Morgunblaðið - 06.04.1989, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1989
41
lyfti blær frá hjami -
eins og lítill lækur
ljúki sínu hjali
þar sem lygn í leyni
liggur marinn svali.
Hulda Valtýsdóttir
Aldrei er maður tilbúinn að taka
við sorgarfrétt er hana ber að
garði. Mig setti hljóða er Guðrún
dóttir Huldu Á. Stefánsdóttur fyrr-
verandi skólastjóra hringdi og sagði
mér lát móður sinnar.
Ég stóð við gluggann og horfði
til himins. Mér fannst ég sjá
stjömuhrap, en auðvitað var það
ímyndun.
Hulda hafði lifað langan dag, hún
var á 93. aldursári er hún féll frá.
Hún fæddist á nýársdag 1897 en
lézt að kveldi laugardagsins fyrir
páska. Á því kveldi stendur hún við
dyr eilífðarinnar og bíður þess að
hurð verði lokið upp fyrir henni á
degi upprisunnar. Hitti frú Huldu
ekki á óskastund, var þettra ekki
stóri draumurinn ? Hugur minn
fylgdi henni, mér fannst hún líta
við og brosa til mín.
Leiðir okkar Huldu lágu saman
um fimm ára skeið í Húsmæðra-
skóla Reykjavíkur. Er ég kom að
skólanum voru þar auk skólastjór-
ans tveir fastir kennarar, sem
bjuggu í heimavist, þær Ólöf Blön-
dal og Sigurlaug Bjömsdóttir. Báð-
ar vom þær frænkur Huldu. Allar
bám þær sterkan persónuleika,
mjög ólíkar, en samt svo líkar! Sam-
eiginlegt áhugamál þeirra allra var
að vilja hag skólans sem mestan.
Þær vom miklar sómakonur.
Fyrsta skólanefnd Húsmæðra-
skóla Reykjavíkur var skipuð 5
mætum húsmæðmm, þeim Ragn-
hildi Pétursdóttur frá Háteigi, sem
var formaður, Guðrúnu Jónasson,
borgarfulltrúa, Kristínu Ólafsdótt-
ur, lækni, Laufeyju Vilhjálmsdótt-
ur, kennara og Vigdísi Steingríms-
dóttur, ráðherrafrú.
Hulda var ráðin fyrsti skólastjór-
inn. Ég tel að skólanefndin hLfi
sýnt mikla framsýni með ráðningu
hennar. Hún bjó yfir mikilli reynslu
frá skólastjóm sinni við Kvenna-
skólann á Blönduósi, auk þess að
hún ólst upp í föðurgarði á merku
skólaheimili.
Ég var lítt kunnug Huldu er ég
kom að skólanum. Hún kom mér
fyrir sjónir sem virðulegur og
háttvís stjómandi, er gott var að
leita til ef þörf gerðist. Alla tíð fór
vel á með okkur.
Hún þéraði nemendur sína meðan
á skólavistinni stóð, en bauð þeim
dús áður en skóla var slitið. Hún
byrjaði hvem skóladag með söng
og hún lék undir á hljóðfæri. Mér
fannst það dásamlegt að byija dag-
inn á þennan hátt.
Það var mikið unnið á Hús-
mæðraskóla Reykjavíkur langan
vinnudag, en lengstur var vinnu-
dagur Huldu skólastjóra. Auk
skólastjórnar hafði hún á hendi
mikla kennslu, og mér var það undr-
unarefni hve úthald hennar var
mikið. Það var skemmtilegt á góð-
um stundum að heyra hana ræða
við nemendur og segja þeim frá
uppvaxtarárum sínum og ýmsu því
sem á daga hennar hafði drifið.
Hún mælti á fögm og kjamgóðu
máli og hún var snjall ræðumaður
sem hreif áheyrendur með sér. Ég
veitti því athygli að námsmeyjar
komu iðulega hugsandi út úr tímum
frá henni, aldrei með ólátum. Þær
höfðu áreiðanlega fengið með sér
umhugsunarefni.
Svo kom að því að Hulda sagði
upp stöðu sinni við skólann eftir
12 ára starf. Hún sneri norður og
tók á ný við Kvennaskólanum á
Blönduósi. En það var ekki hún ein
sem fór heldur líka Guðrún dóttir
hennar, sem okkur þótti öllum vænt
um og við söknuðum.
Þau fimm ár sem ég starfaði
með Huldu voru mér lærdómsrík
og ég er þakklát fyrir þau. Að norð-
an fékk ég oft góð bréf frá henni,
og er hún fluttist aftur til borgar-
innar var með okkur góður kunn-
ingsskapur, sem hélst alla tíð. Mér
þótti vænt um hve fús hún var að
koma til okkar í skólann á góðum
stundum. Hún féll inn í skóla-
mynstrið eins og hún hefði aldrei
farið á brott. Hún vár jafnán með
okkur á litlu jólunum, lék þá jóla-
sálmana og las jólakvæði Matthías-
ar, Fullvel man ég fimmtíu ára sól.
Ég dáðist að því hvernig hún tók
ellinni. Á 90 ára afmæli hennar
hélt hún snjalla ræðu, flutti hana
blaðalaust og rak hvergi í vörðum-
ar. Hún var sístarfandi og það má
teljast afrek af hennar hálfu að hún
skyldi ljúka við að rita æviminning-
ar sínar í fjórum bindum. Um haust-
ið áður en hún varð níræð dvaldi
hún um skeið að Reykjalundi. Þá
heimsóttum við hana 3 kennarar.
Er við hittum hana sat hún við
skriftir og á borðinu lágu þéttskrif-
aðar arkir. Þá var hún að vinna að
lokabindi æviminninganna. Við
spurðum hana hvort hún vildi koma
með okkur upp í Dal. Hún hélt nú
það, fór í kápuna og tilkynnti vakt-
inni að hún ætlaði að bregða sér
frá. Við eigum góðar minningar frá
þessum degi.
Mörg hin síðari ár bjó Hulda hjá
Guðrúnu dóttur sinni og Páli Líndal
tengdasyninum á Bergstaðastræti.
Þar átti hún gott atlæti og riaut
þess að umgangast daglega dóttur-
bömin. En það varð hlutskipti
Huldu, eins og svo margra annarra
er ná háum aldri, að hafa bústaða-
skipti. í fyrra flutti hún að Seljahlíð,
sem er vistheimili fyrir aldraða. Þar
virtist hún una hag sínum vel. Hug-
ur hennar var mjög bundinn við
dótturbömin og hún varð glettin í
augunum er hún sagði sögur af
þeim. Oft talaði hún um Þóri Jóns-
son, sem alinn var upp á Þingeyr-
um, og Sigríði kónu hans, sem
bæði reyndust henni ætíð vel.
Ég lýk þessum fáu orðum með
því að votta fjölskyldu Huldu Stef-
ánsdóttur innilega samúð. Blessuð
sé minning hennar.
Katrín Helgadóttir
„Ég fel í forsjá þína
Guð faðir sálu mína
því nó er komin nótt.“
Nóttin kom og ekki var hægt að
vinna lengur. Mín kæra vinkona og
fræðari, frú Hulda Á. Stefánsdóttir,
er látin. Nú er hennar vinna að
baki en miklu og farsælu lífsverki
lokið. Segja má að Hulda hafi verið
sístarfandi með huga og hönd til
síðustu stundar. Meginlífsstarf
hennar var fræðsla ungdómnum til
handa, bæði innan vébanda skól-
anna, sem og á hverjum öðrum
vettvangi, þar sem tækifæri gafst.
Ég kom sem nemandi á Kvenna-
skólann á Blönduósi veturinn
1934-1935 og þá sá ég Huldu í
fyrsta sinn. Persónutöfrar hennar
voru einstakir; framkoman yfir-
veguð og virðuleg. Ég, sem og fleiri
stúlknanna, var feimin, en smám
saman vann hún hug og hjörtu
okkar nemenda sinna þennan vet-
ur. Feimnin hvarf en virðingin og
traustið stóðu eftir. Það traust og
sú vinátta hennar hefur enst fram
á þennan dag. Hvar og hvenær, sem
við skólasystumar fengum tilefni
til að sjást, var frú Hulda með okk-
ur, sem ein af okkur, og ekki brást
það, að hún mundi ávallt nafn og
önnur deili á hverri einni, eins og
um stutt árabil hefði verið að ræða
frá kynnum, en ekki yfir hálfa öld.
Þannig var minnið og artin henni
í blóð borin. Oft höfum við skóla-
systurnar minnst á það okkar á
milli, að ekki hefðum við viljað
missa af þessum skólatíma úr lífi
okkar; þar á frú Hulda sinn stóra
þátt. Hún var frábær kennari, og
aldrei gleymast gleðistundimar í
söng og leik. Hún bjó yfir þeim
góða eiginleika að geta haft gleðina
með í alvöru lífsins.
Ég hef verið svo gæfusöm að
hafa átt vináttu frú Huldu öll þessi
ár; notið gleðistunda á heimili henn-
ar og Guðrúnar dóttur hennar og
Páls Líndals, og svo einnig við
ýmis önnur tækifæri. Oft hef ég
heyrt hana lesa ljóð eða halda ræð-
ur við hin ólíkustu tækifæri, leiftr-
andi af andagift og áhuga fyrir öllu
lífi og því sem til framfara og mann-
bóta heyrir. Ekki brást það, að
strax, er hún hóf mál sitt, varð al-
gjör þögn tilheyrenda.
Það er mikið lífsstarf, sem Hulda
Á. Stefánsdóttir á að baki; það verð-
ur ekki rakið.hér. En ejnstakt má
teljast, að hún skyldi skrifa nina
ítarlegu ævisögu sína í fjórum bind-
um nú hin allra síðustu ár. Mikill
fengur er að þeirri lífsmynd, sem
er skráð í svo skemmtilegum og
lifandi stíl. Er það mikið innlegg í
sögu lands og þjóðar. Kæmi mér
ekki á óvart, þótt þar verði oft leit-
að heimilda um mannlíf liðins tíma
vítt og breitt um landið.
Ég vil með þessum fáu línum
votta hinni látnu heiðurskonu þakk-
ir mínar og minna, fyrir það hve
hún var mér ætíð nærri, er ég
þurfti á styrk að halda. Við nemend-
ur frú Huldu sendum Guðrúnu,
Páli og fjölskyldu innilegar samúð-
arkveðjur við andlát þessarar
merku konu.
Lára Böðvarsdóttir
Við andlát Huldu Á. Stefáns-
dóttur er merkur skólafrömuður og
rithöfundur horfin, eftir langa og
viðburðaríka ævi.
Hún krafðist alla tíð mikils af
sjálfri sér og lét aldrei deigan síga.
Áf henni og fordæmi hennar gætum
við margar lært. Láf hennar og starf
var hvatning til annarra um að láta
gott af sér leiða. Hún lét ekki
tímann líða fram hjá sér ónotaðan.
Okkur fannst við ekki mega missa
hana, þótt háöldruð væri.
Mikið skarð hefur verið höggvið
í stóran frændgarð, nú þegar þessi
hljóðláta en stórbrotna kona hefur
verið kvödd á brott. En verk henn-
ar munu lifa og miðla öðrum fjöl-
þættum fróðleik.
Ritverk Huldu geyma ekki aðeins
hennar eigin sögu. Þau eru mikil-
vægt framlag til íslenskra bók-
mennta. Hún var í senn heims-
borgari og menntafrömuður, sem
stóð traustum fótum í íslenskri
svejtamenningu.
Ég var oft vitni að því að hún
laðaði að sér fólk á öllum aldri. Svo
vítt var hennar andlega svið.
Kjmni okkar Huldu Stefánsdótt-
ur hófust þegar hún var skólastýra
Húsmæðraskóla Reykjavíkur við
Sólvallagötu. Þar var ég nemandi,
en sennilega of ung til að hafa
áhuga á matreiðslu og hannyrðum.
Við vorum þar tvær frærikur,
sem ekki hlýddum þeirri ósk frú
Huldu að gera skólann hreinan.
Okkur fannst það ekki vera í okkar
verkahring þar sem við vorum ekki
í heimavist skólans. Hún erfði það
ekki við okkur.
Ég mat hana æ meira eftir því
sem ég kynntist henni betur. Okkur
á Útsölum þótti vænt um Huldu og
bánim virðingu fyrir henni.
Ég vil muna þá mynd, er þessi
aldna kona kvaddi sér hljóðs í fjöl-
mennri fermingarhátíð Páls dóttur-
sonar síns, flutti honum fagrar
framtíðaróskir og lék sér listilega
að orðum og hugtökum eins og
henni var lagið.
Mikið tóm og söknuður er nú á
heimili Guðrúnar einkadóttur
Huldu, Páls Líndal tengdasonar og
barnabarna hennar.
Hún var einstök móðir og amma
— og vinur vina sinna.
Við kistulagningu Huldu Stef-
ánsdóttur komu mér í hug orð
frænda míns, séra Jóns Thorarens-
en, sem hann mælti við kistulagn-
ingu móður minnar, „Hún var
stjama ættar sinnar“.
Ólöf Pálsdóttir
Öðru hverju gerist það, að í huga
minn koma myndir frá liðinni tíð,
myndir sem ekki hafa sótt á hug-
ann langa hríð, jafnvel ekki áratug-
um saman.
Þegar við hjónin sátum við bana-
beð Huldu tengdamóður minnar,
hófst ein slík myndasýning. Þessi
sýning átti sér ekkert upphaf. Það
er vegna þess, að mér þykir sem
ég hafi kannast við Huldu alla míná
ævi. Að því kom, að ég kynntist
henni lítillega persónulega, en það
er hátt á annan áratug síðan leiðir
okkar lágu saman. Þá hófust þau
daglegu samskipti, sem einkum
komu í hugann.
Þá gerði ég mér fyrst grein fyrir
því, hvers vegna þessi þjóðkunna
kona hafði áunnið sér slíkar vin-
sældir, virðingu.og frægð, að sjald-
gæft er.
Það er að sjálfsögðu í daglegum
samskiptum, sem maður kynnist
fólki bezt. Þar hélzt allt í hendur
leiftrandi gáfur, stöðug fróðleiks-
miðlun samhliða gamansemi, en
jafnframt einlægt kærleiksþel, sem
var hluti af hennar eðli.
Mér er til efs, að margir sam-
tíðarmenn Huldu hafi sýnt um-
komulausu fólki, fátæku eða öldr-
uðu einlægari góðvild og hjálpsemi
en hún gerði. Það er allt gott um
velferðarríki okkar að segja, en
Hulda bætti upp gagnvart fjölda
fólks það, sem velferðarríkið getur
sjaldan veitt, en það er sú mannlega
hlýja, sem öllum er svo nauðsynleg,
ekki sízt þeim, sem minna mega
sín. Það varð ég var við beint og
óbeint, að þeir væru ærið margir
úr þeim hópi, Iífs og liðnir, sem
mátu þetta mjög að verðleikum.
Síðasta dæmið um slíkt er það,
að einstæðingsmaður, sem dvalizt
hafði lengi á sjúkrastofnun, sagði
skömmu fyrir andlát hennar: „Ég
ætla ekki að deyja, fyrr en hún
Hulda er dáin.“ Hann stóð við það
— dó sex dögum seinna en hún.
í minningabókum Huldu, sem
dómbærir menn telja meðal merk-
ari minningabóka, sem hér hafa
verið skráðar, skín alls staðar í
gegn þetta, sem ég nefndi áðan:
leiftrandi gáfur og mannleg hlýja
ásamt djúpri trúrækni.
Gáfumar átti hún ekki langt að
sækja. Stefán Stefánsson skóla-
meistari og alþingismaður, faðir
Huldu, var einn meðal hinna
fremstu í þeirri „intelligentsíu", sem
varpaði ljóma á árin beggja vegna
aldamóta. Afí hans, Sigurður Guð-
mundsson bóndi á Heiði í Göngu-
skörðum, var ekki aðeins mikilsvirt-
ur bóndi, heldur meðal kunnari
skálda á sinni tíð. Hann tók einnig
virkan þátt í stjómmálum eins og
Stefán, þótt með öðmm hætti væri.
Hann var nefnilega einn af helztu
leiðtogum í fyrstu, líklega má segja
einu bændauppreisn á Islandi: Það
var, þegar farin var hin fræga norð-
urreið Skagfirðinga árið 1849 til
að mótmæla aðgerðum „báknsins",
sem þá var Grímur Jónsson amt-
maður á Möðmvöllum.
að hann var eins og fleiri Hafnar-
stúdentar á sinni tíð mikill aðdá-
andi Georgs Brandes, sem kvaðst
vilja koma róti á staðnaðar hug-
myndir. í samræmi við kenningar
hans mun Stefán hafa verið heldur___
linur í guðfræðinni. Að því leyti var
hann mjög ólíkur Stefáni föður
sínum, bónda á Heiði, sem var mjög
mikill áhuga- og ákafamaður um
allt sem trúmál snerti. Guðrún Sig-
urðardóttir kona hans hafði víst
svipaðar skoðanir, þótt ekki fæm
jafnhátt.
Hulda var ákaflega hænd að
ömmu sinni og var á henni að skilja,
að henni hefði þótt einna vænzt um
hana allra manna. Á ævi Huldu var
einna sorglegasta árið 1903, því að
þá dó þessi amma hennar og ekki
nóg með það. Þá lézt einnig vinur
hennar Ólafur Davíðsson sá mikli
fróðleiksmaður og þjóðsagnasafn-
ari. Hann dmkknaði eins og kunn-
ugt er í Hörgá. Grasatínan, sem
hann hafði í ól um hálsinn þegar
slysið varð, hefur verið varðveitt á
heimili okkar, nánast sem helgur
dómur.
Ekki verður svo skilizt við þessa
upptalningu, að ógetið sé móður
Huldu, Steinunnar Frímannsdóttur.
Hún var annáluð fríðleikskona, sér-
lega verklagin, verkhyggin og mik-
ill stjórnandi. Það kom sér vel á
hinum stóm skólaheimilum þeirra
hjóna, fyrst á Möðmvöllum og síðan
á Akureyri. Þessa eiginleika móður*^-
sinnar erfði Hulda í ríkum mæli.
Ég býst við, að fáum hafi látið bet-
ur að stjóma en Huldu, enda reyndi
mikið á það á hennar ævi. En hún
stjórnaði án ráðríkis, og það er
ekki öllum gefið.
Hulda tók gagnfræðapróf árið
1912. Þá hafði hún mikinn áhuga
á því að fara í Menntaskólann í
Reykjavík og ljúka þar stúdents-
prófi. Foreldrunum leizt víst ekki
meira en svo á það, að hún, aðeins
15 ára gömul, færi tii Reykjavíkur ~
til náms. Þegar hér var komið sögu,
höfðu aðeins tvær íslenzkar stúlkur
lokið stúdentsprófi við skólann,
Laufey Valdimarsdóttir og Kristín
Ólafsdóttir læknir. Það var því tæp-
Trúrækni Huldu verður varla
rakin til Stefáns skólameistara, því SJÁ NÆSTU SlÐU
t Elskulegur eiginmaöur minn, faðir okkar, tengdafaðir og afi, VALDIMAR S. P. ÁGÚSTSSON, skipstjóri, Vesturgötu 105, Akranesi, verður jarðsunginn frá Akraneskirkju föstudaginn 7. apríl kl. 11.15. Þeim sem vilja minnast hans er bent á sjúkrahús Akraness. Guörún B. Jónsdóttir, Jónina Valdimarsdóttir, Sigríður K. Valdimarsdóttir, Ingvar Baldursson, Jón Helgason, Guðrún Elín.
t Útför móður okkar, tengdamóður og ömmu, KRISTRÚNAR JÓN ASDÓTTUR, fyrrum húsfreyju á Knappsstöðum i Fljótum, fer fram frá Fossvogskapellu föstudaginn 7. apríl nk., kl.13.30. Guðný Hallgrimsdóttir, Bjarni Pótursson, Bogi G. Hallgrimsson, Helga Helgadóttir, Jónas Hallgrímsson, Hulda Erlingsdóttir, Sigurjón Hallgrimsson, Þórkatla Albertsdóttir, Garðar Arnkelsson, börn og barnabörn.
t Þökkum auðsýnda samúð vegna andláts og jarðarfarar eiginkonu minnar og móður okkar, BÁRU KRISTÍNAR GUÐMUNDSDÓTTUR kennara, Skerseyrarvegf 3c, Hafnarfirðl. Jón Gislason, Kristin Jónsdóttlr, Gisli Jónsson.
t Þökkum innilega öllum sem sýndu okkur samúð og vinarhug viö andlát og útför GUÐMUNDAR ÁRNA JÓNSSONAR, Nönnugötu 7. Anna Andrósdóttir, synir og fjölskyldur ásamt ;ai»«3iíiKn=*sfi.!a:i systkinum hins látna. ..