þýtt er beint úr þvf máli þýðir það
„rófna-garður“. Hann giftist aldrei,
og ekki er heldur hægt að sýna fram
á að hann hafi nokkra sinni verið í
föstu sambandi með konu. Hann lést
57 ára gamall þann 26. mars 1827
eftir nokkurra mánaða banalegu, og
útför hans fór fram í kyrrþey.
Höfiindur er fréttafulltrúi Sin-
fóniuhfjómsveitar íslands.
Flóttafólkinu hefur
yfirleitt vegnað vel
— segir Hólmfríður Gísladóttir hjá Rauða krossi Islands
Rétt að halda sig
innan skíðasvæða
- segir Magnús Már Magnússon hjá
snjóflóðadeild Veðurstofrnnar